Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

Случанский Владимир Драбы (на белорусском языке)

Уладзiмiр Случанскi

Драбы

Найвыдатнейшаму змагару

за волю Бацькаўшчыны й Народу,

прэзыдэнту Б.Ц.Р. Р.Астроўскаму

прысьвячаю.

Аўтар

Ад выдавецтва

Выхад у сьвет першай гiстарычнай аповесьцi Ўладзiмiра Случанскага "Драбы", (стары назоў Рыцараў Пагонi) кладзе новы кiрунак у творчасьцi аўтара. Дасюлешняя яго творчасьць канцэнтравалася пераважна на тэматыцы сучаснасьцi цi недалёкага мiнулага. Так, у апавяданьнях "Праз агонь" i "Пад сьцягам бел-чырвона-белым" аўтар дае малюнкi пэрыяду Другой Сусьветнай Вайны, а ў апавяданьнях "Не прапусьцiм!", "Пётр Фёдаравiч ня верыць" i iнш. Случанскi пераносiць нас на прасторы Бацькаўшчыны, акупаванай камунiстычнай Масквой пасьля вайны 1941-1945 гадоў. У аповесьцi "Драбы" Случанскi дае нам малюнкi й вобразы далёкай мiнуўшчыны, пераносiць чытача ў глыбiню нашай слаўнай i багатай здарэньнямi гiсторыi.

Як бачым з псэўдонiма аўтара, ураджайная Случчына дала яшчэ аднаго пiсьменьнiка. Але гэтым разам не паэта, як было дасюль, а празаiка, i я думаю, што шырокае кола чытачоў з задавальненьнем прывiтае новую Слуцкую зорку.

У.Случанскi, малады пачынаючы пiсьменьнiк, зьяўляецца гарачым песьняром укаханай Бацькаўшчыны-Беларусi й Беларускага Народу. Яго творы аб слаўнай мiнуўшчыне Беларусi адзначаюцца няўстрыманым рухам, дзеяньнем, iмкненьнем. Кожнае яго апавяданьне разгортвае перад чытачом падзеi з маланкавай хуткасьцю i ў той жа час дае поўныя, закончаныя вобразы. Случанскi васьпявае слаўную мiнуўшчыну Беларусi ня толькi ў лiтаратуры, у якой ён выступае зь першым вялiкiм творам, але й усiмi здольнасьцямi мастака-самародка, - як малюнкi, вобразы, выпеканыя на дрэве, i нарэшце разьба па дрэву (апошняя яго разьба "Пагоня", стаяла на прэзыдыяльным стале ў часе Ўрачыстага Сьвяткаваньня Ўгодкаў Другога Ўсебеларускага Кангрэсу ў 1956 годзе, i прыцягвала ўвагу прысутных.) - усе яны падкрэсьлiваюць слаўныя моманты з нашай мiнуўшчыны.

У.Случанскi сваёй мастацкай душой шукаў у нашай мiнуўшчыне вялiкiх патрыётаў, мудрых уладароў, слаўных падзеяў у гiсторыi нашай Бацькаўшчыны, калi яна была Вялiкая й Слаўная на ўсю Эўропу.

Ува ўмовах эмiграцыйнага жыцьця, калi чалавек ня можа карыстацца з архiваў каб знайсьцi патрэбныя матэр'ялы, пошукi гэтыя былi сапраўды вельмi цяжкiмi. Тэндэнцыйнае асьвятленьне гiстарычных фактаў расейцамi й палякамi не задавальняла аўтара, а наадварот выклiкала зь яго боку востры пратэст i справядлiвае абурэньне. А безстароньнiх дадзеных, адпавядаючых гiстарычнай праўдзе, бракавала. I вось, прыпадкова трапiўшая ў рукi Ў.Случанскага, кнiга П.Крэчэўскага "Замежная Беларусь" адразу пакрыла ўсе недахопы, асаблiва вытрымкi з Чэшскiх летапiсаў. У.Случанскi знайшоў у гэтай кнiзе багаты й болей-меней падрабязны разгляд дзейнасьцi свайго iдэала - Слаўнага Рыцара, Мудрага Ўладара, i Вялiкага Патрыёта нашай Слаўнай мiнуўшчыны - Вялiкага Князя Вiтаўта Кейстутавiча Гаспадара Лiтоўскага. У гэты час у думках У.Случанскага зарадзiўся плян: напiсаць аповесьць, у якой прыпомнiць беларусам, што не заўсёды наша Бацькаўшчына стагнала пад чужацкiм панаваньнем, што не заўсёды чужынцы панявералi наш Народ, звычаi й культуру, што былi часы, калi наша Беларусь (у той час Лiтва) лiчылася адной з магутнейшых дзяржаваў Эўропы. Татарскiя горды, якiя лёкка паняволiлi, цяпер такую гордую, Маскву, у сваiм iмкненьнi на захад, слаўны сваiм багацьцем, напаткалi на шляху грозны адпор, якi даў ненасытнаму Хану Вялiкi Князь Вiтаўт на рацэ Ворскле. Пасьля разгрому татараў на Ворскле, Арда хутка разпалася й прыпынiла свой цiск на захад, - а гэтым самым была выратаваная сярэдняя, а можа й заходняя Эўропа ад татарскай няволi.

Крыжакi ў сваiм iмкненьнi на ўсход, каб нiбы хрысьцiць паганскую Жамойць i Праваслаўных Славянаў, менавiта Лiтву, агнём i мячом вынiшчалi цэлыя плямёны й народы - як, к прыкладу, Прусаў. Аднак на перашкодзе стаяла гэта самая Лiтва, моцная й непераможная. Крыжакi яе баялiся, старалiся ўсiмi сродкамi залагодзiць, цi паслабiць подступам. I калi, нарэшце, прыйшло да апошняга змаганьня пад Дуброўнай (Грунвальдам), дык не Ягайлава Польшча, як насьвятляюць у сваёй гiсторыi палякi, але Вiтаўт са сваiмi Драбамi ды воямi перамог Крыжакоў. У гэтай бiтве, за жыцьцё цi сьмерць Беларусi, немалаважную ролю адыгралi Смаленскiя палкi, прыбыўшыя як ня можна болей к часу, аб чым нават польскi пiсьменьнiк Гэнрык Сянкевiч, мусiў сьцвердзiць у сваёй аповесьцi "Кжыжацы".

Аб дэмакратычнасьцi дзяржаўнага ладу, якi iснаваў у тагачаснай Лiтве, не маглi нават мроiць анi Захад, анi, тым болей, Маскоўшчына, якая толькi што ськiнула зь сябе дзьвесьцесаракагадавую татарскую няволю. Рыцарскi залаты пас i шпоры не былi прывiлеем шляхты цi магнатаў, як гэта было на Захадзе, - у Лiтве iх мог здабыць кожны вой, як узнагароду за адвагу й адданасьць Радзiме. У тыя далёкiя часы, судаўнiцтва спачывала ня толькi ў руках Князёў, паноў ды Царквы - у Лiтве йснавалi, апрача таго, копныя суды, дзе судзiў Народ, i магнаты падпарадкоўвалiся выраку гэтага суда. Цярпiмасьць веравызнаньняў была поўнаю: праваслаўныя, каталiкi, пратэстанты, нават татары, перайшоўшыя на службу да Вялiкага Князя, i пагане-Жамойты былi паўнапраўнымi Лiтоўскiмi грамадзянамi.

I вось Случанскi пачаў зьбiраць матэр'ялы. Ён карыстаўся рознай лiтаратурай, у якой мог знайсьцi весткi, патрэбныя да напiсаньня аповесьцi з пачатку ХV стагодзьдзя, ды вышукваў дадзеныя з прыпадковых матар'ялаў зьмешчаных у разнай Беларускай прэсе. Знаёмiўся з рыцарскiмi звычаямi, законамi, паядынкамi. Знаёмiўся з суадносiнамi мiж Лiтвой, Польшчай, Маскоўшчынай, ды iншымi дзяржавамi. Вывучаў разпаложаньне гарадоў, мястэчак, умацаваньняў, шляхоў, i г.д. Каб нават кожная драбнiца, паколькi магчыма, адказвала сапраўднасьцi. Пэўна, хто захоча, той знойдзе ў аповесьцi "Драбы", гiстарычныя, бытавыя цi iншыя недакладнасьцi, але гэтага ня можна ставiць у дакор Случанскаму, бо ў цяперашнiх эмiграцыйных умовах здабыць усе патрэбныя матэр'ялы немагчыма, а па другое, гэта ня ёсьць навукова-гiстарычная праца, а лiтаратурны твор, дзе аўтар мае пэўную волю i можа насьвятляць з свайго пункту гледжаньня. Але што да гiстарычных недакладнасьцяў, то ў гэтай справе вельмi цяжка ўзгоднiць пагляды, напрыклад Беларуса, Паляка цi Расейца. Паляк упэўнены, што Люблiнская Вунiя гэта дабрадзейства для Беларускага Народу, бо яна прынесла беларусам "сапраўднае сьвятло хрысьцiянства - каталiцызм", а разам зь iм езуiтаў, сьвятую iнквiзыцыю... Зь беларускага пункту гледжаньня, польскi каталiцызм прынёс Беларускаму Народу шмат гора, сьлёзаў, ды нявiнна пралiтую кроў... Цi iншы прыклад: палякi вуснамi таго-ж Г.Сянкевiча ў трылёгii "Патоп" Князёў Радзiвiлаў прадстаўляюць як здраднiкаў Айчыны й Кароны Польскай. Для беларусаў гэтыя Радзiвiлы зьяўляюцца нацыянльнымi гэроямi, якiя, выкарыстоўваючы разгром Польшчы Карлам, Каралём Швэцкiм, хацелi адбудаваць незалежнасьць Вялiкага Княства Лiтоўскага. Нацыянальны беларускi гэрой Кастусь Калiноўскi, для расейцаў зьяўляецца нейкiм бандытам, якi ня быў варты нiчога лепшага як пятлi. ...

Перад чытачом жыва разгартаюцца прыгожыя беларускiя краявiды, устаюць перад вачамi бязконцыя беларускiя пушчы, поўныя дзiкiх зьвяроў, паўнаводныя рэкi сваiм цiхiм шапаценьнем, якi чутны ў гэтай кнiзе, навяваюць успамiны аб Бацкаўшчыне. На тле гэтых малюнкаў разгортваюцца польскiя iнтрыгi. Сярэднявечны Кракаў, так як i сучасная Варшава, працягваў рукi па нашыя землi. Так як поўтысячагодзьдзя назад, так i сёньня палякi ня хочуць прызнаць права на йснаваньне, незалежнай ад Польшчы, Лiтвы-Беларусi. Аднак у той час, Польшча баялася Лiтвы й яе Гаспадара Вялiкага Князя Вiтаўта. Так як i тады, так i цяпер, польскi каталiцызм вёў i вядзе наступ на беларускае праваслаўе, адмаўляючы астатняму права на йснаваньне. Аўтар яскрава падкрэсьлiў гэты момант, паказаўшы забойства сям'i Вадзянiка - паромшчыка з Прыпяцi, польскiм Рыцарам i яго пачотам, а ксёндз дабраслаўляе гэты ўчынак як чын, угодны Богу. Нажаль, гэта ня ёсьць толькi фантазыяй аўтара, але горкай праўдай з жыцьця. З другога боку, Масква, скiнуўшы татарскую няволю, пачынае загартаць пад сябе ўсё, што лёкка даецца. Але хаця i вельмi падабалася Маскоўскiм Князям багатая й ня зьнiшчаная татарамi Лiтва, аднак атрыманая навука ад Вялiкага Князя Альгерда, ды страх перад ня менш грозным Вялiкiм Князем Вiтаўтам, устрымлiвала Маскоўскiх захопнiкаў ад адчыненых дзеяньняў супраць багатага й моцнага суседа. Затое па цёмных кутах пачынаюць працаваць iнтрыганты баяры-дыпляматы й маскоўскае праваслаўнае духавенства. Не буду затрымвацца падрабязна над зьместам i гэроямi аповесьцi "Драбы", каб паважаны чытач па прадмове не шукаў, як па каталёгу, гэрояў i антыгэрояў аповесьцi.

Аповесьць "Драбы" заслугоўвае на асаблiвую ўвагу, бо кожны, хто яе прачытае, адчуе, што ў гэту кнiгу ўкладзена паважная праца. Малады пiсьменьнiк не заразiўся мадэрнiзмам, на што хварэе бальшыня беларускiх мастакоў. Аповесьць "Драбы" тым болей заслугоўвае на ўвагу грамадзтва, бо на працягу ўжо многiх гадоў, як старэйшыя, так i малодшыя пiсьменьнiкi настолькi аблянiлiся, цi можа ўжо ня здольныя на паважную працу, што даюць чытачу, у прозер апавяданьне на пару старонак, а паэты - незразумелыя вершы ў некалькi радкоў.