Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

• Название: Гронкi гневу (на белорусском языке)
• Автор: Джон Стейнбек
• Жанр: Проза

---

- Не ведаю, - прамармытала Ружа Сарона.

Жанчына шлёпнула скрынку на зямлю.

- Жывая пухлiна, - засмяялася яна, заквактала, як квактуха. - Каго б ты лепш хацела? - дапытвалася яна.

- Сама не ведаю... можа, хлопчыка... Ага, хлопчыка.

- Вы нядаўна прыехалi, га?

- Ноччу... позна ноччу.

- Застаяцеся тут?

- Не ведаю. Калi знойдзем працу, напэўна, застанемся.

Па твары жанчыны прабег цень, i яе маленькiя чорныя вочкi налiлiся злосцю.

- Калi знойдзецца праца... Так мы ўсе кажам.

- Брат мой сёння раненька ўжо ўладкаваўся.

- Ужо, га? Ну, магчыма, вам i пашчасцiла. Толькi будзь асцеражней са шчасцем. Яму нельга давяраць. - Жанчына падышла да Ружы Сарона амаль ушчыльную. - Шчасця толькi ў адным шукай. Другога табе не трэба. Паводзь сябе прыстойна, - з нейкiм шаленствам сказала яна. - I бездакорна. Учынiш грэх, глядзi, каб з дзiцем чаго не здарылася. - Жанчына прысела на кукiшкi перад Ружай Сарона. - Ганебныя справы творацца ў нашым лагеры, - прамовiла яна злавесна. - Кожную суботу вечарамi ў нас тут танцы бываюць, i не толькi кадрылю тут скачуць. Некаторыя ў абнiмку, у прыцiск. Сама бачыла.

Ружа Сарона асцярожна сказала:

- Я люблю танцы... кадрылю. - I цнатлiва дадала: - А iначай нiколi не танцую.

Жанчына роспачна пакруцiла галавой:

- А вось некаторыя танцуюць. Але гасподзь гэтага не даруе, не. I не думай, не даруе.

- Ага, мэм, - цiха падтакнула Ружа Сарона.

Жанчына паклала загарэлую маршчынiстую руку ёй на калена, i Ружа Сарона здрыганулася ад яе дотыку.

- А цяпер я хачу цябе папярэдзiць. Хто ў Хрысце жыве, такiх цяпер мала засталося. Кожны вечар у суботу ў нас пачынае гэты iхнi струнны аркестр iграць, i, замест таго каб псалмы спяваць, усе пад яго скачуць, вiхляюцца... так, так, любачка, вiхляюцца. На свае вочы бачыла. Блiзка я туды не падыходжу, нi сама, нi сваiм не дазваляю. Танцуюць у абнiмку, упрытык, так, упрытык. Жанчына адкiнулася назад i нахiлiла галаву набок, каб паглядзець, як Ружа Сарона прарэагуе на такi абуральны факт.

- Акторы? - пацiкавiлася тая трапятлiва.

- Не, любачка! Не акторы - тыя даўно ўжо богам праклятыя. Свае ж людзi, з лагера. I дзетак малых, яшчэ неразумных, уцягнулi ў гэта, прымусiлi iх прыкiдвацца, строiць з сябе немаведама каго. Я туды i блiзка не падыходзiла. Але чула ўсё, што яны там гавораць. Сам д'ябал тады гуляе па лагеры.

Ружа Сарона слухала, раскрыўшы рот, шырока расплюшчыўшы вочы.

- У нас у школе аднойчы паказвалi спектакль пра Хрыста-дзiцятка... на Каляды.

- Ну, я не кажу, добра гэта цi дрэнна. Многiя прыстойныя людзi лiчаць, што пра Хрыста-дзiцятка можна. Толькi... толькi я так прама сказаць не бяруся. Але ў нас тут Хрыста-дзiцяткi не было. Тут грэх быў, падман i д'ябальскае насланнё. Так фанабэрыста расхаджваюць, манернiчаюць, гавораць чужымi галасамi. I танцуюць у абнiмку, упрытык.

Ружа Сарона ўздыхнула.

- I такiх не адна-дзве парачкi, а шмат, - не змаўкала жанчына. - А чыстых, як ягня, добрапрыстойных можна на пальцах пералiчыць. Толькi не думай, што гэтым грэшнiкам так усё бог i даруе, нi ў якiм разе. Не, любачка! Ён iхнiя грахi запiсвае на дошку - грэх за грахом, потым падводзiць рысу i складае грэх за грахом. Гасподзь бог наш за ўсiмi сочыць, i я таксама сачу. Дзвюх ён ужо з iх пакараў.

Ружа Сарона, ледзь не задыхнуўшыся, вымавiла:

- Пакараў?

Жанчына загаварыла з яшчэ большым жарам:

- Сама бачыла. Была тут адна маладзенькая такая, дзiця насiла, ну якраз, як ты. У п'есе iграла. I яшчэ скакала ў абнiмку. I раптам... - голас жанчыны загучаў сурова i злавесна, - яна пачала худнець, сохнуць - скура ды косцi... i выкiнула дзiця, мёртвае.

- Ой, што вы! - Ружа Сарона збялела.

- Мёртвае i ў крывi. З ёю пасля гэтага нiхто гаварыць не хацеў. Давялося ёй з'ехаць адсюль. Бо даткнешся да граху i сама яго набярэшся, вось так, любачка. I яшчэ адна была, гэтаксама сябе паводзiла. Высахла - скура ды косцi, а пасля, ведаеш, што было? Вечарам раптам прапала i няма. Праз два днi паяўляецца. У госцi, кажа, ездзiла. А жывата як не было. I ведаеш, што я думаю? Яе, напэўна, адмiнiстратар наш завёз куды-небудзь, там яна i збавiлася ад дзiцяцi. Ён грахоў не прызнае. Сама ад яго чула. Грэх, кажа, - гэта калi людзi ў голадзе жывуць. Грэх, кажа, - гэта калi людзi ў холадзе жывуць. I яшчэ кажа, - паверыш, сам мне сказаў, - у гэтым ён не бачыць боскай рукi. Гэтыя дзве дзяўчыны, кажа, таму так высахлi, што есцi iм не было чаго. Ну i прабрала ж я яго! - Жанчына паднялася i адступiла на крок назад. Вочы ў яе гарэлi. Яна тыцнула напятым указальным пальцам ледзь не ў самы твар Ружы Сарона. - Я кажу яму: "Адыдзi!" Кажу: "Я ведала, што ў нас тут у лагеры д'ябал лютуе. А цяпер ведаю, хто ён, гэты д'ябал. Адыдзi, сатана!" - кажу. I Хрыстом-богам прысягаю, ён адступiў! Закалацiўся ўвесь, пачаў выдыгацца. Кажа: "Калi ласка!" Кажа: "Прашу вас, не прычыняйце людзям няшчасця". А я яму: "Няшчасця? А як наконт душы iхняй? А што вы скажаце пра мёртвых дзiцянятак, пра тых дзвюх няшчасных грэшнiц, што пагубiлi сябе праз вашыя тэатры?" Ён толькi паглядзеў на мяне, выскалiў зубы, нiбы яго занудзiла, i пайшоў прэч. Зразумеў, што перад iм сведка богава. Кажу яму: "Я госпаду нашаму памагаю сачыць за тым, што тут творыцца. Кары яго нiхто не мiне - нi ты, нi ўсе iншыя грэшнiкi". - Жанчына падняла скрынку з бруднай бялiзнай. - Беражыся. Я папярэдзiла цябе. I дзiцятка беднае беражы, што ў цябе ў чэраве, унiкай граху. - Яна велiчна пакрочыла прэч, i вочы яе ззялi дабрачыннасцю.

Ружа Сарона правяла яе позiркам, уткнулася тварам у далонi i цiхенька заплакала. Раптам пачула побач мяккi голас. Яна засаромлена падняла галаву. Перад ёю стаяў маленькi чалавечак у белым - адмiнiстратар лагера.

- Не хвалюйся, - сказаў ён. - Ты не хвалюйся.

Слёзы заслалi ёй вочы.

- I я так рабiла, - сказала яна. - Я танцавала ў абнiмку. Толькi ёй не прызналася. Я ў Салiса так танцавала. З Конi.

- Не хвалюйся, - зноў сказаў адмiнiстратар.

- Яна кажа, я выкiну.

- Ведаю, што яна кажа. Я з яе вока не спускаю. Наогул жанчына яна нядрэнная, толькi людзям ад яе жыцця няма.

Ружа Сарона шмарганула носам:

- Тут, у лагеры, пры ёй дзве жанчыны, кажа, выкiнулi.

Адмiнiстратар прысеў перад ёю на кукiшкi.

- Вось што, - сказаў ён. - Паслухай, што я табе скажу. Гэтых маладых жанчын я ведаю. Яны вельмi галадалi i вельмi стамлялiся. Праца ў iх была цяжкая. I яшчэ яны трэслiся на грузавiках па ўхабiстай дарозе. Здароўе ў iх было няважнае. Вiны за iмi нiякай няма.

- А яна казала...

- Супакойся. Жанчына гэтая любiць людзей трывожыць.

- Але яна кажа, вы - д'ябал.

- Ведаю. Гэта таму, што я не дазваляю ёй атручваць людзям жыццё. - Ён падняўся на ногi i лёгенька паляпаў Ружу Сарона па плячы. - Ты не хвалюйся. У яе словах праўды няма, - сказаў ён i шпарка пайшоў прэч.

Ружа Сарона доўга глядзела яму ў спiну; хударлявыя плечы яго паторгвалiся ў такт крокам. Яна ўсё яшчэ праводзiла вачамi яго тонкую постаць, калi вярнулася мацi - чыстая, ружовая, з вiльготнымi яшчэ валасамi, закручанымi на патылiцы вузлом. На ёй была ўзорыстая сукенка, на нагах старыя, патрэсканыя туфлi, у вушах маленькiя завушнiцы.

- Памылася, - сказала яна. - Стаю пад душам, цёплая вада так i льецца, так i залiвае мяне ўсю. Адна жанчына там была i кажа, калi хочаш, хоць кожны дзень хадзi мыцца. А жанчыны з камiсii... яшчэ не прыходзiлi?

- Не, - адказала Ружа Сарона.

- А ты так i сядзiш без справы, зусiм нiчога не прыбрала! - Мацi падхапiла талеркi са скрынi. - Трэба парадак навесцi. Жвавей паварочвайся! На, мяшок бяры, падмяцi тут хоць трохi. - Яна сабрала ўсё кухоннае начынне, паклала патэльню i кацялок у скрыню, а скрыню засунула пад брызент. - Пасцелi прыбяры, - загадала яна. - Ну i вадзiца, скажу я табе, нiколi я большай асалоды не адчувала.

Ружа Сарона вяла выконвала яе загады.

- Як ты думаеш, ма, Конi сёння вернецца?

- Можа, вернецца... а можа, i не. Сказаць не магу.

- А ён ведае, дзе нас шукаць?

- Пэўна ж, ведае.

- Ма... а не можа так быць... што яго забiлi там, калi лагер палiлi?

- Каго-каго, толькi не яго, - упэўнена адказала мацi. - Ён, калi толькi захоча, адкуль заўгодна выберацца - спрытны, як заяц, i хiтры, як лiс.

- Хутчэй бы ўжо прыйшоў.

- Калi прыйдзе, тады i прыйдзе.

- Ма...

- Ты б лепш справай занялася.

- Як ты думаеш, танцаваць i ў п'есах iграць - грэх? Праз гэта я не выкiну?

Мацi спынiла ўбiранне i падперла рукi ў бокi.

- Гэта яшчэ што за размовы? Ты нi ў якiх п'есах не iграла.

- А некаторыя тут iграюць, i адна маладая выкiнула... мёртвае... i ў крывi, i нiбыта гэта быў суд божы.

Мацi ўтаропiлася на дачку.

- Хто табе такое нагаварыў?

- Адна жанчына, што мiма праходзiла. А гэты маленькi, у белым, падышоў i сказаў, што ўсё зусiм не ад таго.

Мацi нахмурылася.

- Разашарна, - сказала яна, - кiнь сама сябе грызцi. Табе, вiдаць, захацелася да слёз сябе давесцi. Што з табой такое стала, проста не магу зразумець. У нас у сям'i такiх нiколi не было. Няйначай, гэта Конi цябе так настроiў. Яму заўсёды былi цесныя яго штонiкi. - I сурова дадала: - Ты, Разашарна, не адна тут. Акрамя цябе яшчэ людзi ёсць. Знайдзi сваё месца сярод iх. Я сустракала некаторых - яны так паверылi ў свае грахi, што iнакш як нiкчэмнасцямi сябе перад богам не ўяўлялi.