Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

Iзноў Кiрым затрымаўся, чакаючы сваiх спадарожнiкаў.

- Што-ж гэта такое? - разгублена прашапацеў падпаўзаючы Кандрат. - Цi мо' яны таксама Ваяводу шукаюць? Але тады хто яны такiя? Хiба Берасьцейскiя? А мо' апрышкi? Га?...

- Цiха! - абарваў Кiрым. - Глянь там, - i ён указаў на левае крыло маёнтку. Там чынiлася тое самае, але людзей было шмат болей.

А варта маўчыць... Не абзываюцца й сабакi...

Раптам Кiрым нешта надумаў i, ускочыўшы на ногi, гукнуў:

- Гайда! - i, не чакаючы на сяброў, кiнуўся да частаколу.

Кандрат, хаця яшчэ не зусiм зразумеў ягоны намер, сарваўся зь мейсца й, выхапiўшы меч, стрымгалоў кiнуўся сьледам.

У гэты момант усё поле зароiлася ад людзей, а ў маёнтку загучэлi крыкi й брэх сабак. Варта праспала...

Кiрым у некалькi скачкоў апынуўся ў каля частаколу, i адным махам, проста з гурбы, пераскочыў на завостраныя бярвеньчатыя палi, а адтуль на памост для залогi.

Вялiзарны й цяжка ўзброены Кандрат, правальваючыся па каленi ў сьнег, з усiх сiлаў пасьпяшаў да сьцяны. Яго сябры не адставалi.

У маёнтку ўдарылi ў звон. Падворак аж закiшэў узброенымi людзьмi гайдукамi й iх чэлядзьдзю. Iх аказалася значна больш, чым думаў Кiрым. Чырвонае сьвятло паходняў крывавым бляскам адбiлася на сталi панцыраў, шоламаў, мячоў, сякер, галябардаў...

Варта праспала, было ўжо запозна - напасьнiкi ў многiх мейсцах пералезьлi частакол.

Побач Кiрыма, на памосьце, зьявiўся чалавек у прыгожым рыцарскiм панцыры, але бяз шпораў i паса. Размахваючы вялiзарнай сякерай, ён адзiн кiнуўся на падасьпелых гайдукоў i прымусiў iх у страху падацца назад ды прэч з памосту. Сякера са сьвiстам узьвiвалася ў паветра ды з грукатам крышыла шоламы, панцыры, кальчугi, трапляўшыяся на яе шляху.

Зусiм неспадзявана, над самым вухам Кiрыма разьнёсься баявы клiч Вялiкакняжых Дружын:

- Пяру-у-ун! - i на памост саскочыў разьюшаны й страшны Кандрат, а за iм два ягоныя спадарожнiкi.

Гэты грамавыкрык, так знаёмы й ворагам, i прыяцелям, падзейнiчаў застрашальна як на напасьнiкаў, так i на баронячыхся. Адны й другiя са страхам падалiся ў тыл i апусьцiлi зброю...

Кандрат-жа, не зважаючы на наступiўшае зацiшша, з грукатам i ляскам саскочыў з памосту й, размахваючы мячом, урэзаўся ў самую гушчу атарапелых гайдукоў. Як гарбузы покалiся варожыя шоламы пад яго страшэннымi ўдарамi.

Гэта дало новы поштурх байцам. Напасьнiкi, падбадзёраныя адвагай i сiлай невядомага воя, зь пераможнымi крыкамi рынулiся на зьбянтэжаную залогу.

Чалавек у рыцарскiм панцыры, апусьцiўшы скрываўленую сякеру, прыглядаўся разьюшанаму Кандрату, ня ведаючы, цi шкадаваць, цi цешыцца, яго нечаканаму зьяўленьню. Бо аб тым, што ён быў воям Гаспадара, не магло быць найменшага сумневу...

У гэты момант, гак галябарды зачапiўся яму за наплечнiк. Чалавек у рыцарскiм панцыры выпусьцiў з рук сякеру й сутаргава ўхапiся за палi частаколу, намагаючыся ўтрымацца на памосьце й ня дацца сьцягнуць сябе ўнiз. Пальцы яго пачалi памаленьку сасьлiзгвацца з абмёрзлага дрэва. Вось-вось, ён паляцiць унiз, насустрач вернай i немiнучай загiбелi...

Не прыймаўшы дасюль удзелу ў бойцы Кiрым, неяк падсьведама адчуў, што ад гэтага чалавека будзе залежыць посьпех iх прадпрыемства й, можа, нават, жыцьцё Ваяводы Фёдара. Маланкавым рухам выхапiўшы кiнжал, ён, не намерваючыся, кiнуў яго ў здаравеннага гайдука, цягнуўшага галябарду. Як падкошаны павалiўся гайдук, заглынаючыся крывёй - кiнжал па самую ручку ўлез яму ў горла.

Незнаёмец, адчуўшы палёкку, струхнуў зь сябе галябарду, падхапiў сваю сякеру, i толькi тады абярнуўся к Кiрыму.

- Дзякую! - працягнуў ён руку.

Кiрым шчыра пацiснуў гэту ўдзячную руку. Хаця ён i ня бачыў праз забрала твару незнаёмца, аднак гэты чалавек яму спадабаўся, i Кiрым прамовiў:

- Няма чаго! Для добры чалавек усё можна зрабiць!

Незнаёмец нiчога болей не сказаў. Ён саскочыў з памосту й, узьняўшы сякеру, рынуўся дабiваць ворага.

Гайдукi, сьцiснутыя з усiх бакоў, упарта адбiвалiся. Яны не жадалi здавацца жыўцом, а напасьнiкi не выяўлялi асобае ахвоты браць палонных...

Згубiўшы з вачэй Кандрата й незнаёмца, Кiрым, абмiнаючы мейсца сутычкi й пераскокваючы праз забiтых, бегма пусьцiўся па падворку, шукаючы ўваходу ў падзямельлi.

Калi гэта яму ўдалося, адтуль ужо выпускалi палонных - галодных, абадраных i змучаных. Кiрым кiнуўся iм насустрач, спадзяючыся пазнаць Ваяводу Фёдара. Аднак мiж вызваленых яго не было, i нiхто аб iм нават i ня чуў. Пошукi ў падзямельлi не далi нiякага вынiку. Ваявода зьнiк. Зьнiк бязьсьледна.

Гукi бойкi паступова зацiхлi. Запанавала цiша, перарываная толькi перадсьмертнымi храпамi ды енкамi раненых.

Новыя валадары маёнтку ўзялiся наводзiць тут свае парадкi. На частаколе зьявiлiся павешаныя. Новая варта заняла сваё мейсца. Рэшта ваяўнiкоў разышлася на адпачынак. Вызваленых нявольнiкаў пераапраналi ў панскую вопратку й надзялялi часткай здабычы. Наладаваныя дабром санi - штораз выяжджалi за браму й зьнiкалi ў перадсьвiтальнай цемры.

Блукаючага ў роспачы па падворку Кiрыма нарэшце знайшоў адзiн з Кандратавых вояў i павёў за сабою ў "панскiя пакоi" "пасьнедавячэраць".

У прасторнай залi, за вялiзарным сталом з узвышэньнем, устаўленым пiцьцём i ежай, сядзелi каля двох дзясяткаў узброеных людзей. Кiрым адразу прыкмецiў Кандрата, сядзячага побач маладога й прыемнага на выгляд мужчыны, у якiм ён адразу разпазнаў начнога незнаёмца ў рыцарскiм панцыры. Незнаёмец сядзеў у раскошным крэсьле шляхцiца Нiкульскага, на верхнiм канцы стала. Кiрым адразу зразумеў, што гэта быў атаман гэтага, так у час падасьпелага, аддзелу. Праўда, Кiрыма зьдзiвiла, што нiдзе ня бачна нi колераў, нi гэрбоў пераможцы.

Убачыўшы Кiрыма, незнаёмец, з напоўненым кубкам у руках, рушыў яму насустрач, прамаўляючы на хаду:

- Кiрым Бей, ты слаўны вой! Я рады цябе вiтаць! Сёньня ты выратаваў маё жыцьцё, i хто ведае, цi не адплачу я табе заўтра чымсь падобным. Дык будзь-жа маiм госьцем i прыяцелем! Ласкава просiм! - i незнаёмец пакланiўся й працягнуў Кiрыму кубак.

- Слава-а-а! - громам пракацiлася па залi.

Кiрым узяў кубак i, адчуваючы да сябе агульную прыязьнь, запытаў:

- Ваша Сьветласьць, дазволь запытаць? Чаму я не бачу нi колеру, нi гэрбу? Якiя маеш? Скажы?

- Колеры мае: зялёны й белы, ад пары году, - усьмiхаючыся, адказаў незнаёмец. - А гэрб... Гэрб у мяне: воўчая галава й лiсiны хвост.

Кiрым, задаволены адказам, не зьвярнуў увагi на агульны рогат за сталом i на незразумелыя знакi, якiя рабiў яму Кандрат.

- Скажы, Ваша Сьветласьць, адкуль мяне ведаеш? Першы раз бачыш, а Кiрым Бей назваў? Адкуль ведаеш?

- Гэта мне адважны наш госьць Кадрат Тур разпавёў. А ты мне зараз разкажы, што прывяло цябе й тваiх сяброў сюды пад Турна? Кандрат кажа, што лепей разкажаш, таму сам не захацеў, - незнаёмец узяў Кiрыма за руку вышэй локця й павёў к верхняму канцу стала, дзе яму ўжо падрыхтавалi мейсца побач Кандрата.

Седзячы ўжо за сталом i павядаючы незнаёмцу сваю сумную гiсторыю, Кiрым уважна прыглядаўся да балюючых людзей. Была тут i жанчына - маладая, зграбная й прыгожая. Тонкая кальчуга, з шырокiм сталёвым нашыйнiкам i чаканнымi высокiмi бранзалетамi, хвацкi аблягала яе стан i дадавала ёй хараства й чару.

- "Аднак Марыля прыгажэйшая! - падумаў Кiрым, не перарываючы апавяданьня.

Сабраныя слухалi моўчкi, адставiўшы на бок кубкi. Вочы незнаёмца запалалi ненавiсьцю, i, калi Кiрым скончыў, у насталай цiшы пачуўся яго голас:

- Гэтак яны абыходзяцца зь людзьмi Вялiкага Гаспадара Лiтоўскага! Няма канцу iх нахабству й подласьцi! Схапiць на дарозе пасланьнiка, недатыкальнасьць якога шануюць нават апрышкi. Сьмерць падпанкам! Сьмерць крыўдзiцелям Белай Русi!

- Сьме-е-ерць! - загрымела на залi.

Кандрат раскрыў рот, ня верачы сваiм вушам. Незнаёмец гэта заўважыў i, павярнуўшыся да яго, прамовiў:

- Так, Кандраце! Не дзiвуйся! Там, дзе я прайшоў, там няма ўжо паноў i падпанкаў. Кроў i попел засталiся на iхным мейсцы. А сумленны люд Лiтоўскi дабраслаўленьнi ўдзячнасьцi пасылае мне ўздагон. Люблю я свой Край! Люблю Народ наш i звычай! Сам нацярпеўся крыўды ад прысьпешнiкаў Ягайлавых i ведаю, што й людзi церпяць. Няма iншага ратунку, як за зброю ўзяцца. Сёньня ты бачыў, Кандраце, як разьлiчылiся мы з адным з гэтых душагубаў. Хай цяпер Нiкульскi падрыгае нагамi на сваiм собскiм частаколе. Бачыў ты, колькi людзей непавiнных марыў ён у лёхах? Дык вось-жа, запамятай, што людзей я не рабую! Людзям я дапамагаю. I будзь пэўны, што нездарма зьвёў нас лёс! Не абыйшлося тут без рукi Ўсемагутнага! Такая была Яго воля, i да будзе так! Я прысягаю, на прах маёй сям'i, што калi Ваявода Фёдар з Грозава жывы, я яго вызвалю! Тут у Турна яго няма, але мы зараз даведаемся, дзе ён. Францiшак, iдзi прывядзi таго старога халуя!

Малады вой, сядзеўшы побач жанчыны, устаў i пасьпешна выйшаў. Вярнуўся ён хутка, вядучы перад сабою перастрашанага й ледзь дыхаючага чэляднiка.

Карыстаючы з таго, што агульная ўвага зьвярнулася на палоннага, Кандрат нахiлiўся да Кiрыма й прашапацеў яму на вуха:

- Ведаеш, хто гэта такi? - указаў ён на незнаёмца. - Гэта сам Сыч!