Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

- Шмат?

- З паўсотнi будзе. Конныя.

Ваявода крута павярнуўся й закрочыў да брамы.

Конная паўсотня, не даяжджаючы да Замку, спынiлася, не рашаючы наблiзiцца. Было вiдаць, як пярэднi Рыцар засланiў рукою вочы ад сьнежнага блiску й прыглядаецца да Замкавых вартавых. Другi коньнiк - нешта горача яму даказвае, размахваючы рукамi.

Ваявода Фёдар выйшаў за браму й таксама зь цiкавасьцю стаў прыглядацца. Ён адразу пазнаў Рыцара ды яго суразмоўцу, але...

Раптам пачуўся ўскрык Сыча:

- Гэта ён! Ваша Сьветласьць, дазвольце...

- Хто ён?

- Ён! Той, каго я шукаю! Каму пакляўся адпомсьцiць! Дазвольце, Ваша Сьветласьць?

- Адкуль ты яго ведаеш?

- Разкажу, Ваша Сьветласьць! Адкрыю сваю таямнiцу... - вочы Сыча гарэлi. Але дазвольце спачатку... Божа! Як я чакаў гэтага моманту! Ваявода!...

- Ну добра, - сумна пагадзiўся Фёдар. - Васiль, дай яму каня й зброю!

Сыч i Васiль бегма кiнулiся да канавязяў, гукаючы на хаду за ахвотнiкамi памерацца сiламi з палякамi. I не пасьпеў Ваявода пашкадаваць за дадзены дазвол, як тры дзясяткi коньнiкаў - з грукатам, выцьцём i сьвiстам вынесьлiся з-пад скляпеньняў брамы. Некалькi конных вартавых далучылiся да аддзелу. Пешыя капейшчыкi сьпяшалiся не адстаць ад коньнiцы. Сычаняты засталiся амаль бяз варты, i натоўпам вывалiлi за муры - паглядзець на надыходзячае пабоiшча.

Але справа набыла якраз той кiрунак, якога менш за ўсё спадзяваўся, але якога больш за ўсё прагнуў Ваявода Фёдар. Яму было страшэнна шкада, што перамога над гэтым Рыцарам, з арлiным крылом на шоламе, можа выпасьцi Сычу, цi Васiлю. I калi ён убачыў, што польская паўсотня завярнула, не прыняўшы бою, ды пасьпешна адыходзiць - зрабiлася неяк лякчэй на сэрцы. Значыць, яшчэ ёсьць надзея на будучае спатканьне...

Васiль i Сыч выперадзiлi сваiх людзей. Пад падбадзёрваючыя крыкi Сычанятаў, абодва, як вецер, нясуцца ў пагоню. Звыклыя конi напружваюць усе сiлы. Зялёны плашч, здаецца, вось-вось сарвецца з плеч Васiля. Сыч коткай прыгнуўся ў сядле. Ён не спускае з вачэй мiгочучага ўперадзе арлiнага крыла. Але адлегласьць мiж уцякаючымi й пагоняй - не скарочваецца. Палякi адыходзяць хутка... Вось яны скрылiся ў лесе...

Сыч спыняе запененага каня. За iм спыняецца Васiль. Пад'яжджае рэшта.

У Замак варочаюцца, не сьпяшаючыся. Васiль страшэнна ўзбуджаны, пот струменьчыкамi сьцякае яму на бараду, вочы - iскрацца.

- Шкада... Не здагналi, Ваша Сьветласьць! - вiнавата выгуквае ён пад насьмешлiвы гоман Сычанятаў. - Конi ў iх лепшыя...

- А цi ведаеш, каго ты гнаў? - усьмiхнуўся Ваявода, употай зiрнуўшы на пахмурага ад няўдачы Сыча.

- Не, ня ведаю. А хто гэта?

- Скажы яму ты, Сыч.

- Па йменю ня ведаю й я...

- Дык ведайце абодва: Станiслаў - Ваявода з Крэва! А другi - ягоны паплечнiк Януш зь Езёрску!

- Як? - аж падскочыў Сыч. - Ваявода з Крэва? Значыць, гэты душагуб Ваяводай у Лiтве? Ён паляк?

- Так, радавiты паляк, але Вялiкiм Князем Альгердам у Крэве пасаджаны.

- Падлюка! Так ён адплачвае за нашы хлеб...

- Во, во! Якраз падлюка, - пагадзiўся Ваявода Фёдар. - Гэта той, што ў сваiм Крэве задушыў Вялiкага Князя Кейстута! Што трымаў у вязьнiцы самаго Гаспадара Вялiкага Князя Вiтаўта!...

- I той, што злачынна ўкiнуў у лёхi Вашу Сьветласьць! - дакончыў Сыч. Прабач, Ваявода, ня меў я права лавiць яго. Вялiкаму Князю й табе належыць ягоная скура... Хаця й мне ён нарабiў бяды вялiкае...

- Ты абяцаў разпавесьцi.

- I разпавяду! Загадай, каб нас самiх пакiнулi. Не люблю я перад людзьмi свае раны выстаўляць... а табе, Ваявода, разкажу. Паабяцаў з гарачкi... Але слова датрымаю!

Па загаду Фёдара iх пакiнулi ўдваiх, i Сыч прыцiшаным голасам пачаў разказваць. Зь першых-жа словаў, Фёдар аж адступiў на крок у тыл, а калi Сыч скончыў, то абняў яго й тройчы пацалаваў.

- Калi станеш на Суд Гаспадарскi, я сьведчыць за цябе буду! А хто супраць скажа, на ўтаптаную зямлю клiкну!...

Адведаўшы яшчэ Францiшка, Ваявода загадаў перанесьцi яго й рэшту параненых у пакоi Прышынскага. Выслаў ганца ў Берасьце, бо перад ад'ездам трэба было паклапацiцца пра залогу Замку, i пайшоў адпачываць.

Вечарэла. Шэры змрок ахутваў гаротную Краiну, напоўненую злыднямi й забойцамi - чужымi й сваiмi... Працягла завыў у лесе воўк. Пахла вясной i гарэлым.

Ранiцай Ваявода адчуў сябе зусiм добра. Прылiў сiлы й бадзёрасьцi даў яму здольнасьць напрануць панцыр.

Выйшаўшы на падворак, убачыў Васiля, перадаючага Берасьцейскаму Сотнiку варту над Замкам. Над брамай палошчыўся ў сьвежым ветрыку Берасьцейскi Сьцяг чырвоны з шэрай Пагоняй.

Усюды мiтусiлiся навапрыбылыя воi.

Абодва Сотнiкi адсалютавалi мячамi й падыйшлi к Фёдару.

- Ваша Сьветласьць, Пасаднiк Берасьцейскi загадалi перадаць, што ад усёй душы цешацца Вашаму вызваленьню, ды жадаюць Вам шчасьлiвага й прыемнага падарожжа. Яго Сьветласьць моцна шкадуюць, што ня могуць прыехаць прывiтаць i, адначасна, вылаяць Вашу Сьветласьць, - берасьцеец усьмiхнуўся, - за Вашую ўпартасьць. Яшчэ Яго Сьветласьць, Пасаднiк Берасьцейскi, загадалi мне служыць, i выконваць загады Вашмосьцi, як i яго собскiя. Чакаю загадаў! Мае рукi й меч да паслуг Вашае Сьветласьцi!

Фёдар шчыра цешыўся, углядаючыся ў малады й прыгожы твар Сотнiка.

- Як тваё ймя?

- Тамаш зь Лiпкаў, Ваша Сьветласьць.

- Са шляхты?

- Не, Ваша Сьветласьць! З панцырных баяр.

- Не пасаваны?

- Яшчэ не, Ваша Сьветласьць, - як-бы засаромiўся дзяцюк. - Але спадзяюся, што хутка вайна, можа тады...

- Памагай Бог! I я чым магу дапамагу.

- Дзякую, Ваша Сьветласьць!

- А зараз слухай, Тамашэ! - зьмянiў гутарку Ваявода. - Першае: параненых апрышак, што ў Замку застануцца, ня крыўдзi. Пакiнь iх там, дзе яны зараз - у пакоях Прышынскага, а як выдужаюць - адпусьцi на волю. Яны мяне зь няволi выратавалi. Даглядаць iх будзе Даша. Другое: зараз-жа пазьбiрай усё гарматнае зельле[37], якое толькi знойдзеш, i заладуй яго ў вязьнiцу! Перад ад'ездам я хачу пабачыць, як гэтая крынiца людзкой крыўды й бяды ўзьляцiць у паветра! i, павярнуўшыся да Васiля, загадаў: - А ты - зараз-жа пазьбiрай усе санi й вазы! Загадай запрагаць! Хутка едзем!

- Ваша Сьветласьць! - пачуўся раптам голас Кандрата.

- Чаго?

- Запытацца хачу. З самых Трокаў карцiць... Цi мае кабета душу, цi не? Як зiрну на Дашу, цi Марылю прыгадаю, аж крыўдна робiцца, што Бог душы iм ня даў, а як зiрну на якую каргу, дык нiбы й не належыцца ёй душы?

- З чаго гэта ты раптам надумаў?

- Не надумаў... Як з паляваньня ў Трокi ехалi, дык Гаспадарскi чэляднiк казаў, ды стары вожчык пацьвердзiў, а я й падумаў, што найлепей будзе Вашу Сьветласьць запытацца.

- А сам хiба ня ведаеш? - умяшаўся Васiль. - Мала ня поўсьвету аб'ехаў, а такiя дурнiцы пляцеш.

- Аб'ехаць аб'ехаў, а вось кабечае душы ня бачыў, ды й ты, Васiль, напэўна не прыкмецiў. I ў кнiгах нiдзе не напiсана...

Васiль разгубiўся, а Ваявода, разьвесялiўшыся, прамовiў:

- Ну а ты як, Тамашэ? Што скажаш?

- А я, Ваша Сьветласьць, так мяркую: калi дазволена жанчынам у Царкву хадзiць - значыць, маюць яны душу. Нават iконы Прачыстае Дзевы Марыi ёсьць...

- Ну, Кандрат, задаволены?

- Не! Што ён ведае?... Я хачу, каб Ваша Сьветласьць сказалi!

- I я тае думкi, Кандраце, - пацьвердзiў Фёдар. - Мае жанчына душу, такую самую, як i мы з табою. А часам i лепшую...

- Ага! Цяпер скажу таму чэляднiку, што ён дурань, а вожчык - пень гнiлы. Душы-ы-ы няма! - перадражнiў Кандрат. - Цьху!

25. БАЯРЫН I МIТРАПАЛIТ

Баярын Рацiшчэў гнеўна адкiнуўся ў крэсьле ды з дакорам прамовiў:

- Уладыка! Ваша Прэасьвяшчэнства ня дбае аб вялiччы сваёй Радзiмы. Колькi я ўжо казаньняў праслухаў, але нiдзе й нiколi ня чуў i паўслова аб Маскве, аб Гасудару Вялiкiм Князю Маскоўскiм, аб слаўным воiнстве Маскоўскiм, аб годным Баярстве... Толькi й чуваць: Лiтва, Лiтва, Лiтва...

- Не магу, сыне мой! - жвава запярэчыў Мiтрапалiт Фоцiй. - Гэты дзiкi конь Вiтаўт не пацерпiць. Галаву мне адразу скруцiць як кураняцi, калi толькi пiсну аб Маскве. I нiхто ў абарону ня стане - любяць Яго. Праўда, злосьцi вялiкае да Масквы ён ня мае, але ня любiць так-жа як i Польшчу цi Немцаў. З суседзямi мiрам жыць хоча, ня ўлазiць у iхныя справы, але й да сваiх не дапускае. А мне адразу сказаў, пры першай сустрэчы: Богава Богу, а Цэсарава - Цэсару! Не магу аб Маскве ўспамiнаць. Нiяк не магу... Чуткi ходзяць, што каранавацца зьбiраецца.

- Каранавацца? - аж прыўстаў Баярын. - Каралём стаць задумаў?

- Вядома Каралём. I нiхто не перашкодзiць! Сам Iмпэратар Рымскi яму кланяецца й ласкi шукае. Дзе-ж тут з Масквою совацца? I слухаць нiхто не захоча. А здраду пагатоў закiнуць... Тады памiнай як клiкалi... На Суд Гаспадарскi ўраз пацягнуць... Не зважае ён, цi то Князь, цi Ваявода, цi проста сьмерд - сурова пакарае. Не паглядзiць i на мой сан... Баюся я...

- Каранавацца... - у задуме паўтарыў Баярын. - Каралём будзе... Бывай тады ўсе мроi аб вотчыне Лiтоўскай, зачахне Матухна Русь Маскоўская... - i, раптам схамянуўшыся, запытаў. - А хто памазаньне чынiць будзе? Цi Вашае Прэасьвяшчэнства, цi можа да няверных каталiкоў адвернецца?

- Ня ведаю, Баярын. Нiчога яшчэ ня ведаю. Толькi чутка такая пайшла. А чэрнь узрадавалася. Кубкi ўжо п'юць за "Караля Русi Белай - Вiтаўта Кейстутавiча". А намеднi[38] сваiмi вачамi бачыў: Ваявода, з Гораднi прыехаўшы, цалаваўся з чэрню на вулiцы з уцехi. Крычаць: "Слава Каралю Вiтаўту!", аж мне млосна зрабiлася. А як убачылi мяне, на каленi пападалi, просяць малебен удзячнасьцi адправiць, ледзь адхрысьцiўся. Балазе пост Вялiкодны, дык грахом застрашыў. I ўсюды такое дзеецца па ўсёй Лiтве, ня толькi тут у Наваградку. Вось я зараз... - Фоцiй пакорпаўся ў кнiгах i выцягнуў скрутак пэргаманту. - На, сыне мой, пачытай... Зь Вiцебску айцец Кур'ян прыслаў.