Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

Вось ужо другi дзень як сьцiхла завiруха, i, нягледзячы на ўсе пошукi й стараньнi, Сыча знайсьцi не ўдалося. Сяляне ўпарта адмаўляюцца што-небудзь сказаць, хаця па хiтрых вачах бачна, што ведаюць шмат.

Васiль у задуме крочыць па пакою, напружваючы думкi, i стараючыся прыдумаць спосаб - як заваяваць давер паспалiтага люду й дабiцца вестак аб Сычу. Але думкi яго, самi па сабе, адхiляюцца ад сучаснага й пераносяцца ў мiнулае - у Полацак, у дом Келябовiча... Успамiнаецца сьветлавалосая прыгожая Рэгiна. Апошняе спатканьне зь ёю перад выправай на Сыча. Перад вачамi ўстаюць, як жывыя, постацi Келябовiча ды ягонай дачкi. Ён - надзьмуты шляхцiц, зь нiчым не вытлумачанай пыхай. А яна, ласкавая й пяшчотная ў мiнулым, цяпер зрабiлася калюча-зьедлiвая й насьмешлiвая. У каторы раз чырванеюць у Васiля шчокi, i барвавее рубец, калi ўспомнiць яе словы, так бязьлiтасна, жорстка й бязсорамна кiнутыя яму ў адказ, пры нацяку аб сватаўстве: "Цi пан Васiль думае, што я, пакiнуўшы свой дзявочы гонар i шляхецкi стан, пайду за чалавека бяз роду, без дастатку, за простага купецкага сына? I буду з панскай сястрой, звычайнай халопкай, падзяляць горкi лёс бядоты й нуды? Не, пане Васiлю! I яшчэ раз, не! Не для пана я!" - Яна фанабэрлiва паправiла на плячы сваю залатую касу, i хадой каралевы выйшла з пакою, нават не разьвiтаўшыся. А Келябовiч, якi падслухоўваў пад дзьвярыма, быў моцна задаволены паводзiнамi дачкi увайшоўшы, адразу-ж прамовiў: "Хай пан Васiль ня крыўдзiцца, але Рэгiна мае рацыю. Як яна можа пайсьцi за цябе, калi ты нават жыць ня маеш дзе? Ламанага шэляга за душою ня маеш?... А да яе Ваяводы й Князi прыглядаюцца. Во! Выкiнь усё з галавы, i пра старое не ўспамiнай. То дзiцячыя глупоты былi, а зараз Рэгiна ўжо панна. I непрыгожа будзе, калi-б хто падумаў аб вас як нарачоных. Пашукай сабе iншую, раўню, а Рэгiна сабе падшукае. Ведаеш - кожны свайму шчасьцю каваль... А на разе бывай i не ўспамiнай лiхам..."

Абражаны Васiль не хацеў i ня мог паверыць сваiм вушам. Рэгiна, якая раней з такiм запалам i шчырасьцю клялася яму ў каханьнi, цяпер так жорстка й самаўпэўнена выракаецца й насьмiхаецца з гэтага-ж каханьня.

Выйшаў Васiль ад Келябовiчаў зь цяжкiм сэрцам. Ведаў, што не забудзе Рэгiну, i кахаць яе будзе аж да сьмерцi. Другой такой для яго не йснуе...

У дзьвярох пачуўся моцны, настойлiвы грукат. Васiль ачуўся ад успамiнаў i, цяжка ўздыхнуўшы, гукнуў:

- Адчынена! Заходзь!...

Дзьверы шырока разчынiлiся, i ў пакой увабег, прытрымваючы на хаду меч, спацелы вой.

- Апрышкi зруйнавалi Турнаўскi маёнтак! - выкрыкнуў ён асiплым голасам. Залогу перабiлi, Турнаўскага пана павесiлi, маёмасьць разрабавалi...

- Ты даўно адтуль? - спакойна запытаў Васiль.

- Як, даўно? - не зразумеў вой.

- Цi проста адтуль прыехаў, пытаюся, цi дзе затрымлiваўся па дарозе? Можа, начаваў дзе-небудзь?

- Не! Не! Проста адтуль. Усю дарогу скакаў, аж дух заперла. Конь ледзь вытрымаў...

- А апрышкi?... У Турна?...

- Няма! Зьнiклi... Як пад ваду пайшлi. А турнаўскiя дзядзькi ведаць нiчога ня ведаюць...

- Добра! Iдзi падымай сотню! Сядлаць конi! Сам тут застанесься, адпачнеш, а заўтра дагонiш!

- Васiль, пашто крыўдзiш? - ускрыкнуў абражаны вой. - Я не дзiцё...

- Як сабе хочаш, не сiлую. Для цябе лепей хацеў...

22. МАНАХ

Тры лёкка ўзброеныя чалавекi асьцярожна выпаўзьлi на ўскраiну лесу. Зусiм блiзка высiлiся сьцены Камянецкага Замку. У скважнях забарола, час ад часу, мiльгаў шолам вартавога. У касьцёле гудзелi званы.

- Дык глядзi, Кандраце! - прашапацеў Сыч. - Як толькi я пачну штурм брамы, ты зь Кiрымам перабiрайцеся праз мур. Вунь каля таго выступу. I адразу-ж шукай уваход у падзямельле, а Францiшак зачне пажар. Зразумеў?

- Угу! Толькi я ня надта веру, каб яны ўпусьцiлi ў Замак Францiшка.

- Не бядуй! Упусьцяць! Уважай толькi, каб у час знайшоў Ваяводу. I калi здарыцца нагода, той самай дарогай, што прыйшоў, i ўцякай, не чакай на нас. Бо ня веру я, каб мы маглi Камянец узяць. Занадта ён моцны!

Сонца наблiжалася к паўдню. Пашарэлы сьнег разтаў. Ялiны й сосны вышэй уздымалi свае лапчастыя галiны, вызваленыя ад сьнежнага цяжару. Пупышкi на бярэзiнах прыкметна набухлi, i, здавалася, вось-вось выпырснуць яскрава-зялёным уборам.

Трое назiральнiкаў асьцярожна адпаўзьлi назад у лес. Тут iх чакала купа людзей з асёдлымi коньмi, на адным зь якiх сядзеў пахмуры й перастрашаны чэляднiк з Турна.

Сыч, Кандрат i Кiрым адразу падыйшлi да яго.

- Слухай, старына! - запытаў Сыч. - Ты, напэўна, ня раз бываў у Камянцы?

- Бываў... Часамi прыходзiлася...

- Вось i добра! Дзе там вязьнiца?

Чэляднiк задумаўся, утаропiўшы вочы ў конскую грыву.

- Уважай, стары, без круцельства! - папярэдзiў Сыч. - Сам бачыш, якiя бярэзiны высозныя... Хаця да неба й не дасягаюць...

- Яснавельможны Пане, ня мне круцельствам займацца, застары ўжо, але ў галаву не вазьму, як вытлумачыць, дзе тыя лёхi. Каб хто з вас ведаў Замак...

- А ты ўважай, што мы ўсе ведаем, i разказвай, - падбадзёрыў Францiшак.

- Ну добра. Толькi тады, як што якое, на мяне не наракайце. Вось-жа, як увайсьцi ў падворак, дык па правай руцэ будзе панскi будынак. Разпазнаеце яго адразу, на два паверхi, i ганак такi шырозны са слупамi. Па левай руцэ каморы, грыднiцы, стайнi, адна да другой папрылепваны, але ня тут шукаць трэба. Як мiнуць панскi будынак, адразу-ж за iм, вiдаць вежу прысадкаватую. Яна зусiм нiзкая, нават на вежу не падобная, але мацнюшчая. Там i ў дзень, i ў ночы варта стаiць, i там-жа ўваход у падзямельлi. Але ня ведаю я, цi ваш Ваявода там, цi не.

- Колькi там вартавых? - пацiкавiўся Кандрат.

- Чатырох было знадворку, i двох унутрох...

- Добра, стары! Калi ўсю праўду разказаў, то ня толькi адпушчу цябе на волю, а й узнагароджу! - паабяцаў Сыч.

- Дзякую, Яснавельможны Пане! дзякую! Уважайце толькi, там каля тае вежы калодзезь ёсьць, бяз срубу. Людзi кажуць, што ў iм дна нямашака, i ўночы зь яго енкi пякельныя чуюцца...

Сыч махнуў рукой, i чэляднiка адразу-ж павялi ў глыб лесу, да галоўнага абозу. Дзесь зьнiк i Францiшак.

Кiрым прыкметна хваляваўся, баючыся, каб ня здарылася, як у Турна, i ўся выправа не пайшла на марна. Нават есьцi ня мог, i рашуча адмовiўся, калi яму запрапанавалi кавалак смажанай аленiны.

Раптам з-за дрэва зьявiўся малады, стрыжаны й круглатвары манах-бэнэдыктынец, а за iм прыгладжаны й прылiзаны падлетак-паслушнiк.

Кiрым, ад неспадзеўкi, аж адскочыў у тыл i схапiўся за кiнжал. Яго хуткiя вочкi пачалi хутка шукаць мiж дрэвамi - цi няма там захаванага войска. Але ўсё было спакойна. Устрывожыўся Кiрым таму, што такiх мнiхаў ён бачыў у Кракаве, у Славянскай Калегii[35], i ведаў, што яны карыстаюцца асаблiвай ласкай самаго Караля Ягайлы. Яго зьдзiўленьне яшчэ больш узрасло, калi Сыч падыйшоў да манаха й, ляснуўшы яму па плячу, жартаўлiва прамовiў:

- Ну, айцец Францыск, iдзi. Ды памалiся там за нас няверных.

- Яко-жэ й падабае, неразумныя вы авечкi. Уратован будзе, хто пакаецца, сьмiрэнна сьцьвердзiў манах, а паслушнiк разплыўся ў шырокай усьмешцы.

Кiрым ня верыў сваiм вачам i вушам. Голас манаха здаваўся да немагчымасьцi знаёмым, але твар зусiм чужы - тлусты й брыдкi.

Манах строга зiрнуў на паслушнiка й, даўшы яму па патылiцы, заўважыў:

- Прысьвяцiўшы сябе навуцы, сыне мой, непрыстойна ёсьць рагатаць з кожнай глупоты. Навука ня любiць жарту й пустотаў. Толькi стараньнем i павагай можна адчынiць дзьверы к таямнiцам веды й розуму!

Паслушнiк заўсьмiхаўся яшчэ шырэй, а Сыч дык аж ухапiўся за чэрава ад рогату:

- Ну й Францiшак! Сам сябе перавяршыў! А Даша - дык, напэўна, i не пазнала-бы, якраз як Кiрым. Ха-ха-ха...

- Францiшка... - працягнуў нерашуча Кiрым. - Айца Францыск...

Даўно ўжо так не рагаталi гэтыя суровыя людзi, якiх бязьлiтасны лёс павыганяў з родных хатаў, паадрываў ад родных i блiзкiх, ды кiнуў у жыцьцёвую завiруху, паставiўшы паза законам. Гучны рогат добрае сотнi людзей доўга яшчэ разносiўся па пушчы, разганяючы перапалоханую дзiчыну. А Францiшак стараўся. Стараўся з усiх сiлаў павесялiць сваiх добрых i адважных сяброў. У абед аж давiлiся ежай ад яго выбрыкаў. I па абедзе, цэлай зграяй бадзялiся за iм, выслухваючы яго казаньнi й павучэньнi...

Нарэшце дзень наблiзiўся к вечару. Сонца чырвонай куляй зблiжалася да небасхiлу. Сьнег пакрапчэў i пакрыўся тонкай ледзяной карой.

Каля брамы Камянецкага Замку спынiлiся два падарожнiкi - айцец Францыск i паслушнiк Мiкалай. Абодва, згодна з тагачасным звычаем, узброеныя лёккiмi мячамi й паляўнiчымi нажамi. У паслушнiка закiнуты за плечы лук i калчан са стрэламi. Манах упэўнена загрукаў у дубовую браму сваiм доўгiм завостраным кiем (якi ў выпадку патрэбы мог сысьцi й за дзiду).

Нiхто не адгукнуўся.

Манах загрукаў настойлiвей.

Тады, зьверху, з муру, пачуўся грубы й злосны вокрык:

- Чаго там грукаеш? Прэч адсюль! Нiкога не дазволена ўпускаць!

- "Пастукайце, i адчыняць вам", кажа Сьвятое Пiсьмо, - запярэчыў сурова манах. - А яко-жэ й вы ёсьць верныя Хрысьцiяне, то ня можаце працiвiцца законам Гасподнiм!

Гайдук аж разгубiўся ад такога моцнага доваду, i некаторы час моўчкi прыглядаўся прышэльцам. Потым, схамянуўшыся, прамовiў, але ўжо ня так груба й злосна: