Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

Васiль пяшчотна, як бяруць дарагую вазу, якую баяцца пабiць, узяў Рыцарскiя адзнакi, пацалаваў руку Вiтаўту, i, не падымаючыся з кален, узрушаным голасам адказаў:

- Вялiкi Гаспадар! Перад Богам клянуся, вось на гэтыя шпоры, што годна буду служыць Вашай Высокасьцi й Бацькаўшчыне! I давяду сваю годнасьць стаяць побач рэшты Драбаў Лiтоўскiх. Права Рыцарскае будзе кiраваць мною ад сёньня й да скананьня! I да памогуць мне ў гэтым Сьвяты Юрый i Ўсемагутны Божа!

- Добра сказана! - пахвалiў Вiтаўт, i, павярнуўшыся да Канцлера, загадаў Хай выкацяць колькi бочкаў пiва й мёду, ды старога пенiстага! Саслужылi малайцы!

- Слава-а-а-а! - громам пракацiлася па пляцы.

- ...у Вiльню ганца выслаць! Клiкаць каго знойдзе там зь Князёў i Драбаў на заўтрашнi Суд! - працягнуў Вiтаўт. - Апрышак - у вязьнiцу...

- Ваша Высокасьць! - ускрыкнуў Ваявода Фёдар. - Лiтасьцi! Нельга iх у вязьнiцу. Гэтыя людзi мяне зь вязьнiцы вырвалi...

- Усё роўна! Ты-ж сам не захацеў разказваць... А заўтра Суд пакажа, дзе iм мейсца. Хай пакуль-што "адпачнуць".

- А куды Ваша Высокасьць загадае падзець Прышынскага? - нехаця здаўся Фёдар, бо ведаў, што Вiтаўта не пераканаеш - калi ўжо сказаў, то скончана.

- Якога яшчэ там Прышынскага?

- Уласьнiка Камянецкага Замку.

- А чаго ён тут?

- Я прывёз яго ў кайданах, на Суд Вашай Высокасьцi!

- Гэта ён...

- Так, Ваша Высокасьць! Трымаў мяне ў Камянецкiх падзямельлях.

- А цi ведаў, што ты мой пасланец?

- Ведаў.

- Чаму ты ня клiкнуў яго на ўтаптаную зямлю? Хочаш сёньня?...

- Ён ня прыме выклiку! Не адважыцца...

Вiтаўт пагрозьлiва блiснуў вачамi й рашуча накiраваўся ў натоўп апрышак, пасярод якога на вазу сядзеў скаваны Прышынскi. Доўга ўглядаўся ў яго перастрашаны твар i панура спытаў:

- Пасаваны?

Прышынскi здрыгануўся, як-бы яго ўкусiла зьмяя, i, пускаючы сьлiну, залапатаў:

- Лiтасьцi, Ваша Высокасьць... У iмя Сьвятога Юрыя, лiтасьцi... Пад прымусам я падняў руку на Яго Сьветласьць Ваяводу... Усiх Сьвятых у сьведкi... Ваявода Станiслаў прымусiў... Лiтасьцi... Ваша Высокасьць...

- Цi пасаваны, пытаюся? - нецярплiва перабiў Вiтаўт.

- Пасаваны, Ваша Высокасьць... Яшчэ пад Готэсвэрдэ, Гаспадаром нашым Ягайлай Альгердавiчам... Ваша Высокасьць памятаюць...

- А як-жа, памятаю Готэсвэрдэ! - ускрыкнуў Вiтаўт. - Гэта тады як, Сьвятой памяцi, Ваявода Кныш з Бранску немцаў у балота завёў!

- Тады, Ваша Высокасьць, тады... - пасьпешна пагадзiўся Прышынскi. Сапраўды тады... Ясную памяць мае Ваша Высокасьць...

- А што ты там зрабiў? Нешта я цябе не памятаю.

- Я тады Харугву Крыжацкую даставiў... Самаго Бруна Лiндэнбурга...

- Як-жа ты яе здабыў? - зацiкавiўся Вiтаўт, i адразу палагаднеў з выгляду.

Прышынскi сумеўся. Замармытаў сабе пад нос нешта невыразнае, з чаго можна было зразумець: "балота... балоце... я..."

- Дазвольце мне, Ваша Высокасьць? - раптам умяшаўся адзiн з замкавых вартавых. - Я быў пад Готэсвэрдэ й прыгадваю сабе яго.

- Кажы!

- Я тады быў у сотнi Варкулы Бялецкага, i ён мяне выправiў да Ваяводы Кныша, каб запытаць, дзе палонных наёмнiкаў гнаць. Але пакуль я лесам i балотам дабраўся да Кнышавай стаянкi, было ўжо запозна. Ваявода з тузiнам вояў уходзiў ад сотнi Крыжакоў, прастуючы ў самую дрыгву. Крыжакi, вiдаць, былi пэўнымi, што не вылезьцi яму стуль i навылёт не прайсьцi, ды думалi жыўцом узяць, таму й палезьлi сьледам. Ваша Высокасьць ведае, як Ваявода, улезшы ў самае багна, спынiўся й сустрэў немец у мячы? Нiхто тады не вярнуўся адтуль нi наш, нi немец...

- А калi ты бачыў гэта, чаго-ж на падмогу ня кiнуўся? - раззлаваўся Вiтаўт. - Чаго?

- Як не? Забi мяне Пярун, калi ня кiнуўся! Але пакуль зь лесу, ды з узгорку даскочыў, то па ўсiм ужо было. Хутка... А разам са мною пад'ехаў да балота й ён, - указаў вартаўнiк на Прышынскага. - Але мне здалося, што з ракiтаў ён вылез, хаваўся там, аж пакуль усё ня скончылася. Накруцiўся, паўглядаўся, дый завярнуў прэч. Паехаў сабе й я. А на ранiцу, як абозам мы вырушылi, бачу - iзноў ён, скача, а да сядла Харугва прычэпленая, па дарозе валочыцца. Зiрнуў я, а гэта тая самая, што на балоце засталася, дзе Ваявода Кныш патоп. Я туды, к балоту. А там гаць з гальля пракладзеная. Мазуры казалi, што загнаў iх нейкi пан Лiтоўскi й прымусiў Харугву выцягнуць. I яшчэ казалi, што торбу з чырвонцамi заморскiмi там-жа знайшлi - усё забраў. Нават за працу iм не заплацiў...

- Чаго-ж ты дасюль маўчаў?

- Ды прызабыўся трохi, а потым i нiякавата неяк было...

- Праўда гэта? - зьвярнуўся Вiтаўт да Прышынскага.

- Лiтасьцi... - застагнаў той. - Лiтасьцi, Ваша Высокасьць... Не мае шпоры... Не мае... Пашкадуйце... За Бога пашкадуйце...

- Так, так! - нахмурыўся Вiтаўт. - Чужымi рукамi й шпоры здабыў, i на майго пасланьнiка руку падняць пасьмеў, скарб Крыжацкi затаiў. Слаўны зь цябе Рыцар... Няма чаго й казаць! - i, раптам успыхнуўшы, закрычаў - Ганьба! У вязьнiцу нягоднiка! Заўтра разам з апрышкамi судзiць буду. Пазбаўлены ты, нягоднiк, Рыцарскае годнасьцi!... А той... таксама харош, апасаваў злодзея, ды яшчэ Камянец падараваў! Ад сёньня й навекi, Камянец будзе звацца Лiтоўскiм Камянец Лiтоўскi! - i, павярнуўшыся к Канцлеру, загадаў - Каб ува ўсiх кнiгах i граматах запiсана было! Войта цi леньнiка[40] пасаджу, пазьней пабачым, але верны й сумленны Драб там сядзе! I хай будзе так!

27. СУД

Зь першымi праменьнямi сонца Вiтаўт быў ужо на нагах. Злы й нецярплiвы падганяў Канцлера, Гараднiчага й Маршалка, з падрыхтоўкай Суда. Бачачы яго нецярплiвасьць i дрэнны настрой усе трое выбiвалiся зь сiлаў: на пляцы ўсталявалi падвышэньне на дзьве прыступкi, з тронам i балдахiнам. Леваруч ад падвышэньня - стол i лавы для Канцлера й пiсароў. Абапал ад трону працягнулiся два шэрагi крэслаў, для ўвесь час прыбываючых зь Вiльнi Князёў, Ваяводаў, Войтаў, Бiскупаў, i iншых шаноўных Дастойнiкаў Вялiкага Княства. Прыбылi й чужаземцы, даведаўшыся аб маючым адбыцца Суду.

Слупамi з нацягнутым ланцугом абгарадзiлi мейсца для падсудных.

На мурох разьмясьцiлiся лучнiкi, у кутах пляцу - заслоны капейшчыкаў i адзьдзелы асабiстае аховы Гаспадара.

Надвор'е ўдалося прыгожае. На небе - нi хмаркi. Ранiшняе сонца касымi праменьнямi азалацiла стрэхi будынкаў i зубчастыя вежы. Густыя доўгiя ценi нiбы падкрэсьлiвалi хараство й сьвежасьць красавiковае ранiцы. Пералiвiста галасiлi птушкi ў замкавым парку.

Час Суда наблiзiўся. Разнашэрсным натоўпам выгналi з падзямельля апрышак. Барадатыя, разкудлачаныя й заспаныя, яны моўчкi стоўпiлiся на агароджанай пляцоўцы. Шчыльная суровая варта абкружыла iх насьцярожаным колам.

Прышынскi быў тут-жа. Правёўшы ноч у цёмнай вязьнiцы ён са страхам чакаў зьяўленьня грознага Судзьдзi й зайздросьцiў у душы апрышкам...

Вiтаўт быў у Царкве. Шчыра малiўся, просячы Ўсемагутнага Бога, каб даў ясны розум i празорлiвасьць у часе Суда.

Службу правiў, нiкому яшчэ не знаёмы, Архiрэй Рыгор Цамбляк. Баўгарын па паходжаньню, ён зусiм нядаўна зьявiўся ў Лiтве, аднак мовай валодаў дасканала. Нягледзячы на прозьбу Канцлера, Архiрэй не пагадзiўся скарацiць службу, i нецярплiвы ўрадавец, не дачакаўшыся канца службы, выйшаў з Царквы.

На пляцы, за шэрагам крэслаў, лянiва разьвiвалiся Сьцягi, Харугвы й Колеры прыежджых. Канцлер яшчэ раз акiнуў клапатлiвым позiркам пляц i застаўся задаволены - усё як i належыцца.

Нарэшце пачалi зьяўляцца Дастойнiкi Суда й разсаджвацца па сваiх мейсцах. Збраяносцы й невялiкiя пачоты ставалi за iх крэсламi.

Усе маўчалi. Адчувалася паважнасьць моманту.

Прарэзваючы цiшыню, загрымелi трубы - паказаўся Вiтаўт. Ён iшоў у суправодзе невялiкага, але блiскучага пачоту. Быў тут i Ваявода Фёдар.

Вялiкi Князь узыйшоў на падвышэньне й моўчкi спынiўся перад тронам, павярнуўшыся тварам да апрышак. Накiнуты, паверх сiняватага панцыра, баграны плашч з сабалёвай апухай, прыдаваў яму яшчэ больш грозны й суровы выгляд. Здавалася, што Гаспадар перавышае ростам усiх сваiх прыблiжаных. Абапёртая аб набедранiк чаканеная золатам похва яго мяча нiбы спрачаецца ў прыгажосьцi аздобы з кручанай дзяржальнай, увянчанай крывава-чырвоным рубiнам. Лiтая залатая Пагоня, на залатым-жа ланцугу, супакойна ляжыць на сталёвым нагруднiку, як-бы ведаючы, што няма для яе дастайнейшай грудзi.

Апрышкам аж дух захапiла - Вялiкi гэта Гаспадар i слаўны на цэлы Сьвет.

На сярэдзiну пляцу выйшаў Вялiкi Гэрольд Вялiкага Княства Лiтоўскага й абвесьцiў аб пачатку Суда Гаспадарскага. Закончыў ён словамi:

- ...па Законам Божым, хай вынясе прысуд свой Лiтасьцiвы й справядлiвы! Iзноў загрымелi трубы. Вiтаўт сеў i махнуў рукой Канцлеру.

Канцлер паважна выступiў уперад i, зварочваючыся да Сыча, прамовiў:

- Падсудны Сыч! Ясьнейшы Суд жадае ведаць, пад якiм iменям будзеш адказ трымаць за свае лiхадзействы? I зь якога ты роду й паходжаньня?

- Адказываць буду пад тым iмём, пад якiм жыў дасюль! Сыч - маё ймя, а паходжаньнем я з Пушчы, - Сыч з Пушчы! - Атаман апрышак трымаўся ганарова, але з належнай павагай да Высокага Суда. Ён ведаў, што ад яго вытрымкi й захаваньня залежыць лёс яго собскi, i лёс яго верных сяброў.

Канцлер павярнуўся да Вiтаўта й паўтарыў: