Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

Несьцяровiч сам выйшаў насустрач нечаканым гасьцям, але браму не адчынiў. Прыглядаючыся праз бойнiцу, запытаў:

- Каго маю гонар вiтаць?

- Кжыжаноўскi! Ваявода! - пачулася ў адказ. - Еду зь Лiды. Хачу ў пана пераначаваць.

Несьцяровiч яшчэ раз акiнуў вокам Рыцара й ягоны пачот. У галаву прыйшла думка: "Сыч абяцаў сёньня завiтаць у госьцi, дык лiшнiх два дзясяткi вояў, на чале з дасьвечаным Рыцарам, напэўна прыдадуцца". I ён гукнуў:

- Адчыняй браму! Хутка! - а зварочваючыся да госьця, прамовiў. - Прабачце, Яснавяльможны Пане, што так доўга не ўпускаў, але тут па суседзтву стаяць апрышкi, дык трэба быць асьцярожным.

- Няўжо пан iх баiцца? - прамовiў з пагардай у голасе Ваявода, уяжджаючы ўва ўмацаваны падворак.

Праз кароткi час гаспадар, госьць i некалькi ягоных спадарожнiкаў-шляхцiцаў, разьмясьцiлiся за сталом, устаўленым ежай i выпiўкай.

Рэшта Ваяводавага пачоту, зьмяшаўшыся з гайдукамi, прыглядалiся да ўмацаваньняў i знаёмiлiся з абаронцамi. Прыехаўшыя зь вялiкiм задавальненьнем падкрэсьлiвалi перавышаючую якасьць свайго ўзбраеньня. Гайдукi-ж, са свайго боку, з зайздрасьцю прыглядалiся да панцыраў, тонкiх, але моцных кальчугаў, доўгiх i цяжкiх двуручных мячоў, дзiдаў, адпалiраваных да бляску, галябардаў, лукаў i наагул усяго рыштунку й польскiх вояў, каторыя, ня ў крыўду iм будзе сказана, размаўлялi чысьцейшай Лiтоўскай мовай. Такою мовай, якою размаўляюць у Полацку, Слуцку, Вiльнi, Смаленску, Тураве. Карацей сказаўшы, так, як яны гутараць у Вялiкiм Княстве Лiтоўскiм ад Прыпяцi да Пскова, i ад Белавежы да Вязьмы. Але гэта нiкога не бянтэжыла, бо нават у самiм Кракаве лiчылася за добры тон гутарыць па Лiтоўску. I сам Ваявода Кжыжаноўскi - толькi час ад часу ўжываў польскiя словы й звароты. Пагэтаму ён, адказваючы на тост, запрапанаваны Несьцяровiчам, прамовiў:

- Так! Вып'ем за Караля! I я магу з пэўнасьцю сказаць, што хутка дачакаесься свайго, пане Несьцяровiч! Запэўняю ў гэтым!

- О! Пане Ваявода! Слухаць пана - проста мёд пiць! Хутчэй-бы той час ужо, i Ясьнейшы Кароль запанаваў у нас...

- Дык вып'ем, пане Несьцяровiч! Каб хутчэй пан дачакаўся свайго! Кжыжаноўскi падняў свой кубак i ў два заходы асушыў яго.

Несьцяровiч не адставаў ад госьця й яго спадарожнiкаў, але зь людзьмi вайсковымi супернiчаць было цяжка, i ён хутка п'янеў.

- Бачыш, пане Ваявода, цяжка стала жыць сумленным людзям, - мармытаў Несьцяровiч. - Свае цурацца пачалi, стараною аб'яжджаюць, а з Польшчы гасьцей мала ў нашых краях... Глуш... А тут хамы й панцырныя баяры з апрышкамi братаюцца... воўкам паглядаюць... Сёньня завiтаць абяцалi, але недачаканьне iхнае!... Гайдукоў маю хвацкiх... Тыдзень, другi вытрымаю, а там...

- А што там?... - хутка зацiкавiўся госьць.

- Выпi, Яснавяльможны Ваявода! Выпi!... - ледзь варочаў языком Несьцяровiч. - Першы раз за за ўсю зiму дазваляю сабе так павесялiцца... Такога госьця Бог паслаў... Выпi!...

- Ну, а што па двух тыднях будзе? - напалягаў рашуча госьць, падлiваючы ў кубкi вiна.

Несьцяровiч зрабiў урачыстую мiну на сваiм п'яным твары й, грукнуўшы кулаком па столу, абвесьцiў:

- Праз два тыднi, а мо й хутчэй, i разпраўлюся з Конеўскiмi валацугамi!... Закатую ўсiх... Да адзiнага...

- А чаму ты, пане, такi пэўны гэтага?

- Бо прыйдзе Ваявода Капыльскi... З войскам!... Во!... Сам Князь Вiтаўт яму грамату даў, каб усiх апрышак вешаць цi мiлаваць ад яго ймя... Як сам захоча...

- А цi вялiкае войска таго Ваяводы? - пацiкавiўся адзiн з гасьцей, твар якога зарос сiвай барадой, але вочы iскрылiся кiпучай маладосьцю.

- О!... Войска вялiкае! Цэлы полк з Княства Слуцкага!... Тады Сычу канец прыйдзе... I Конеўцам разам...

- А як-жа ён знойдзе гэтага Сыча?

- Аб гэтым я паклапацiўся!... - пахвалiўся Несьцяровiч. - Зараз забачыце... - i, сабраўшыся зь сiламi, ён гукнуў: - Гэй! Хто там! Зараз-жа цягнi Дароту сюды!...

За дзьвярыма цэлы час сядзеў гайдук, чакаючы ад свайго пана загадаў. Пагэтаму там адразу-ж пачулiся крокi й бухнулi выхадныя дзьверы.

Госьцi й гаспадар пасьпелi выпiць толькi па адным кубку вiна, калi ў суседнiм пакоi пачулася валтузьня, дзьверы адчынiлiся, i два гайдукi з праклёнамi ўцягнулi ў пакой босую дзяўчыну, гадоў васямнаццацi. Яе ногi, сiнява-чырвоныя й мокрыя, паказвалi, што яе вялi цi цягнулi па сьнягу. Поўныя нямога жаху вочы - затуманеныя сьлязьмi. На палатнянай бруднай кашулi, накiнутай на худыя плечы, сьляды засохлай крывi. Дзяўчына, дрыжучы ад страху й холаду, упала на каленi й, абвёўшы паглядам гасьцей, апусьцiла галаву.

Барадаты госьць рыўком ускочыў з лаўкi.

- Сядзь! - спакойна загадаў Ваявода.

Барадач нехаця падпарадкаваўся й, не спускаючы вачэй з Дашы, выпiў поўны кубак вiна.

Несьцяровiч, чапляючыся за лаўкi й гасьцей, вылез з-за стала й, хiстаючыся, падыйшоў да дзяўчыны. Яна з маленьнем падняла на яго вочы.

- Кажы, сука!... Дзе твой Францiшак?

- Я ня ведаю... - ледзь чутна прагучаў адказ.

- Ты ня ведаеш?... Ты ня ведаеш?... Дык на!... - i Несьцяровiч з размаху ўдарыў нагой. Даша ад болю застагнала, а Несьцяровiч, згубiўшы раўнавагу, бухнуўся на падлогу. Гайдукi кiнулiся яго падымаць.

Барадач з глухiм рыкам ускочыў iзноў.

- Пачакай! - прыкрыкнуў на яго Ваявода. - Прыйдзе яшчэ й твой час...

- А што? Што ён хоча?... - запытаў Несьцяровiч, сiлячыся падняцца, але ногi яго болей ня слухалiся, i ён з п'яным рогатам павалiўся йзноў. Валячыся, схапiўся за Дашына плячо, i кашуля яе з трэскам разадралася. Але дзяўчына была гэтулькi перастрашаная, што нават не адважылася падняць рукi, каб прыкрыць сваю галiзну.

- Ён хоча пану дапамагчы... - адказаў Ваявода.

- Памагчы?... дапаможа... Бо й напраўду я сам ужо не магу.

- Iдзi! I рабi сваю справу! - загадаў Ваявода барадачу. - Але толькi ня тут! Забяры яе куды-небудзь...

Барадач адразу-ж падыйшоў да Дашы. Яна зразумела, што гэта азначае, i зь нямым маленьнем працягнула рукi да Ваяводы, буйныя сьлёзы кацiлiся па яе шчаках. Але Ваявода, грозна на яе зiрнуўшы, адвярнуўся да Несьцяровiча, i загадным тонам прамовiў:

- Пане Несьцяровiч, хадзi-ка за стол, i вып'ем яшчэ!

- Ой не магу... Забi мяне Пярун, не магу болей...

- Выпi! I йдзi спаць! За вартай я дагляджу...

- Ну... добра... вып'ю, толькi ня... злуйся, пане... Ваявода...

Барадач, мiж тым, падняў Дашу на рукi й выйшаў з пакою, пры гэтым так зiрнуўшы на паспрабаваўшых было йсьцi сьледам гайдукоў, што тыя рашылi за лепшае застацца на мейсцы. Але адзiн зь iх прыкметна хваляваўся (гэта быў той, што прыбягаў у Маркулiчы), i, падыйшоўшы да торкаўшага носам Несьцяровiча, прамовiў:

- Няхай пан загадае й мне быць пры допыце... Пан-жа абяцаў, што аддасьць яе мне, а мiж тым...

Несьцяровiч нiчога не адказаў - пераможаны вiном, ён ужо спаў. Але затое, Ваявода Кжыжаноўскi ўстаў з-за стала ды, мiгнуўшы сваiм субяседнiкам, падыйшоў да гайдука й прамовiў:

- А ну, паглядзi на мяне, цi пазнаеш? Бо я цябе ведаю...

Гайдук толькi цяпер разгледзеў твар Ваяводы. I па меры таго, як ён углядаўся, вочы яго расшыралiся ад жаху. Першым яго рухам было кiнуцца ў дзьверы, але там, як-бы прыпадкам, ужо апынуўся адзiн з гасьцей. З вокнамi было тое самае. Гайдук упаў на каленi, ня ў сiлах нiчога прамовiць. Другi гайдук са зьдзiўленьнем назiраў гэтую сцэну.

- Я бачу, ты мяне пазнаў, - усьмiхнуўся Ваявода. - Як, цi стрымаў я сваё слова?...

- Так!... Так, бацюхна Сыч... - прашапацеў бядак.

- Сыч! - ускрыкнуў яго прыяцель i ўхапiўся за меч, але выцягнуць яго ўжо не пасьпеў...

- Цiмох, iдзi да Францiшка! I цягнi iх сюды! Досыць iм там ужо, потым нацешацца! Гайдука зьвязаць! Перад Капой[19] стане! Гаўрыла й Даша яго дапiльнуюць, рэшта пойдзе са мною правяраць варту...

Цiмох застаў Дашу й Францiшка ў пакоi, прызначаным для "Ваяводы". Даша ад радасьцi й неспадзяванага шчасьця плакала, схаваўшы твар на грудзях свайго каханага. Па шчаках Францiшка таксама кацiлiся буйныя сьлёзы, ён пяшчотна гладзiў Дашу па галаве ў нямой бязьмежнай радасьцi. Цiмох нерашуча кашлянуў, стараючыся зьвярнуць на сябе iх увагу.

- Што?... - здрыгануўся Францiшак.

- Сыч клiча. Час ужо скончыць зь Несьцяровiчам i ягоным кублом...

Францiшак нехаця ўстаў, прымацаваў iзноў бараду й, узяўшы Дашу за руку, пайшоў за Цiмохам.

- Ну, галубкi, нацешылiся? - сустрэў iх Сыч. - Калi не зусiм, то пасьпееце яшчэ. Часу досыць... А бараду скiнь, не патрэбна яна болей.

- Пане Ваявода, хоць i нягодна я вашае ласкi, але дазвольце мне хаця руку вашу пацалаваць? - i пакуль Сыч зразумеў, каго гэта датычыцца, Даша ўхапiла яго за руку й, залiваючыся слязьмi, пацалавала.

- Гэй! Гэй! Гэта я "пане Ваявода"? - зьбянтэжыўся Сыч i, ласкава адабраўшы руку, загадаў:

- Гаўрыла й Даша застануцца тут пiльнаваць Несьцяровiча й гайдука! Францiшак пойдзе з намi, паказваць дарогу! Хадзем!

На небе яскрава зiхацелi зоркi, як раскiданыя па чорным аксамiце самацьветы. Тонкi серп месяца ледзь асьвятляў прыцiхлае гняздо Несьцяровiча. Зь лесу даносiлася нуднае й працяглае выцьцё - адбiўшагася ад стаi й трапiўшага ў пастку воўка.

- З намi Крыж Сьвяты й Угоднiк Андрэй... - шапоча вартавы гайдук, выглядаючы праз фортку ў браме. Ён доўга ўглядаецца ў ноч, стараючыся пры слабым сьвятле месяца зазiрнуць у хаты Конева, дзе начуюць Сычаняты.