Герберт Уэллс - Чалавек-невiдзiмка (на белорусском языке)

• Название: Чалавек-невiдзiмка (на белорусском языке)
• Автор: Герберт Уэллс
• Жанр: Научная Фантастика

---

Кемп упусцiў газету i тупа ўтаропiўся ў адну кропку.

- Напэўна, выдумка! - паўтарыў ён.

Потым схапiў газету i яшчэ раз прачытаў усё з пачатку i да канца.

- Але адкуль узяўся валацуга? Якога чорта ён гнаўся за валацугам?

Кемп бездапаможна апусцiўся ў хiрургiчнае крэсла.

- Гэта не толькi Невiдзiмка, - сказаў ён, - але i звар'яцелы! У яго манiя забойства!..

Калi ўзышла зара i бледныя промнi яе змяшалiся са святлом газа i цыгарэтным дымам у сталовай, Кемп усё яшчэ крочыў з кута ў кут, стараючыся зразумець незразумелае.

Ён быў занадта ўсхваляваны, каб думаць пра сон. Заспаныя слугi, якiя засталi яго ранiцай у такiм выглядзе, падумалi, што на яго дрэнна падзейнiчалi празмерныя заняткi. Ён аддаў незвычайнае, але зусiм яснае распараджэнне згатаваць сняданне на дваiх у кабiнеце наверсе, а потым спусцiцца ўнiз i больш наверсе не паказвацца. Ён працягваў крочыць па сталовай з кута ў кут, пакуль не прынеслi ранiшнюю газету. Пра Невiдзiмку гаварылася шматслоўна, але новым было толькi вельмi бесталковае паведамленне аб учарашнiх падзеях у шынку "Вясёлыя крыкетысты"; тут Кемпу ўпершыню трапiлася iмя Марвела. "Ён сiлай трымаў мяне пры сябе цэлыя дваццаць чатыры гадзiны", - заявiў Марвел. Справаздача аб айпiнгскiх падзеях была дапоўнена некаторымi дробнымi фактамi, у прыватнасцi ўпамiналася аб пашкоджаннi тэлеграфнага провада. Але ва ўсiх гэтых паведамленнях не было нiчога, што пралiвала б святло на ўзаемаадносiны памiж Невiдзiмкам i валацугам, бо мiстэр Марвел прамаўчаў аб трох кнiгах i аб грашах, якiмi ён быў набiты. Скептычнага тону як i не было, i цэлая армiя рэпарцёраў ужо ўзялася за стараннае абследаванне.

Кемп уважлiва прачытаў паведамленне ад радка да радка i паслаў пакаёўку купiць усе ранiшнiя газеты, якiя толькi яна зможа дастаць. Потым праглынуў i iх.

- Ён нябачны! - сказаў Кемп. - I калi меркаваць па газетах, то гаворка iдзе аб раз'юшанасцi, якая пераходзiць у вар'яцтва. Чаго толькi ён не натворыць! Чаго толькi не натворыць! А ён там, наверсе, у мяне ў спальнi, i вольны як вецер. Што ж мне рабiць? Цi можна назваць здрадай, калi... Не!

Ён падышоў да маленькага, заваленага паперамi столiка ў кутку i пачаў пiсаць запiску. Напiсаўшы некалькi радкоў, ён разарваў яе i напiсаў другую. Перачытаў яе i задумаўся. Потым узяў канверт i надпiсаў адрас: "Палкоўнiку Эдаю, Порт-Бэрдок".

Невiдзiмка прачнуўся якраз у тую хвiлiну, калi Кемп запячатваў пiсьмо. Ён прачнуўся ў дрэнным настроi, i Кемп, якi чуйна прыслухоўваўся да самага нязначнага шорагу, пачуў злоснае шлёпанне ног у спальнi наверсе. Потым пачуўся грукат стула, якi ўпаў, i звон разбiтага шкла. Кемп паспяшаўся наверх i нецярплiва пастукаў у дзверы спальнi.

Раздзел XIX

НЕКАТОРЫЯ АСНОЎНЫЯ ПРЫНЦЫПЫ

- Што здарылася? - спытаўся Кемп, калi Невiдзiмка ўпусцiў яго ў пакой.

- Ды нiчога, - быў адказ.

- А шум чаму?

- Прыпадак раздражняльнасцi, - сказаў Невiдзiмка. - Забыўся пра сваю руку, а яна балiць.

- Вы, як бачна, схiльны да такiх успышак?

- Так.

Кемп прайшоў цераз пакой i падабраў асколкi разбiтага шкла.

- Усе факты пра вас сталi вядомымi, - сказаў ён, выпростваючыся. - Усё, што здарылася ў Айпiнгу i ўнiзе, у шынку. Свет даведаўся пра свайго нябачнага грамадзянiна. Але нiхто не ведае, што вы тут.

Невiдзiмка вылаяўся.

- Тайна раскрыта, - працягваў Кемп. - Гэта ж была тайна, я мяркую? Не ведаю, што вы думаеце рабiць, але, зразумела, я гатовы дапамагчы вам.

Невiдзiмка сеў на ложак.

- Наверсе пададзена снеданне, - паведамiў Кемп, стараючыся гаварыць натуральным тонам, i з задавальненнем убачыў, што яго дзiўны госць ахвотна падняўся пры гэтых словах. Кемп павёў яго па вузкай лесвiцы наверх.

- Перш чым мы з вамi што-небудзь распачнём, - сказаў Кемп, - я хацеў бы даведацца больш падрабязна, як жа гэта вы сталi нябачны. - I, кiнуўшы iмгненны насцярожаны позiрк у акно, Кемп усеўся з выглядам чалавека, якога чакае доўгая i грунтоўная размова. У яго зноў прамiльгнула думка, што ўся гэтая гiсторыя - бязглуздзiца, трызненне вар'ята, але думка гэта адразу ж знiкла, калi ён зiрнуў цераз стол на Грыфiна: безгаловы, бязрукi халат сядзеў за снеданнем i выцiраў нябачныя губы сурвэткай, якая цудам трымалася ў паветры.

- Гэта вельмi проста i зусiм праўдападобна, - сказаў Грыфiн, адклаўшы ў бок сурвэтку.

- Для вас, вядома, але... - Кемп засмяяўся.

- Ну так, i мне гэта, вядома, спачатку здавалася чарадзействам, але цяпер... Божа лiтасцiвы! Нас чакаюць вялiкiя справы! Упершыню гэта iдэя ўзнiкла ў мяне ў Чэзiлстоў.

- У Чэзiлстоў?

- Я пераехаў туды з Лондана. Вы ведаеце, я ж кiнуў медыцыну i заняўся фiзiкай. Не ведалi? Ну, дык вось: я заняўся фiзiкай. Мяне захапiла праблема святла.

- А-а!..

- Аптычная непранiкальнасць! Усё гэтае пытанне - суцэльная сетка загадак, скрозь яе вельмi цьмяна прасвечвае няўлоўнае рашэнне. А мне тады было ўсяго дваццаць два гады, i я быў энтузiяст, вось я i сказаў сабе: "Гэтаму пытанню я прысвячаю ўсё сваё жыццё. Тут ёсць над чым папрацаваць". Вы ж ведаеце, якiм бываеш дурнем у дваццаць два гады.

- Яшчэ невядома, цi не дурней мы цяпер, - сказаў Кемп.

- Як быццам веды могуць задаволiць чалавека! Але я ўзяўся за работу i працаваў як катаржны. Мiнула паўгода ўзмоцненай працы i роздуму - i вось скрозь туманную заслону блiснула асляпляльнае святло! Я знайшоў агульны закон пiгментаў i праламленняў святла - формулу, геаметрычны выраз, якi ўключае чатыры вымярэннi. Дурнi, звычайныя людзi, нават звычайныя матэматыкi i не здагадваюцца, якое значэнне мае для тых, хто вывучае малекулярную фiзiку, якi-небудзь агульны выраз. У кнiгах - кнiгах, якiя ўкраў гэты валацуга, - ёсць цуды, магiчныя лiчбы! Але гэта не быў яшчэ метад, гэта была iдэя, якая магла навесцi на метад. А пры дапамозе гэтага метада выявiлася б магчымасць, не змяняючы ўласцiвасцi матэрыi, - за выключэннем колеру ў некаторых выпадках, - практычна звесцi каэфiцыент праламлення некаторых рэчаў, цвёрдых цi вадкiх, да каэфiцыента праламлення паветра.

Кемп прысвiснуў.

- Гэта цiкава. Але ўсё ж для мяне не зусiм ясна... Я разумею, што такiм шляхам вы маглi б сапсаваць каштоўны камень, але каб зрабiць чалавека нябачным - да гэтага яшчэ далёка.

- Безумоўна, - сказаў Грыфiн. - Аднак падумайце: бачнасць залежыць ад таго, як бачнае цела рэагуе на святло. Давайце ўжо я пачну з азоў, тады вы лепш зразумееце далейшае. Вы цудоўна ведаеце, што цела альбо паглынае святло, альбо адбiвае, альбо праламляе яго, а можа, i ўсё разам. Калi цела не адбiвае, не праламляе i не паглынае святло, то яно не можа быць бачным само па сабе. Так, напрыклад, вы бачыце непразрыстую чырвоную скрынку таму, што колер паглынае некаторую долю святла i адбiвае астатняе, а менавiта усе чырвоныя промнi. Калi б скрынка не паглынала некаторай часткi святла, а адбiвала б яго ўсяго, то яна была бы блiскучай белай скрынкай. Успомнiце срэбра! Алмазная скрынка не паглынала б шмат святла, i яе паверхнасць таксама адбiвала б мала святла, але ў асобных месцах, у залежнасцi ад размяшчэння плоскасцяў, святло адбiвалася б i праламлялася, i мы б бачылi блiскучую павуцiну адлюстраванняў i празрыстых плоскасцяў. Нешта накшталт светлавога шкiлета. Шкляная скрынка не такая блiскучая i не настолькi выразна бачная, як алмазная, таму што ў яе менш адлюстраванняў i праламленняў. Зразумела? З вядомых кропак такая скрынка будзе празрыстай. Некаторыя гатункi шкла больш бачныя, чым астатнiя. Хрустальная скрынка блiшчэла б мацней, чым скрынка са звычайнага аконнага шкла. Скрынку з вельмi тонкага звычайнага шкла было б цяжка разгледзець пры дрэнным асвятленнi, таму што яна не паглынае амаль нiякiх промняў i адбiвае i праламляе зусiм мала святла. Калi вы пакладзеце кавалак звычайнага шкла ў ваду цi, яшчэ лепш, у якую-небудзь вадкасць, больш шчыльную, чым вада, то вы шкла амаль зусiм не ўбачыце, таму што святло, пераходзячы з вадою ў шкло, праламляецца i адбiваецца вельмi слаба i ўвогуле не трапляе амаль нi пад якое ўздзеянне. Шкло ў такiм выпадку амаль гэтак жа нябачнае, як струменi вуглекiслаты цi вадарода ў паветры. I па гэтай жа прычыне.

- Так, - сказаў Кемп, - усё гэта нескладана. У такiх рэчах цяпер разбiраецца кожны школьнiк.

- А вось яшчэ адзiн факт, у якiм разбярэцца любы школьнiк. Калi разбiць кавалак шкла i дробна стаўчы яго, ён стане значна больш прыкметным у паветры i ператворыцца ў рэшце рэшт у белы непразрысты парашок. Гэта адбываецца таму, што ператварэнне шкла ў парашок павялiчвае лiк плоскасцяў праламлення i адлюстравання. У шкляной пласцiнцы ёсць усяго дзве паверхнi, у парашку ж кожная крупiнка ўяўляе сабою плоскасць праламлення цi адлюстравання святла, i скрозь увесь парашок святла праходзiць вельмi мала. Але калi белы шкляны парашок апусцiць у ваду, то ён амаль зусiм знiкае. Шкляны парашок i вада маюць амаль аднолькавы каэфiцыент праламлення, i святло, праходзячы з аднаго асяроддзя ў другое, праламляецца i адбiваецца вельмi мала. Вы робiце шкло нябачным, змяшчаючы яго ў вадкасць з прыблiзна з такiм жа каэфiцыентам праламлення; усялякая празрыстая рэч робiцца нябачнай, калi яе змясцiць у асяроддзе, якое валодае аднолькавым з ёй каэфiцыентам праламлення. I калi вы крышачку падумаеце, то вы зразумееце, што шкляны парашок можна зрабiць нябачным i ў паветры, калi толькi пашчасцiць давесцi каэфiцыент праламлення святла ў iм да каэфiцыента праламлення святла ў паветры. Бо ў такiм выпадку, пры пераходзе святла з парашка ў паветра, яно не будзе нi адбiвацца, нi праламляцца.