Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

Хваля Жамойтаў, размахваючы мячамi, вiламi, косамi, сякерамi, з гучнымi крыкамi рынулася на сьцяну шчытоў. Немцы, як на вучэньнi, спакойна й не сьпяшаючыся падаюць дзiды ўперад, i людзкая хваля, зь енкамi й праклёнамi, адкатваецца назад, пакiдаючы раненых i забiтых.

З падвоенай заўзятасьцю кiдаюцца Жамойты ў другую атаку, i йзноў адкатываюцца.

Варкула з трывогай назiрае за няўдалымi наскокамi. Гульня прыймае непажаданы кiрунак. З-за самкнутых шчытоў даносiцца зьедлiвы, падражняючы рогат. Разьюшаныя Жамойты рыхтуюцца да трэцяй атакi. Як галодныя ваўкi, яны не жадаюць упусьцiць абложаную ахвяру. Але, яшчэ дзьве цi тры такiх атакi, i немцы перамогуць...

Раптам Варкулу прыходзiць блiскавiчная думка.

- Стой! - раве ён з усiх сiлаў, заглушаючы голас бойкi. - Стой! Давай вазы наперад!

Думка Варкулы падхоплiваецца, i купа людзей кiдаецца да абозу. Мiгам пастромкi перасечаныя, i, набiраючы хуткасьць, два цяжкiя фургоны з грукатам коцяцца па дарозе.

Варкула ўсьмiхаецца.

Мiж немцамi прыкметна замяшаньне. Але нейкi голас камандуе, i самкнутыя шчыты трохi разступаюцца. Зпамiж iх вылятаюць, адзiн за другiм, роi стрэлаў, бязьлiтасна разячы не прыкрытых бранёй напасьнiкаў. Каля вазоў застаецца ўсё меней i меней папiхачоў, i iхны бег робiцца павальнейшым...

- Лучнiкi! Бi!... - крычыць, размахваючы сякерай i, павярнуўшыся да вазоў. - Ходу! Ходу!

Жамойцкiя стрэлы прымушаюць Крыжакоў шчыльней стулiць шчыты. Каля вазоў зьяўляюцца новыя папiхачы... I са страшным грукатам, пакрытым пераможнымi крыкамi, самадумныя тараны ўрэзваюцца ў гушчу жалезнага чатырохкутнiка. Адразу-ж у праломы кiдаюцца Варкула й яго коньнiкi.

Немцы ў панiцы шарахаюцца ў розныя бакi. Уцечкай шукаюць паратунку. Але ратунку няма. Разьюшаныя Жамойты купай навальваюцца на разьбягаючагася ворага. У паветры выблiсквае зброя, разпырскваючы наўкола буйныя кроплi гарачай крывi. Немцаў бьюць, рэжуць, сякуць, коляць. Раненыя ловяць адбiваючыхся Крыжакоў за плашчы, за ногi, стараючыся хоць зубамi ўпiцца ў зьнявiднага ворага, i гэтым спагнаць сваю гадамi накiпеўшую крыўду.

Варкула выяжджае з пабоiшча на адкрытае мейсца ды з радасным запоем назiрае сваiх разьюшаных вояў, зь невымернай жорсткасьцю дабiваючых ацалелых дасюль Крыжакоў. Жудасная, нестрыманая нянавiсьць так i пырскае зь блiскучых, налiўшыхся крывёю, вачэй. Людзi азьвярэлi, дабiваюць нават параненых, i нiякая сiла ня ў стане ўстрымаць iх ад гэтага. Ды Варкула й ня думае ўстрымлiваць, хай сабе спаганяюць усе крыўды, абразы й зьдзекi. Ён i сам ня супраць раскраiць яшчэ адзiн-другi чэрап, але, на жаль, няма каму... Рука зь цяжкай акрываўленай сякерай безуладна спачывае на грыве каня, з прыемнай млосьцю адчуваючы адпачынак. Сякера памаленьку паруе, абмярзаючы чырвоным лядком...

I раптам разносiцца трывожны крык:

- Немцы!... Немцы!...

Прыемнай, салодкай задумлiвасьцi як i не было. Мускулы налiваюцца сiлай i запалам...

Акiнуўшы паглядам мясцовасьць, Варкула бачыць, як насоўваецца грозная лавiна конных немцаў, лiчбова пераважаючая ягоныя сiлы.

Уперадзе, падняўшы забрала, скача сам Дiннальд фон Кiкерытц. Ён горда адкiнуўся ў сядле i нiбы не сьпяшаецца.

Бешаная ненавiсьць захлiствае душу Варкулы.

- Пяру-у-ун! - крычыць ён, даючы шпорамi каню. - Да зброi!... За мной! - I як вецер нясецца насустрач белым плашчам.

Лiтоўскiя коньнiкi не адстаюць ад савйго Гараднiчага. Першыя Жамойты кiдаюцца ўсьлед, на хаду страляючы з лукаў i самастрэлаў.

Стрэлы хмарамi нясуцца ў ворага, вырываючы зь яго стройных шэрагаў лiчныя ахвяры людзьмi й конямi.

З грукатам i енкам вылятаюць Крыжакi зь сёдлаў. Раненыя конi, з прарэзьлiвым iржаньнем, шалёна кiдаюцца ў бакi.

Не спадзяючыся сустрэць такi заўзяты адпор, Крыжакi зьмешваюцца. Некаторыя стрымваюць конi, гатовыя пусьцiцца наўцёкi...

Аднак, фон Кiкерытц не разгубiўся, бачачы настрой сваiх вояў - спакойна павярнуўся да iх тварам i, не апускаючы забрала, крыкнуў:

- Гот мiт унс! Форвэртс![33]

Падбадзёраныя прыкладам i самаапанаваньнем свайго кiраўнiка, немцы ачулiся. Нават самыя баязьлiвыя набралiся духу.

Дзьве варожыя сiлы, поўныя рашучасьцi, зьблiзiлiся, гатовыя счапiцца ў сьмяротнай схватцы...

Варкула, з разгону секануўшы па шчыту Кiкерытца, урэзаўся ў сярэдзiну атакуючай калёны. Сякучы зь пляча направа й налева, ён пракладае шырокую дарогу ў варожых шэрагах. Тое самае робiць i фон Кiкерытц, уварваўшыся ў масу Жамойтаў. Коньнiкi Варкулы малоцяць мячамi й сякерамi, як цапамi на таку, зьбiраючы багаты ўмалот. Сам Гараднiчы, як чорт, круцiцца ў сярэдзiне варожай коньнiцы, безьперапынна наносячы павышчэрблiванай сякерай сьмяротныя ўдары. Пешыя Жамойты зьмяшалiся з коннымi крыжакамi...

Бойка ў разгары. Акрываўленыя вiлы i косы, раз за разам, выкiдаюць зь сядла панцырных коньнiкаў. Мячы й сякеры, са сьвiстам i грукатам, абрушваюцца на галовы ашалелых людзей.

Стогны й енкi, клiчы й загады, храп i йржаньне, глухiя ўдары й лязгат, разьлягаюцца з усiх бакоў.

Варкула зь дзiкiм рогатам азьвярэўшага бязумца, заварочвае каня i, знайшоўшы вачамi фон Кiкерытца, кiдаецца да яго, крышачы сякерай шчыты й панцыры трапляючыхся па дарозе немцаў. Спрактыкаванае вока старога Драба адразу заўважыла, як значна зьменшылася колькасьць яго людзей: Лiтоўскiх коньнiкаў няма ўжо й паловы, а Жамойтаў i таго меней. Але й зь Немцамi ня лепей. Не зважаючы на iх пераважаючую колькасьць i лепшае ўзбраеньне, iм прыйшлося туга. Доўга прыгнечаны й рабаваны народ азьвярэў i, забыўшыся на ўсё на сьвеце, помсьцiў, не хацеў уступаць. Помсьцiў жорстка, бязьлiтасна й безаглядна. Бяз панцыра, бяз шоламу, са звычайнымi вiламi ў руках, але адчуўшы сваю сiлу й волю, жамойцкi сялянiн адважна кiдаецца на закутага ў жалеза й дасканала ўзброенага немца. I немцу прыходзiцца ня лёкка.

Нарэшце Варкула прабiўся да Кiкерытца. Абодва славутыя ваяўнiкi, абодва пасаваныя, i абодва прагнуць перамогi. Ад яе залежыць i лёс цэлай бiтвы. Дзьве цяжкiя сякеры сустракаюцца ў паветры i, высекшы сноп iскраў, са звонам адлятаюць адна ад другой. Варкула мацнейшы ў руках, затое ягоны працiўнiк спрытнейшы.

Зьлёкку падаючы шчыт у тыл, фон Кiкерытц бяз цяжкасьцi адводзiць страшныя ўдары Варкулы i, у сваю чаргу, наносiць удар. Але й Варкула ўмее спрытна карыстацца шчытом - лязо крыжацкай сякеры сьлiзгаецца па яго гладкай паверхнi.

Паядынак зацягваецца... Змагары пачынаюць цяжка дыхаць...

Нарэшце, Варкула, выбраўшы зручны момант, са ўсёго рамаху ўлучае проста ў шчыт i адначасна паддае нагой пад шыю варожаму каню. Конь з жаласным iржаньнем узьвiваецца на дыбкi. Фон Кiкерытц стрымгалоў вылятае зь сядла. Але тут сталася неспадзеўка: узмахнуўшы рукамi дзеля раўнавагi, ён зачапiў гакам абуха за Варкулаў шчыт, i Варкула таксама вылятае зь сядла.

Наўкола кiпiць бой, але нiхто не адважваецца ўмяшацца ў паядынак кiраўнiкоў.

Ускочыўшы на ногi, Варкула зь яшчэ большай ярасьцю кiдаецца на працiўнiка.

Фон Кiкерытц таксама поўны рашучасьцi. Сьцiскаючы сякеру, ён чакае толькi зручнага моманту.

Працiўнiкi сыходзяцца шчыт да шчыта й моўчкi ўглядаюцца праз краты забрала адзiн другому ў вочы.

Вадзянiстыя вочы Кiкерытца спакойныя й нiбы задумлiвыя. Блакiтныя Варкулы - узбуджаныя й радасныя.

Моцны штуршок... I фон Кiкерытц адлятае на некалькi крокаў у тыл. Як мядзьведзь навальваецца на яго Варкула, i раз за разам б'е сякерай.

Фон Кiкерытц падае на адно калена. Прыкрываецца шчытом, сiлячыся ўскочыць на ногi.

У гэты момант удар абрушваецца яму на шчыт, але Крыжак мякка адводзiць яго ў тыл i, зьнiзу ўверх, наносiць свой удар. Удар ня надта моцны, але прыйшоўся якраз у шчаку. Аглушаючы звон напаўняе галаву Гараднiчага, на момант цямнее ў вачах. Крыжаку больш нiчога й ня трэба. Хутка ўскочыўшы на ногi, ён тне другi раз, i Варкула цяжка валiцца на сьнег...

Крыжак памаленьку, зь вiдавочным задавальненьнем, утыкае мiзэрыкордыю пад шолам працiўнiку...

Уражаныя сьмерцю свайго кiраўнiка, Жамойты падаюць духам, i бойка хутка замiрае...

Фон Кiкерытц, сядзячы ўжо на канi, спынiўся над разпасьцёртым Варкулам i, выцiраючы мокры лоб, прамовiў:

- Гонар i слава табе за адвагу, але ганьба й сорам за абарону паганства! Пас твой i шпоры, я завязу ў Мальборк, як доказ маёй перамогi!

Павярнуўшыся да свайго, ужо невялiкага, аддзелу, скамандаваў:

- Форвэртс, марш!...

21. СЬЛЯДЫ

Iдучы па сьлядах Сыча, Васiль Капыльскi прыйшоў у Берасьце. Даведаўшыся тут аб зьнiкненьнi Ваяводы Фёдара, ён аднак не паверыў у ягоную сьмерць, пры думцы аб якой дрыжэў Пасаднiк.

Якая карысьць была апрышкам забiваць Ваяводу, калi, пакiнуўшы яго ў жывых, можна было ўзяць добры выкуп? Бо й сам Ваявода мог заплацiць луп[34], ды й Вялiкi Князь не пашкадаваў-бы на гэта казны. Застаецца толькi чакаць ад Сыча пасланцоў, а што гэта работа Сыча, Васiль не сумняваўся. Толькi яшчэ роз горка пашкадаваў, што дасюль яго не злавiў.

А тут, як наўмысьля, каля Берасьця сьлед апрышак губляўся. Праўда, ён хутка знойдзецца, але час, час! Наблiжаецца вясна. Дарогi размокнуць, паводкi абернуць увесь Край у непралазнае балота. Час iдзе, а Гаспадар чакае. Трэба як найхутчэй знайсьцi Сыча й у кайданах даставiць на Гаспадарскi Суд. Трэба! Але Васiля дзiвiць адна рэч: мясцовае насельнiцтва нiколi ня ведае, цi робiць выгляд, што ня ведае, аб мейсцы знаходжаньня Сыча. Нават болей, сяляне заўсёды ставяцца насьцярожана, а часам i варожа, да яго - Вялiкакняжага Сотнiка, як толькi пачне дапытвацца аб апрышках. Гэтага Васiль нiяк ня мог зразумець. I толькi дзякуючы нешматлiкай шляхце ўдавалася даведвацца пра правiдловы кiрунак. А гэтую шляхту, ён i сам не асаблiва любiць, а яго воi дык зусiм ня зносяць...