Якуб Колас - Новая зямля (на белорусском языке)

• Название: Новая зямля (на белорусском языке)
• Автор: Якуб Колас
• Жанр: Русская классическая проза

---

Так самавiты, так фацэтны

I пазiраюць так прыхiльна,

Прыгледзься толькi да iх пiльна!

I многа ж iх: не змерыш крокам

I не акiнеш нават вокам;

Стаяць радамi, зухаваты,

Як на ўрачыстасцi салдаты.

А тая ранiчка на полi

У часе летняга расквету!

Эх, выйдзi ў поле, брат, дасвету:

Не будзеш каяцца нiколi.

Зiрнi, прыслухайся наўкола:

Як цiхамiрна, як вясёла.

I ў кожным дрэве, i былiнцы,

I ў малюпасенькай раслiнцы,

Ну, ва ўсiм чысценька дазвання

Блукае радасць спадзявання.

Куды нi глянь - усё ў настроi

I ў добрай згодзе мiж сабою;

Само паветра жыва, дыша,

Бы ў iм хтось хвалы жыццю пiша,

Праменна-светлы, яснавокi,

I гаснуць-нiкнуць ночкi змрокi.

Усход жыве, гарыць, палае,

Слупы-праменнi падымае,

Бы тыя рукi блаславення

У часе шчырага малення.

I вось яна, жыцця крынiца,

Сама багiня-чараўнiца,

Ўзышла на небе i мiргнула,

Расу ў брыльянты абярнула,

Глядзiць прыветна, ўсiх кахае,

Па свеце стрэлы рассыпае

I песцiць шчыра ўсiх, як матка...

Хiба забудзеш мiг той, братка?

Каб завяршыць малюнак лета,

Каб песня ўся была дапета

На мой манер i на мой лад

I апiсаць усё падрад,

Я, адчуваючы патрэбу

Аддаць падзяку зямлi, небу,

Хачу ў парэчанскi лясок

Зайсцi яшчэ, ну, хоць разок,

Узяўшы кошык цi каробку,

I ўжо тады паставiць кропку

I кончыць з летняю парою.

Мне не даюць грыбы спакою,

Баравiкi мне часта сняцца,

Мне з iмi трэба паквiтацца;

Я чую - грэх iх абмiнуць,

На iх увагi не звярнуць.

Чорнагаловыя, ўдалыя,

Баравiчкi мае любыя!

Якою слаўнаю сям'ёю

Вы ўстаяце перада мною!

Я помню летнiя часiны

I вас, грыбныя баравiны!

Ранюткi час. Нiдзе нiкога,

Мiж дрэў звiваецца дарога,

А па дарозе ты з кашом

У лес шыбуеш цiхачом,

Каб ашукаць жанок руплiвых,

Бяссонных, вечна клапатлiвых,

I iм на злосць, на зайздрасць тую

Набраць грыбоў капу, другую,

Пакуль агледзяцца яны,

Што там "карэньчыкi адны".

Наладзiў струны лес маўклiвы

На лад вясёлы, на шчаслiвы;

I толькi сонцаў круг чырвоны

Асыпле золатам кароны

Высокiх хвой у тым бары

I кiне багру па кары,

Ачнецца лес, звiняць прагалы,

Як мнагаструнныя цымбалы,

I толькi пошчак той якоча,

Пералiваецца, гагоча,

Бяжыць па ўзгор'i мiж палянак,

Як спеў размашыстых гулянак.

- Марыля, гу! гу-гу, Тацяна!

- Гу-гу, Магдуся! Гу, Мар'яна!

- Антоля! цётка Мiхалiна!

- Алеся! Зося! Катарына!

Па лесе ходзiць пагалосак

Дзяўчат, жанок вакольных вёсак;

Грымяць, трасуцца баравiны,

I бас тут чуецца мужчыны.

Але ўсяго тут цiкаўней

Прынамсi, так было даўней,

Калi свяржэнскiя кабеты

Капэляй прыйдуць у лес гэты,

Ды з iх кабецiна якая

Капэлю згубiць i гукае

I па iмёнах называе:

"Каруся, Палуся,

Цацэля, Марцэля,

Алена, Магдалена,

Зося, Антося,

Анэта, Праксэта,

Цётка Югася,

Бабка Кася! Гу-у-у!"

I смешна часам i цiкава,

Як бы тут робiцца аблава.

Шнуруюць бабы i дзяўчаты

I кантралююць мох узняты

I тыя кучачкi калюшак,

Дзе грыб схаваў свой капялюшык.

Другая нiзенька прыгнецца,

Не ходзiць - поўзае вакол,

Рукою мацаючы дол,

Як бы на клад найшла, здаецца,

I так старанненька шукае:

I пад ядлоўчык заглядае,

Пад верасок i пад хваiнку,

Разгорне кожную гарбiнку

I моху купiнку ўздзярэ

Ну, ўсё як ёсць перабярэ.

А як надарыцца часамi

Табе, вандруючы лясамi,

Найсцi на неруш, дзе нiколi

Нiякай Тэклi, нi Аўдолi

Нага нi разу не ступала

I вока iх не зазiрала!

Зiрнеш i страчваешся ты:

Сядзяць грыбы, як капыты,

I, разгарнуўшы парасоны,

Глядзяць, бы нейкiя персоны,

Крыху сур'ёзны, чуць пануры

Вiдаць, не простае натуры.

Якiя постацi iх, мiны!

А як пралазяць скрозь галiны!

Як пад ядлоўцавыя лапкi

Яны хаваюць свае шапкi!

Стаiш, бы ўкопаны, прад iмi

I прагна мерыш iх вачымi,

Яны ж, ну, вочы адбiраюць,

Цябе аж дрыжыкi праймаюць:

Так многа iх, i ўсе таўсматы,

Прыземiсты, карэнкаваты,

Чорнагаловы, паўнацелы,

Як тонкi кужаль, знiзу белы;

Сядзяць асобна i радамi,

А дзе i зросшысь спарышамi.

Што нi асоба - свой узор,

Свая пасада i свой двор.

Глядзiш на iх - i сэрцу мiла,

Як бы з iх сходзiць нейка сiла,

Цябе чаруе, захапляе,

Па жылах радасць разлiвае.

Дадому прыйдзеш, ляжаш спаць

Так уваччу яны й стаяць...

Эх, досвiтак маленства, лета!

Вамi навек душа сагрэта!

XXVI. АГЛЯД ЗЯМЛI

Прайшло ў Парэччы лет нямала;

Яно ж не цешыла Мiхала,

Хоць тут мясцiнка гожа, мiла

I так гарнула, так хiлiла

К сабе i лесам, i лугамi,

I старасвецкiмi дубамi!

Ды што краса без аўладання?

Адно пустое парыванне

У цьме далёкi блеск зарнiцы:

Ўсё гэта - скарбы чужанiцы,

Магната князя Радзiвiла,

А ты, пакуль ёсць рух i сiла,

Служы панам, збiрай iх крошкi

I ведай цьмяныя дарожкi

Батрацкай долi да магiлы,

Служы, пакорны i пахiлы,

Служы з-за панскага агрызка

I заўжды гнiся нiзка-нiзка!

Няўжо ж i век прабыць слугою

I чуць пагрозу над сабою,

Што пан у кожную хвiлiну

Цябе пагонiць, як скацiну?

Пагонiць вон без разважання,

Бо пан не мае спагадання,

Што трэба жыць з сям'ёй на свеце,

Што ты, як рыба тая ў сецi,

Не маеш волi, нi разгону,

Што ты не чуеш жыцця звону,

Што гэты свет табе завязан

I шлях прасторны твой заказан.

А дзе ж той выхад? дзе збавенне

З няволi цяжкай, з паланення?

Адзiн ён ёсць: зямля, зямля,

Свой пэўны кут, свая ралля:

То - наймацнейшая аснова

I жыцця першая умова.

Зямля не зменiць i не здрадзiць,

Зямля паможа i дарадзiць,

Зямля дасць волi, дасць i сiлы,

Зямля паслужыць да магiлы,

Зямля дзяцей тваiх не кiне,

Зямля - аснова ўсёй айчыне.

Мiхал у часе вандравання

На адзiноце сам з сабою,

З гарачым сэрцам i душою

Развязваў важнае пытанне

Аб той зямельцы аб уласнай.

Яна свяцiла зоркай яснай,

Яна гарнула i хiлiла,

Бы нейкiх чар нязнаных сiла.

Свая зямля, свая пасада!..

Цi ёсць мацнейшая прынада?

Мiхал станоўка, ненарокам

Iшоў да мэты крок за крокам.

Ён паскупеў i нават значна.

Што ж? лепей з'есцi не так смачна,

Загнаць запас на хлеб, на сала,

Абы капейка перапала,

I лiшнi выгадаць рубель

Ды палажыць яго ў кашэль.

Наогул трэба жыць больш змысла

I больш мяркоўна, болей сцiсла,

Трымаць зачыненымi губкi

I меней трацiць на пакупкi.

I так пацiху ды памалу

Прыдбалi трохi капiталу,

Каб хоць пачатачак зрабiць

I першы камень залажыць

На грунце вольнае зямелькi,

Адной-адынай збавiцелькi

Ад панскай ласкi i апекi,

I плюнуць iм за тыя здзекi,

Што так уелiся ўжо ў косцi,

Калом зямля вам, ягамосцi!

Цаною доўгага шукання,

Парады, спрэчак, разважання

I гэтых мыслей натужэння

I нестрыманага iмкнення

Не знаць нi службы той, нi пана

Была зямелька апытана.

Яе Мiхал - прыпомнiм гэта

Апiсваў фарбамi паэта,

Апiсваў шчыра, ўсё зазначыў,

Хоць ён зямлi тае не бачыў;

Ды мала што: нiхто нiколi

Не бачыў светлай райскай долi,

Але той рай мы так малюем,

Што асалоды яго чуем.

Ды тут замецiм стараною:

Цi не з'яўляецца маною

Прашу прабачыць мне за слова

Ўся гэта райская размова?

Але пара, пара ў дарогу,

Бо час прыстаць к свайму парогу,

Пакуль жаданне не астыла,

Пакуль ахвота ёсць i сiла.

Агледзець трэба землю тую,

Каб не гадаць, не йсцi ўсляпую,

Аб чым была ўжо пастанова;

Няхай зямелька скажа слова

I твар пакажа свой выразна,

I гэта будзе болей важна,

Чым тая iх уся размова.

I вось пад восень прад сяўбою,

Парадзiўшыся мiж сабою,

Мiхал з Антосем воз прыбралi,

Каня запрэглi, пастаялi

У нейкiм смутным разважаннi,

Ў настроi новым, хваляваннi:

Дарога, даль i лёс нязнаны

Глядзяць няветла скрозь туманы.

Эх ты, жыццё, жыццё людское!

Няма табе, няма спакою:

Ты - суматоха, вiр бурлiвы,

Ў табе загiне баязлiвы,

Як парахно, як зерне тое...

- Ну, будзем ехаць! - Едзьма, браце!

На момант цiха стала ў хаце,

Куды мужчыны завiталi,

Спынiлiсь, шапкi пазнiмалi,

Прад абразамi гнуць галовы.

- Бывайце ж, мiлыя, здаровы!

- Ну, час вам добры, едзьце з Богам!

Iм кажа мацi за парогам,

Жадае шчасця i дабра.

Мужчыны рушылi з двара,

На воз паселi i ўздыхнулi

Ды ўлева к дубу павярнулi.

Ускiнуў жвавы конiк грывай,

Два разы пырхнуў выразлiва

Вiдаць, далёкую дарогу

Пачуў Сiвак, забiў трывогу

I, шыю выгнуўшы дугою,

Пабег вясёлаю трусцою

Па гладзi мяккага дзiрвана.

Алесь i Костусь з-за паркана

Глядзелi iм услед маўклiва,

I думка нейкая тужлiва