Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

Пасьля палудзённага перапынку, у часе якога Станiслаў не прамовiў нi слова, ксёндз з жахам назiраў за бледным тварам свайго пана. Гнеў, нялюдзкi гнеў расьпiраў душу Ваяводы. Здавалася, што ўсе сiлы пекла ўсялiлiся ў гэтага самалюбнага й самаўладнага чалавека.

Прыгнуўшыся нiзка да грывы, ён раз за разам убiваў вострыя шпоры ў крываточачыя бакi каня. Але, не зважаючы на ўсе высiлкi, прыйшлося заначаваць над Пцiччу. Княжы лясьнiчы з ахвотай саступiў госьцям сваю хату, уклаўшыся з сынамi ў сенцах.

Ваявода ўсю ноч ня спаў, перакiдаўся з боку на бок, i ранiцай выглядаў жудасна. Бязьмежны гнеў i бязсоньне наклалi свой адбiтак на ягоны твар, ад выгляду якога мiмаволi прабiралi дрыжыкi.

У поўдзень па льду перайшлi Случ, i, абыйшоўшы прыбярэжныя балоты, гразкiя й зiмой, накiравалiся ў Слуцак, спадзяючыся дастацца туды яшчэ да цямна.

Станiслаў кусаў сабе вусны ад неспагнанае злосьцi: "Хоць-бы хама якога спаткаць!" - у роспачы падумаў ён, углядаючыся ўперад.

I ў гэты момант, як-бы iдучы насустрач ягоным жаданьням, на дарозе паказаўся коньнiк. За iм другi й трэцi. Горб дарогi хаваў iх дасюль ад вачэй i выставiў зараз, як жаданы падарунак.

Ваявода, ня ведаючы ад чаго, адчуў шалёную радасьць. Спынiў каня й падняўся ў страмёнах.

Сустрэчныя спынiлiся таксама.

Станiслаў, уважна прыгледзеўшыся незнаёмцам, але не прыкмецiўшы на iх дзiдах нiякiх сьцяжкоў, выдаўшых-бы чужаземцаў, гукнуў:

- Зьдзiслаў, дзiду!

Збраяносец пасьпешна выканаў загад. I, выцягнуўшы свой меч, стаў з тылу свайго пана.

Незнаёмцы, тым часам, бачачы ваяўнiчыя намеры сустрэчнага Рыцара, перакiнулiся некалькiмi кароткiмi словамi й таксама падрыхтавалiся да бою. Адзiн зь iх, сiвы i шыракаплечы, апрануты ў кажух паверх кальчугi, выехаў уперад i грамавым голасам гукнуў:

- Iмём Гаспадара Вялiкага Князя, загадваю схаваць зброю й сыйсьцi з дарогi!

У адказ на гэта Станiслаў моўчкi пахiлiў дзiду й ударыў шпорамi. Вочы яго сьвяцiлiся, на вуснах iграла прагавiтая ўсьмешка.

Шырокаплечы незнаёмец зьдзiўлена пацiснуў плячыма й, прыкрыўшыся шчытом, пусьцiў каня. Абодва яго спадарожнiкi панесьлiся сьледам.

Блiжэй i блiжэй зьяжджаюцца працiўнiкi. Адзiн у сталёвым панцыры, поўны гневу, жорсткасьцi й смагi крывi. Другi - у кальчузе й кажуху, зьдзiўлены, але ўпарты й пэўны сябе.

Ксёндз пасьпешна пералiчвае пацеркi ружанца й хуценька мармоча малiтву, не забываючыся пры гэтым, час ад часу, памацаць дзяржальну мяча.

Коньнiкi зьблiзiлiся. Стук i трэск разьлятаючыхся на кавалкi дзiдаў... I Станiслаў грузна выляцеў зь сядла.

У той жа момант упаў i Зьдзiслаў, з наканечнiкам дзiды ў горле.

- Пяру-у-у-ун! - голасна выгукваюць незнаёмцы, i на поўным скаку праносяцца мiма зьбянтэжаных i пачцiва разступiўшыхся рэшткаў пачоту Станiслава. Праз кароткi час пераможцы зьнiкаюць з вачэй.

- Ваявода!... Сын мой... Ваявода!... - кiдаецца ксёндз да свайго разпасьцёртага пана. Але Станiслаў страцiў прытомнасьць, i ляжыць на абледзянелай дарозе, нязграбна падкруцiўшы пад сябе руку. З-пад плашча выцякае струменчык крывi й хутка ўсмоктваецца ў сьнег...

- Хутка! У найблiжэйшае селiшча!... Па санi!... - загадвае перастрашаны ксёндз.

Адзiн з вояў кiдаецца ўскач выконваць загад. Другi дапамагае ксяндзу расшпiлiць панцыр Ваяводы. Выцiраюць на грудзях кроў. Нацiраюць яго сьнегам... Усё на дарэмна, Ваявода ня дыхае...

Зусiм к вечару зьяўляецца вой з саньмi. На санях двое барадатых сялянаў. Яны асьцярожна ўхутваюць бяспрытомнага Ваяводу кажухамi, падтыкаюць з бакоў саломай, i пасьпешна рухаюцца к Слуцку.

Забiтага Зьдзiслава вязе на сядле адзiн з вояў, каб са Слуцку адправiць у Загрэб, да ягоных заможных i шляхетных сваякоў.

14. ЗМОЎШЧЫКI КАРЧМЫ "ЗАЛАТЫ РОГ"

Пан Януш прыскакаў у Берасьце змораны й замёрзлы. Вусы зьмерзлiся ў суцэльныя лядзякi. Пасiнелы нос напаўняўся, увесь час, набрыдлiвай вiльгацьцю. Скарчанелыя рукi адмаўлялiся слухацца, а ў жалезных ботах балюча шчымелi пальцы.

Мармычучы праклёны сабе пад нос, адшукаў указаную Ваяводай Станiславам карчму "Залаты рог" i, кiнуўшы павады служцы, увалiўся ў напаўцёмнае памяшканьне. Прыемна агарнула цяплом i ўтульнасьцю.

Час быў ужо паабеднi, i некалькi сталых наведвальнiкаў карчмы старанна прыкладалiся да ўмястоўных кубкаў ды гучна гаманiлi.

Пан Януш прайшоў у кут, прысеў на шырокую лаву каля вакна i голасна гукнуў:

- Гэй! Паўкварты мёду, пся маць, i гарачага крупнiку!

Непаваротны як мядзьведзь карчмар моўчкi прынёс баклагу й кубак. Акiнуў дапытлiвым паглядам постаць госьця й хацеў быў iсьцi па крупнiк, як раптам Януш напаўголасу спытаў:

- Пана Лазiнскага ведаеш?

Карчмар спынiўся. Паправiў фартух i, углядаючыся на папiваючых, памалу адказаў:

- Ведаю... з Камянца...

- Дык я яго бачыць хачу, пся маць! Сёньня-ж! - пры гэтым на стол упала срэбная грыўна.

Карчмар загарнуў манэту й падаўся прэч з пакою.

Пан Януш напоўнiў пенiстым мёдам кубак i, са смакам яго сёрбаючы, прыслухаўся да гутаркi людзей.

Размаўлялi пра апрышак, пра вайну - то з Польшчай, то з Крыжакамi, пра цэны на тавары, пра якасьць вiна, пра наблiжаючуюся вясну...

За вакном бялела дарога, упiраючыся ў скляпенiстую браму, пад якой зьнiкалi сялянскiя вазы, выяжджаючы на Люблiнскi шлях.

Пад вечар карчма напоўнiлася людам. Гутаркi й сьпевы, сваркi й лаянка доўга не змаўкалi ў духаце напаўцёмнае пiўнушкi.

Цяпло, вiнны апар i стома хiлiлi Януша да сну, i нарэшце перамаглi. Стары ваяка апусьцiў галаву на сагнутую руку, ды, так седзячы, i заснуў, соладка насьвiстваючы адагрэлым носам.

Прачнуўся ён ад моцнага ўструсу. Здавалася, што вось толькi на момант заплюшчыў вочы, толькi так сабе прыкархнуў. Аднак у карчме было цiха - нi гоману, нi сьпеву. Толькi ў супрацьлежным куту, каля печы, пахрапваў на лаве купец, ды сапцелi насамi ягоныя служкi, паўкладаўшыся покатам на падлозе. За вакном чарнела ноч.

Пан Януш памацаў капшук, зброю, i толькi тады зiрнуў на двох мужчын, стаяўшых за сьпiнаю. Першы быў карчмар з васковай сьвечкай, другi - незнаёмы, дужы й зграбны, апрануты ў скураную падзьдзеўку i зь лёккiм мячом пры баку.

- Лазiнскi... - прамовiў цiха незнаёмец. - З Камянца. Пан мяне клiкаў.

- Пэўна клiкаў, пся маць! Чаго так доўга?

- Дарога далёкая, Яснавяльможны Пане, - з павагай адказаў Лазiнскi, на якога ўзбраеньне й вопратка Януша зрабiлi належнае ўражаньне. - Пакуль ганец туды, ды я сюды, дык i ноч надышла.

- Давай мёду! - павярнуўся Януш да карчмара.

Пакуль непаваротны карчмар злазiў у склеп, абодва суразмоўцы моўчкi разглядалi адзiн аднаго. Першаму карцiла даведацца, чаго яго так сьпешна выклiкалi, другi - вывучаючы й мяркуючы, на колькi можна даверыцца.

Нарэшце падагрэўшыся мёдам, Януш спытаў:

- Яснавяльможнага Пана Станiслава, Ваяводу Крэўскага, ведаеш?

- Пэўна ведаю! Ня раз ужо службу служыў яго мiласьцi саслужыў. Але вось дайсьцi да яго нiколi не пашчасьцiла. Ён дык, хiба, i ня чуў пра мяне?

- Каб ня чуў, пся маць, дык не выпраўляў бы мяне сюды! - запярэчыў Януш.

- Дык, чуў? Ведае? О, хвала Ўсявышняму!

- Ведае. Кажа мне: "Едзь у Берасьце. I з карчмы "Залаты рог" хай клiчуць пана Лазiнскага!"

- Так i сказаў "Пана Лазiнскага"?

- Так i сказаў... А ты што, пся маць, мне ня верыш?

- Баранi Божа, Яснавяльможны Пане! Як ня верыць?

- Эгэ, брат! Я выдумляць не люблю, не маёй галавы гэта справа, ды ня мой звычай! Дык вось паслаў ён мяне да цябе й загадаў... - Януш азiрнуўся на сьпячых i нахiлiўся да суразмоўцы.

- Што загадаў? - падсунуўся й Лазiнскi блiжэй.

- Загадаў, каб выставiлi варту на ўсiх шляхах, што вядуць з Кракава ў Лiтву, i пiльнавалi, калi будзе варочацца з пасольства Фёдар, Ваявода з Грозава! - Лазiнскi ўвесь напружыўся ад шэпту Януша, а той працягваў - Пакуль будзе ехаць Кароннымi землямi, хай сабе едзе, нават сьцерагчы варта, каб нiчога зь iм не сталося. А як мяжу пераедзе, ды падасца на Вiльню, тут яго трэба й узяць!... Але жыўцом! Яснавяльможны Пан Станiслаў зь iм гутарыць жадае...

- А як з пачотам? - перабiў Лазiнскi.

- Выцяць у пень, пся маць! Каб i духу не засталося!

- Добра! А цi вялiкi пачот?

- Ня ведаю, цi вялiкi, але зацяты, пся маць! Зьнянацку iх трэба браць, бо ў адкрытую наўрацьцi пакладзем.

- Пакладзем! - запэўнiў Лазiнскi рашуча.

- Не хвалiся прадчасна! Бачу з гарачага ты заводу - глядзi, каб не перахвалiўся, - спынiў Януш. - Спачатку скажы, цi ёсьць тут зацiшнае мейсца з добрым скляпом?

- Ёсьць - у Турна. I Турнаўскi ўласьнiк нашы...

- А людзей збройных цi ёсьць дастаткова?

- Ёсьць i людзi! Гайдукi Турнаўскiя й Камянецкiя, а як забракуе гэтых, то можна й апрышак клiкнуць. Досыць будзе!

Пан Януш задумаўся. Ён хаця й верыў словам Лазiнскага, аднак пабойваўся за посьпех прадпрыемства, якое ў выпадку няўдачы вяло проста пад сякеру ката.

- Трэба як найхутчэй выслаць ганца ў Ёзерск, - прамовiў ён. - Каб прывёў з сабой тузiн халопаў, усё пэўней будзе.

- А калi Яснавяльможны Пан ганца хоча пасылаць?

- Дык хоць зараз, пся маць! Чаго марудзiць?

- Зараз?... Добра! - Лазiнскi ўстаў i выйшаў з карчмы.