Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

З тылу чуецца скрып сьнегу пад нагамi некалькiх чалавекаў. Вартавы пазнае "Ваяводу" й адсоўваецца ад форткi, каб госьць мог празь яе паглядзець. Сыч доўга й уважна прыглядаўся й прыслухоўваўся засьнежаным абшарам, разьлёгшымся мiж Коневым, лесам i маёнткам.

- Як, нiчога не чуваць? - зьвярнуўся ён раптам да вартаўнiка.

- Не, Яснавяльможны Пане, нiчога. Усё сьпiць наўкола.

- Добра! I апрышак не чуваць?

- Не, Яснавяльможны Пане, не чуваць. Напэўна, таксама сьпяць. Сама ўдарыць-бы па iх...

- Ударыць, кажаш? - неяк дзiўна ўсьмiхнуўся Сыч. - I я так думаю, што трэба ўдарыць. Толькi мне здаецца, што грэшна бiць сонных, га?

- Якi-ж тут грэх, Пане Ваявода? Як не перб'ем iх сонных, дык iнакш нiколi рады не дамо!

- Ну добра! Хай будзе па-твойму! - глуха прашапацеў Сыч. - Але бiць будзем Несьцяровiча...

Халодная сталь нажа, злавесна блiснуўшы перад вачамi гайдука, прагавiта ўпiлася яму ў горла. З булькатам лiнула кроў. Захрапцеўшы, гайдук павалiўся на сьнег, забiўшыся ў перадсьмяротных сутаргах.

- Здох, як кручаны сабака, - прамовiў Францiшак, выцягваючы завалу з брамы. - Нагубiў ён людзей на сваiм вяку, жываглот!

Праз прыадчыненую браму на падворак, адзiн за другiм, няслышныя як ценi, пачалi ўваходзiць Сычаняты.

Сам Сыч, са сваiм пачотам, працягваў абход маёнтку, пакiдаючы за сабою нерухомых i карчанеючых сьведкаў сваёй ненавiсьцi й помсты.

Ранiцай, пасьля кароткага але моцнага сну, Сыч загадаў прывесьцi да сябе прабудзiўшагася Несьцяровiча, у каторага трашчала галава ад учарашняй папойкi.

Няроўнай хадой падыйшоў Несьцяровiч да стала, за якiм разьмясьцiлiся Сычаняты, i налiў сабе кубак вiна.

- Пахмелка, гэта дар Божы! - прамовiў ён, перакiдаючы кубак у рот. - Я бачу, нашага палку прыбыло? - дадаў ён, акiнуўшы вокам стол.

- Каму прыбыло, а каму й убыло! - ня вытрымаў Францiшак. - Ксяндза трэба паклiкаць для падлiку...

Несьцяровiч, якi не зусiм яшчэ прачухаўся й ня ведаў аб тым, што здарылася ўночы, не зьвярнуў увагi на гэтую заўвагу й, працягваючы руку да баклагi, запрапанаваў:

- Вып'ем, панове, за добра прайшоўшую ноч!

- Хто вып'е, а хто й паскача! - адказаў iзноў Францiшак, i, пад агульны рогат, выхапiў у яго баклагу з рук.

- Ня будзь, пане, такi рэзвы! - ускочыў Несьцяровiч. - Тут я пан! I не дазволю нiкому зь сябе насьмяхацца, будзь то хоць сам Ваявода цi Князь!

- I добра зробiш, пане! Але мяне гэта не датычыцца, бо я не Ваявода, i ня Князь, а звычайны Францiшак Сычонак! - i Францiшак адчапiў бараду.

Увесь хмель мiгам зьляцеў зь Несьцяровiча i ён, яшчэ ня верачы сваiм вушам, упiўся вачамi, поўнымi жаху, у круглы ўсьмехнены твар Францiшка. Усё гэта было так неспадзявана й непраўдападобна, што небарака Несьцяровiч рашыў, што ўсё гэта яму сьнiцца цi бярэдзiцца. Ён заплюшчыў вочы й, пад аглушальны рогат Сычанят, моцна ўшчыпнуўшы сябе за лытку, адплюшчыў iзноў. Усё тое самае, толькi цяпер сусед Францiшка, перад гэтым таксама барадаты, стаў да немагчымасьцi падобны да Дашы.

- Не!... Не!... Гэта ня можа быць!... Гэта сон!...

- Не, Несьцяровiч, ня сон! Гэта сапраўднасьць! А пагэтаму, памалiся Богу, бо песенька твая сьпета! - прамовiў маўчаўшы дагэтуль Сыч. - Ды пасьпяшайся!

- Збан да пары ваду носiць, дзяржак адырвецца - i збан паб'ецца! - дадаў Францiшак.

Да абеду гняздо Несьцяровiча апусьцела. Ляскалi па ветру паадчыненыя дзьверы. Сiратлiва глядзелi павыбiваныя вокны...

На перакладзiне брамы вецер разгойдваў трупы Несьцяровiча й некалькiх гайдукоў, ацалелых ад начнога абходу Сыча...

12. ПАСЛАНЬНIК

Па прыезьдзе ў Кракаў, Ваявода Фёдар спынiўся ў доме капiтана Лiтоўскiх Лучнiкаў Ваяводы Пашкевiча. Гаспадар прыняў госьця з усiмi адзнакамi чэсьцi й павагi, на якiя заслугоўвае Лiтоўскi Ваявода, ды яшчэ Пасланьнiк самаго Гаспадара Вялiкага Князя.

Празь некалькi дзён, Пашкевiч з затоенай пяшчотай i зайздрасьцю пазiраў на дарагi й радзiмы Ярылаў Крыж, гафаваны золатам на плашчы Фёдара. Зь якою ахвочасьцяй ён насiў-бы сам гэтае Двукрыжжа, замест чужога й нялюбага Белага Арла, якому воляй лёсу й абставiнаў прыходзiлася служыць i пакланяцца.

- Эх, маладосьць, палкая й неразважная!... - з жалем прашаптаў Пашкевiч, прыцiскаючы да вуснаў каваны шчыт Фёдара. - Каб можна было вярнуць мiнулае, быў бы я сёньня ў Полацку цi Троках...

- Цяжка, Ваявода! - заўважыў Фёдар. - Нiхто цябе ня прымушаў iсьцi за Ягайлам, дык i шкадаваць ня трэба. На раду табе, знацца, напiсана быць Палякам. Не наракай-жа на волю Божую.

- Ня быў я Палякам, i не буду! - успыхнуў Пашкевiч. - Уся iстота йрвецца да родных пушчаў, балот, сенажацяў! Я там нарадзiўся, вырас, там i памерцi хачу! Скажы, Фёдар, ты, хоць i малады, але розум у цябе за дзесяць старых варты. Што я правiнiў, калi пайшоў за сынам Альгерда? Альгерда Вялiкага й Справядлiвага! Цi-ж мог хто тады падумаць, што малады й разумны Ягайла Альгердавiч Княства сваё на спаднiцу прамяняе? Скажы, мог?...

- Дык я цябе й не вiню. Ты выбраў свой шлях, i па свойму правы, калi лiчыш яго правiдловым...

- Вось у тым i бяда, што не лiчу! - распачлiва ўскрыкнуў Пашкевiч.

- Як так? - зьдзiвiўся Фёдар. - Ня лiчыш?...

- Фёдар, зразумей мяне! Цяжка тады было разабрацца, за кiм пайсьцi, цi за Ягайлам, цi за Кейстутам i Вiтаўтам. Час быў лiхi. Ягайла шукаў падтрымкi ў Польшчы й дамагаўся рукi Ядзьвiгi. Кейстут i Вiтаўт абапiралiся на Белую Русь i шукалi дапамогi ў Немцаў. Як было не згубiць галавы? Я выбраў Ягайлу, твой пакойны бацька - Вiтаўта... Ты, можа, не зразумееш гэтага, бо тады занадта малады быў... Кожны ймкнуўся зрабiць як найлепей... А што выйшла? Не маўчы, Фёдар, скажы хоць слова суцехi!... Не надарма цябе Вiтаўт за Пасланьнiiка абраў, думаць можаш...

- Я цябе разумею, Ваявода, - нерашуча пагадзiўся Фёдар. - Але парадзiць нiчога не магу, i на здраду падмаўляць не буду... Не ў маiх гэта сiлах. Ты стаў Палякам, i Палякам пам...

- Не! Няпраўда! Я заўсёды быў i буду Лiтоўцам! Белая Русь гэта мая Радзiма, маё каханьне, мая мара! Застаючыся ў Польшчы, я служу ня ёй, а свайму Гаспадару Ягайлу Альгердавiчу... Каталiком я стаў не за якiя-небудзь прывiлеi, а зь перакананьня, i за гэта не шкадую. Перадай, Фёдар, што мая душа, каханьне й розум належаць Яму! - Пашкевiч замоўк, i, трохi падумаўшы, з жалем дадаў. Але меч i рука мусяць служыць Каралю... Я прысягаў!...

У дзьверы пастукалi, нягучна, але настойлiва. Пашкевiч з выразам незадавальненьня падыйшоў i адчынiў iх. На парозе зьявiўся багата апрануты шляхцiц са срэбным жэзлам у руках.

- Ваявода Фёдар з Гозава, ад Яго Мiласьцi Князя Вiтаўта?... - пытальна зьвярнуўся ён да Пашкевiча. - Цi ня мог бы Яснавяльможны Пан Капiтан правесьцi мяне да яго?

Пашкевiч моўчкi ўказаў рукой на Фёдара й з пагардай выйшаў з пакою, бразгаючы шпорамi.

Шляхцiц урачыста выйшаў на сярэдзiну пакою, стаў у маляўнiчую позу, паправiў левай рукой даўгiя вусы й прамовiў:

- Харунжы Яго Каралеўскае Мосьцi, Ежы з Чэрвiцы!

Фёдар моўчкi, ледзь прыкметна ўсьмiхаючыся, разглядаў маляўнiчую постаць Харунжага.

Не дачакаўшы адказу, Харунжы прамовiў iзноў:

- З Божае Ласкi Кароль Польскi й Вялiкi Князь Лiтоўскi Ўладыслаў Ягайла жадаюць заўтра ранiцаю, пасьля раньняе ймшы, бачыць Яснавяльможнага Пана Ваяводу ў Вавэлi!

Фёдар iзноў прамаўчаў, забаўляючыся нарастаючай разгубленасьцю Харунжага. Бядак пачаў тылам пасоўвацца да дзьвяроў, не спускаючы вачэй зь Фёдаравага твару, нiбы баючыся чагось неспадзяванага зь яго боку.

Раптам iзноў зьявiўся Пашкевiч, i, насунуўшыся, як гара, на перапалоханага Харунжага, прарычэў:

- Скончыў, Пане Харунжы? Дык папрашу вызвалiць майго Высокага Госьця ад тваёй прысутнасьцi: Заўтра зьявiсься й правядзеш шляхетнага Ваяводу ў Вавель! Усё!...

Харунжы бокам высьлiзнуў з пакою й бегма кiнуўся да выхаду з гэтак страшнага закутка ў Кракаве.

Пашкевiч са злосьцяй плюнуў яму ўсьлед i, зварочваючыся да Фёдара, прамовiў, не хаваючы пагарды:

- Вось такiмi блазнамi абкружыў сябе гэты няшчасны чалавек, каторы носiць Карону Польшчы, а нядаўна быў Гаспадаром Лiтоўскiм! Усе найлепшыя й найвыдатнейшыя Рыцары адсунутыя ў цень... Нават сам Жындрам з Машкевiц - гэты слаўны Ваявода й майстар вайны - у няласцы... Аднаго мяне ён яшчэ якась церпiць i давярае...

* * *

На Каралеўскую нараду Ваявода Фёдар зьявiўся добра падрыхтаваным, дзякуючы ўсё таму-ж Пашкевiчу.

Кароль вачавiдку быў ня ў добрым настроi, пагэтаму, скарацiўшы ўсе фармальнасьцi, адразу перайшоў да справы. Прачытаўшы лiсты й граматы ад Вiтаўта, заявiў:

- Мы, як i нашы Брат, жадаем мiру памiж нашымi дзяржавамi! Але словы й дзеяньнi нашага Брата Вiтаўта не заўсёды супадаюць мiж сабою. Наша церпялiвасьць вялiкая, а й ёй можа наступiць канец. I вось, пасьля доўгага малiтоўнага прашэньня, Усемагутны Бог паслаў на нас сваю ласку й мудрасьць. Мы рашылi згодна й па-хрысьцiянску ўладзiць усе спрэчныя пытаньнi, а таму прапануем нашаму Брату наступнае: Для супольнага дабра Польшчы й Вялiкага Княства Лiтоўскага, абодва бакi павiнны пайсьцi на ўступкi! Князь Вiтаўт мусiць вызначыць над сабою зьверхнiцтва Кароны, i нiчога ня чынiць бяз згоды Караля ў пытаньнях суадносiнаў з суседзямi. Мы-ж, са свайго боку, адмовiмся ад так неабходнага нам адпачынку, i возьмем на сябе цяжкасьць валадараньня Лiтвой i яе Людам, дбаючы роўна аб дабрабыце як земляў Каронных, так i Лiтоўскiх. Уступкi будуць вялiкiя з абодвух бакоў, i пагэтаму нiхто ня будзе ў крыўдзе.