Якуб Колас - Новая зямля (на белорусском языке)

• Название: Новая зямля (на белорусском языке)
• Автор: Якуб Колас
• Жанр: Русская классическая проза

---

- Ты праўду кажаш, пан Амброжа,

Ды йначай наш Мiхал не можа:

Натура ўжо яго такая!

I Астахновiч зазначае.

Вясёлы смех i жарты, спорка

Вядзецца доўгая гаворка.

Будан жыве, будан гуторыць,

Аж покi сон усiх не зморыць.

XXIII. ПАНСКАЯ ПАЦЕХА

Якраз пад Вербнiцу ў суботу,

У самы снег i гразь i слоту

Ў будан Мiхал з Алесем пхаўся.

Конь Ножык клыгаў, аступаўся,

Вада пад коламi плюхцела.

- Бадай тут iх нуда паела!

Вязi з гумна для iх салому

I стол цягнi апошнi з дому,

Каб мелi дзе на чым пажэрцi,

Бога не нашага вы чэрцi,

Мiхал паноў кляне i лае;

А ён загад з кватэры мае

Сюды, ў будан, каб смачна спалi

I гора бы паны не зналi,

Завезцi стол, услон, саломы.

"Будуй ты ўсюды iм харомы.

Завошта ж iм, спытаць, пашана?

Навошта Бог трымае пана?

Дзеля таго, каб панавалi

I нашым братам папiхалi?

Цi ласку ў Бога заслужылi,

Каб iх тут песцiлi, тулiлi?..

Эх, брат! усё то - ашуканства!

Калi-нiбудзь iм згiне панства".

I чуў Мiхал нутром, душою

Не мае грунту пад сабою

Вось лад такi на гэтым свеце:

Адны ў пашане, тыя ў смеццi

I век жывуць пад нейкiм страхам,

Ўсе ж выйшлi ў жыцце адным шляхам!

I што ты зробiш? пакарайся

I аднаго гужа трымайся.

Да буданоў ён пад'язджае.

Пад'ехаў, конiка спыняе,

Знiмае стол, услон, салому,

Алеся шле з канём дадому,

А сам агонь тут раскладае,

Салому сушыць, прыбiрае,

Бо заўтра будзе паляванне.

Паны пад вечар прыязджаюць,

Iх на кватэры ўжо чакаюць,

Сюды прыпрэ iх у змярканне.

Пад вечар неба праяснiлась

I ўсё вакол развесялiлась:

"Глядзi - панам i тут шанцуе:

Сама пагода iм слугуе,

I сонца свецiць, стала цiша

Багатым чорт дзяцей калыша",

Мiхал у думках зазначае

I сам з сабою разважае.

I рупiць гэта паляванне,

А заўтра ранкам у свiтанне

Яму падводзiць трэба пана.

Ану ж глушэц неспадзявана

Зляцiць куды цi так зарвецца,

Калi на гэта павядзецца,

А ты свяцi тады вачамi

Перад ляснiчым i панамi.

- А, ты ўжо тут! тырчыць, як паля!

Здароў, як маешся, Мiхале?

- А так i маюсь, ягамосцю!

Не то з усмешкай, не то з злосцю

Мiхал з будана адазваўся,

А Пальчык громка засмяяўся.

- Ты, брат, як пан той у будане.

- А што ты думаеш, васпане?

Хiба не пан? - Мiхал падняўся,

Як пан, у бокi важна ўзяўся

I з панскай мiнай пахаджае,

Па-польску Пальчыка пытае:

- Цо повеш, галган? Цо потшэба?

Я далэм тобе, дурню, хлеба!..

Iдзь до д'ябла! - Пан праўдзiвы!

Са смехам Пальчык адзначае;

Абодвух смехам пашыбае

Спаткання гэты тон жартлiвы.

Праз паўгадзiны ўсе сышлiся.

Цяпер размовы павялiся

Наконт паноў i палявання.

Ох, дасць Ракоўскi залiвання,

Калi панам не пашанцуе

I сам глушца не запалюе;

Так i ўскiпiць, як рак чырвоны,

Такi ён кручаны, шалёны!

Сам вiнават - цябе аблае,

За няма-што з гразёй змяшае.

Ох, i паганая урода,

Прышыбла б дзе яго калода!

Абрыцкi моўчкi дым пускае

I люльку пальцам прыцiскае,

Аб чымся думае сукрыта;

Усмешка нейкая разлiта

I на твары i пад вусамi.

I толькi ўскiне ён вачамi

То на таго, то на другога,

Ды не прамовiць ён нiчога,

Бы засмучае штось старога.

- Ўставайце: едуць! - Ўсе ўсхапiлiсь,

Захвалявалiсь, захадзiлiсь,

Знакi на грудзях папраўляюць

I на спатканне выбягаюць

I ўраз спыняюцца, стаяць

Паноў тых трэба прывiтаць.

Паны ў калясцы пад'язджаюць.

Хурман тут лейцы падцiнае,

Стаенных пару прыпыняе,

А пан Абрыцкi з леснiкамi

Скланiлiсь нiзка прад панамi.

Паны чуць-чуць адно зiрнулi,

На iх увагi не звярнулi,

Як бы не людзi то стаялi,

I ў свой будан павандравалi.

Тут леснiкi бягом да брычкi,

Бо знаюць панскiя прывычкi,

Нясуць iх стрэльбы i пакункi,

Прылады розныя, ладункi

I ў будане iх прыбiраюць,

Панам, як могуць, дагаджаюць.

Паны ж не бачаць iх, не чуюць,

Бярэ iх нейкi рух, жартуюць;

Усё iх цешыць, забаўляе,

На лад вясёлы падымае:

Будан, агонь, начлег цiкавы,

Прасцецкi стол, салома, лавы,

Таксама цешыць паляванне,

Iм тут цiкава ўсё дазвання,

Апроч людзей, што iм так дбаюць

I ўсе iх глупствы выпаўняюць.

Тут быў Ракоўскi, пан ляснiчы,

З Нясвiжа глаўны кiраўнiчы

Маёнткаў княжацкiх, пан Свiда,

I трэцi пан, даўгi, як дзiда,

Быў пан Кржывiцкi, равiзовы,

Яшчэ нябачаны тут, новы.

Цямнее ў лесе. Ноч надходзiць,

Марозiк злёгку нацiскае.

На небе месяц усплывае,

Задуму смутную наводзiць

I лес маўклiвы азiрае.

Гарыць-дрыжыць агонь шумлiвы,

А залатыя пералiвы,

Вуглёў мiганне-дрыгаценне

Iм ткуць чароўнае адзенне:

Шчыты агнёвыя, кароны,

То ярка-светлы, то чырвоны.

Шугае полымя бурлiва,

А iскры-зорачкi шчаслiва

Бягуць-плывуць блiскучым роем

Угору ў голькi к тоўстым хвоям

I ў верхавiнах прападаюць,

Бы вочкi плюшчаць, умiраюць.

Тут светла, весела, ўсё жыва,

А ў лесе цьма ляжыць маўклiва,

Глядзiць панура, неласкава,

Што не ў свой час iдзе забава.

Дрыгучы блеск вакол гуляе,

I цьму адгэтуль адганяе,

I пiша здольныя малюнкi,

I фарбаў розныя гатункi

Па тоўстых хвоях раскiдае,

Дзiвоты чараў выяўляе.

Сядзяць паны, як страхi тыя,

А мiны важныя такiя,

Ўсе непрыступны i ўсе горды,

Рашучы погляды i цвёрды,

А ў кожным слове, ў кожным руху

Вiдна знявага да "псяюху".

"Псяюхi" ж iм усяк слугуюць

I для вячэры стол гатуюць,

Ў агонь бярвеннi падкiдаюць

I прад панамi выдыгаюць.

I вось за стол паны садзяцца,

Iм заманулась частавацца;

Кiлiшкi "вудкай" налiваюць

I чаркi з чаркамi стыкаюць,

Жуюць смажэнне i вяндлiну

I хваляць добрую часiну.

А "вудка" больш развесяляе;

Пан равiзовы зачынае:

"Ешчэ Польска не згiнэла,

Пукi мы жыемы".

Паны адны перад другiмi

Шыкуюць жартамi сваiмi,

Свой розум, гонар выстаўляюць

I дубальтоўкi выслаўляюць.

Ракоўскi, злосны з леснiкамi,

Зусiм не той цяпер з панамi.

Паны ў хвальбе не зналi меры,

Самiм сабе не мелi веры,

Ды пра лганнё сваё маўчалi,

Не падсяваючы, ўсе лгалi.

- А я, - тут Свiда выступае,

Ён вус угору падымае

I панству кiдае з запалам:

Седм вiлькув забiв едным стшалэм!

Паны на момант слупянеюць,

Жаваць iх скiвiцы не смеюць:

Загнаў пан Свiда iм загвоздку,

Як бы у горла сунуў костку.

- Дальбуг, цекаве, даен слово!

Сказаў нарэшце равiзовы.

- Гм, як жа гэта, проша пана?

Ўсiх зрэзаў Свiда нечакана

I верх цяпер над iмi мае.

Паноў аж зайздрасць разбiрае.

- То пан жартуе, як то можна?

Паны развагу вядуць розна:

Сказаць: салгаў - не выпадае,

Паверыць - веры не хапае;

А паўнамоцны ў здаваленнi,

Як бы агорнуты ў праменнi,

Навокал горда пазiрае

I важна шчокi надзiмае,

Як бы паноў ён i не бачыць.

- Няхай жа пан то растлумачыць!

- А так, панове: едным стшалэм!

Зноў ткнуў iх Свiда як бы джалам.

Ў канцы дае iм тлумачэнне:

Забiў ваўчыцу на шчаненнi.

Паны - ляснiчы й равiзовы

Як па камандзе, б'юць галовы:

- I як то мы не дагадалiсь!

I доўга ўсе яны смяялiсь.

Назаўтра рана чуць разднела,

Чуць-чуць на ўсходзе пасвятлела,

Была кароткая нарада,

Каму вясцi якога пана.

"Абы не гэтага шатана,

Хоць бы не мне ўсучылi гада",

Мiхал падумаў аб ляснiчым.

"Абы не з гэтым паляўнiчым",

Так i другiя разважалi,

Пераглядалiся, чакалi.

Але як Свiда быў тут глаўны,

А з леснiкоў найболей слаўны

Мiхал даўно ўжо тут лiчыўся,

То ён Мiхалу даручыўся,

Кржывiцкi Пальчыку застаўся,

А ў трэцяй пары аказаўся

Нiхто другi, як наш Гавака;

Аж уздыхнуў ён, небарака.

Размеркаваўшысь такiм чынам,

Паны па розных пуцявiнах

Iдуць на токi з леснiкамi.

Мiхал здалёк пайшоў цянькамi;

Гатовы план даўно ён мае,

Iдзе i Свiду навучае,

Гаворыць з прыцiскам, хоць цiха,

Каб не ўстрывожыць тое лiха.

- Вось тут, паночку, "такавiска",

Глушэц асочаны ўжо блiзка,

Няхай жа пан iдзе цiхутка,

Бо гэта штучка вельмi чутка:

Не асцярогся - i прапала.

I Свiда слухае Мiхала,

Што толькi той нi загадае.

Мiхал над панам волю мае,

Цяпер ён пан хоць на мiнутку.

"Скачы ж, браток, пад маю дудку,

Прызнай жа мне i ты пашану?"

Мiхал у думках кажа пану.

- Як скокну я - i пан хай скача;

Спынюся я - i пан спынiся!

Глядзi ж, панок, не памылiся,

Каб тут не вынiкла няўдача!

Мiхал замёр, стаiць маўклiва,

А з iм i Свiда нерухлiва.

У лесе значна пасвятлела,

I вось дзесь блiзка, перш нясмела

Заграў глушэц i абарваўся

Ды зноў зачаў, разбалбатаўся.

Мiхал даў знак. Скок-скок! спынiўся,

З iм радам Свiда апынiўся.

- Цi бачыць пан? унь-унь чарнее...

Ой, не: хай пан цярпець умее!