Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

- Ведаеш, хто гэта такi? - указаў ён на незнаёмца. - Гэта сам Сыч!

Кiрым толькi прыцмокнуў губамi й шырака разчынiў вочы.

Чэляднiк, разпазнаўшы ў Сычу атамана, бухнуўся перад iм на каленi:

- Яснавяльможны Пане! Зьлiтуйся... Пашкадуй старога, успомнi бацьку свайго, матку... Дзеля iх пашкадуй...

- Ня руш! - закрычаў не сваiм голасам Сыч. - Ня руш маiх бацькоў, подлы сабака! Не на тое я цябе ад шыбенiцы ўратаваў, каб ты памяць маiх бацькоў, Царства iм нябеснае, паскудзiў. Ня гэтага я ад цябе хачу! - Сыч увесь дрыжэў ад гневу й ненавiсьцi. Здавалася, што вось-вось ён кiнецца на палоннага й задушыць яго сваiмi рукамi.

Кiрым i Кандрат са страхам назiралi гэтую сцэну, не адважваючыся прамовiць слова. Надта шмат яны чулi аб злачынствах i жорсткасьцi апрышак.

Палонны скурчыўся й, баючыся зiрнуць на Сыча, прашапацеў:

- Яснавяльможны Пане, пашкадуй... Прабач... Не губi...

Сыч усьмiхнуўся той усьмешкаю, ад якой кроў застывае ў жылах i дрыжаць каленi. Абцiнаючы словы й часта пераводзячы дух, ён загутарыў:

- Прабачэньня просiш!... Лiтасьцi!... А цi прабачваў ты? Цi быў лiтасьцiвы?... Га? Цi заслужыў ты на лiтасьць?...

- Не губi... - прастагнаў чэляднiк. - Стары я ўжо, грахоў шмат маю... Адпусьцi на пакаяньне...

- Адпусьцiць? Магу й адпусьцiць! - Сыч трохi памаўчаў i абвёў вачамi прысутных. - Але на тое маеш заслужыць!

- Кажы сваю волю, Яснавяльможны Пане! Накладай пакуту самую цяжэйшую... З уцехаю прыйму яе й да канца вытрымаю...

- Не патрэбна мне твая пакута! - перабiў Сыч. - Службу мусiш мне саслужыць. I калi сумленны будзеш, адпушчу.

- Кажы, Яснавяльможны Пане. Кажы... Усё зраблю!

- Добра! Але памятай, ад цябе самога залежыцць лёс твой! Дзе Ваявода Фёдар з Грозава?

Палонны здрыгануўся й нiчога не адказаў.

- Ага! Ня хочаш казаць? Ну што-ж...

- Але-ж тады пан Станiслаў... - узмалiўся чэляднiк.

- Ня хочаш? Як сабе хочаш!... Францiшак, Цiмох, цягнiце яго на частакол. Дзесь паблiзу Нiкольскага... Каб у пекле адзiн другога доўга не шукалi.

- Правiдлова! - пагадзiўся Францiшак i, ухапiўшы палоннага за каўнер, дадаў. - Назваўся баравiком, лезь у кошык.

- Не, не! - прастагнаў чэляднiк. - Разкажу... Усё разкажу.

- Дзе ён? Цi жывы?

- Жывы... У Камянецкiм Замку...

- Якая там залога? Хто на чале яе?

- Залога вялiкая... Сотня гайдукоў, два тузiны польскiх вояў, ды два тузiны чэлядзi. На чале стаiць польскi Рыцар, пан Януш зь Езёрска, а пры iм двух шляхцiцаў: пан Прушынскi - уласьнiк Камянца, i пан Лазiнскi - Гараднiчы. Ксёндз Камянецкi таксама мяча не цураецца...

- Гэта ўсё? Уважай, стары, калi што-небудзь утоiш, то не абмiнуць табе шыбенiцы. Праўду кажы!

- Як пасьцелеш, гэтак i высьпiсься! - дадаў Францiшак.

- Гэта ўсё, Яснавяльможны Пане, што да Замку. Але пан Лазiнскi з апрышкамi хеўру водзiць. Толькi няма iх зараз каля Камянца. Баяцца Берасьцейскiх разьездаў, пайшлi недзе.

- Хто водзiць iх? - пацiкавiўся Сыч.

- Не прыпомню напэўна, Яснавяльможны Пане, але, здаецца, нейкi Скрабель, цi Скабей. Людзi кажуць, што ён раней Войтам быў, пасаваны...

- А цi бачыў гэты Скабель Ваяводу? - умяшаўся ўстрывожаны Кандрат.

- Кажуць, бачыў. Забiць хацеў, але пан Януш не дапусьцiў...

- А ты, што? - павярнуўся да Кандрата Сыч. - Ведаеш гэтага Скабеля? Хто ён такi?

- Былы Войт зь Вялiкiх Лукаў. У Полацку, на паядынку, Ваявода Фёдар перамог яго. З тых пор, напэўна, i злосьць затаiў, а зараз спагнаць хацеў. Ох, баюся я за Ваяводу, страшны гэта вораг...

Сыч задумаўся, а потым, зьвярнуўшыся к палоннаму, запытаў:

- Хто такi гэты Станiслаў, што ты так баiсься яго?

- Ваявода з Крэва...

- Дзе ён зараз? У Камянцы?

- Я ня ведаю, дзе ён, але людзi кажуць, што ў Слуцку паранены ляжыць. Напаў нехта на яго па дарозе й цяжка паранiў.

- Ну добра, старына, iдзi адпачывай! А ты, Францiшак, дагледзь каб ён спаў спакойна й не шукаў iншага памяшканьня!...

Палоннага вывялi. Сыч доўга сядзеў, задумаўшыся, штось абмяркоўваючы. Потым, зiрнуўшы на Кандрата, прамовiў:

- Камянец... Моцны гэта гарэх, але паспрабуем перагрызьцi й яго! Правым Бог дапамагае!

За вокнамi пачалi блякнуць зоркi. Разьвiднялася.

20. ВАРКУЛА БЯЛЕЦКI

З наблiжэньнем вясны ў паветры адчувалася напружаньне. Уся Жамойць i памежжа Лiтвы сьпешна рыхтавалiся да навальнiцы. Князь Скiрвойлле дзень i ноч узбройваў сваiх Жамойтаў. Зь Лiтвы, ад Вiтаўта, цягнулiся доўгiя абозы са зброяй, ежай, вопраткай. З Трокаў у Жамойць i назад безьперапынным ланцугом скакалi ганцы. Наблiжалiся вялiкiя падзеi.

У народзе пайшлi чуткi: летам пачнецца вялiкая вайна.

У Лiтву зьяжджалiся масы Рыцараў - мазурскiх, польскiх, чэскiх.

Напружаньне моманту адчувалi й Крыжакi. Нямецкiя залогi ў Замках заходняй Жамойцi падвоiлiся й патроiлiся. Дарогi аж роiлiся ад конных i пешых разьездаў i патрулёў. Падуладныя Ордэну вёскi стагналi пад цiскам няўмольнага жалезнага бота. Падаткi неймаверна павялiчылiся. На абаронныя работы выганялiся цэлыя вёскi, бяз розьнiцы веку й полу. Жамойты пачалi наракаць. Незадаволеныя каралiся на мейсцы, жорстка й бязьлiтасна. Шыбенiцы расьлi як грыбы пасьля дажджу. Але незадавальненьне расло й шырылася. Першапачатковы, ледзь чутны, лепет пратэсту ператварыўся ў грозны, сатрасаючы рокат. Мужчынскае насельнiцтва патаемна рыхтавала зброю й падавалася ў лес. Жанчыны, дзецi й старыя ўцякалi пад Коўна, да Князя Скiрвойлле...

Стомлены папярэднiмi прыгодамi й баямi, Варкула выходзiў з Прусаў. Аднак не ўпускаў спрыяльнае нагоды ўдарыць па Крыжаках. Невялiчкi спачатку, яго аддзел узрос да некалькiх сотняў, папоўнены незадаволенымi Жамойтамi. Сьлядоў Праклоша знайсьцi не ўдалося, i Варкула злаваўся ўсё болей i болей. З шалёнай ненавiсьцю налятаў ён на невялiкiя ўмацаваньнi, вынiшчаючы ўсё, што падварочвалася пад руку. Палонных ня браў - Рыцар, наёмнiк, служка - усё, што лучылася з Ордэнам, гiнула пад яго цяжкой рукой.

Князь Скiрвойлле быў задаволены. Крыжакi - вар'яцелi ад злосьцi. У пагоню накiравалi славутага Рыцара Дiннальда фон Кiкерытц. Варкула ведаў гэтага ваяўнiка, i ўсiмi сiламi ймкнуўся пазьбегнуць зь iм сустрэчы. Не таму, што баяўся, а таму, што для такога спатканьня трэба мець вышкаленую дружыну, а не натоўп азьвярэлых сялянаў. Дзякуючы прыхiльнасьцi насельнiцтва, яму гэта з посьпехам удавалася, i фон Кiркерытц, хаця й iшоў па сьлядах, заўсёды быў адстаўшы на цэлы дзень.

Прытаiўшыся ў лесе, як хiжак, пiльнуючы здабычу, Варкула чакаў на праезд крыжацкага аддзелу, якi накiроўваўся да гранiцы. Дазорцы данесьлi, што аддзел мае быць не вялiкi, але багаты. I Варкула рашыў не прапусьцiць яго.

Разьдзялiўшы свой аддзел на две часткi, ён абсадзiў iмi прыдарожны лес, а сам з двумя тузiнамi коньнiкаў захаваўся, да часу, у кустах - так, каб магчыма было замкнуць дарогу сьпераду.

Чакаць прыйшлося ня доўга. Здалёк, у марозным паветры, пачулася бразганьне зброi, фырканьне коней, крыкi вожчыкаў ды скрып вазоў i саней.

Варкула са сваiмi коньнiкамi выехаў на дарогу й моўчкi стаў чакаць наблiжэньня Крыжакоў.

Галава калёны паказалася з-за павароту, сажнях у трыццацi ад Варкулы. Пярэднi Рыцар, у белым плашчы са львом на шоламе, адразу спынiў каня й махнуў рукой збраяносцу. Той пасьпешна падаў яму дзiду й шчыт.

Не чакаючы, пакуль немцы вышыкуюцца ў баявы парадак, Варкула пахiлiў сваю дзiду й, прарэзьлiва сьвiснуўшы, кiнуўся ўперад. Адразу-ж сотнi стрэлаў выляцелi з кустоў, разячы непадрыхтаванага непрыяцеля. Пасьля першага залпу лiк немцаў зьменшыўся амаль а палову. Але ўжо другi залп сустрэў шчыльную сьцяну самкнутых шчытоў, i не прынёс нiякай шкоды. Немцы сталi простакутнiкам - у першых шэрагах капейшчыкi, прытулiўшы шчыт да шчыта, а ў сярэдзiне стаўпiлiся лучнiкi, утварыўшы сваiмi шчытамi жалезную страху.

Наладаваныя вазы й санi засталiся безабаронныя й адразу-ж дасталiся Варкулавым людзям, ды былi адцягнутыя крыху ў тыл, каб не перашкаджалi.

Сам Варкула з разгону наскочыў на пярэдняга рыцара, стараючыся зьбiць яго дзiдай. Аднак немец, у апошнi момант, спрытна ўхiлiўся, i дзiда, шкрабнуўшы па шчыту, прайшла мiма. Затое дзiда немца, глуха трэснуўшы, напаткала Варкулаў нагруднiк i разьляцелася на кавалкi, пакiнуўшы па сабе глыбокую ўвагнутасьць. Удар быў страшны, i Варкула ледзь утрымаўся ў сядле. Сагнуты нагруднiк перашкаджаў дыхаць. Сашчапiўшы зубы, ён выхапiў сякеру й на мейсцы завярнуў каня, каб даганяць немца. Аднак Рыцара нiдзе не было вiдаць. "Уйшоў!" мiльгнула ў галаве думка, але тут-жа ўбачыў на сьнягу, мiж сваiмi скочучымi коньнiкамi, расьсечаны на двое й акрываўлены шолам са львом на шышаку...

Жамойты, тым часам, валам населi на жалезны чатырохкутнiк ашчацiнены дзiдамi. Дарога й прыдарожны лес аж роiлiся ад масы людзей, барадатых i жудасных, апранутых у аўчыныя кажухi воўнаю навонкi, воўчыя й мядзьведжыя скуры, кальчугi, панцыры, саматканыя сьвiткi, празь якiя сьвяцiлася голае цела.

У сярэдзiне гэтай людзкой кашы вылучаўся белы чатырохкутнiк, роўны й непахiсны.

Хваля Жамойтаў, размахваючы мячамi, вiламi, косамi, сякерамi, з гучнымi крыкамi рынулася на сьцяну шчытоў. Немцы, як на вучэньнi, спакойна й не сьпяшаючыся падаюць дзiды ўперад, i людзкая хваля, зь енкамi й праклёнамi, адкатваецца назад, пакiдаючы раненых i забiтых.