Сергей Давидович - Замалёўкi (на белорусском языке)

• Название: Замалёўкi (на белорусском языке)
• Автор: Сергей Давидович
• Жанр: Научная Фантастика

---

Плуг стомлена адказаў:

- О-о, браток!.. Знасiўся мой сталёвы нарог, як з'ядаюцца зубы ў чалавека. Станчэў i сцёрся мой лямеш, але ж усё гэта адбылося дзеля сапраўднага жыцця. Сёння i я жыву ўспамiнамi i толькi тады адчуваю сябе дужым i годным, калi зноў за мной паслухмяна ўкладваецца ралля.

Я моўчкi ўздыхнуў. Хацелася памаўчаць, каб не распужаць успамiнаў.

- А памятаеш першую нашу баразну? - пачуў я ад плуга.

- Як бык памачыўся, - сканфузiўся я. - Блазнюк быў я яшчэ - прабач...

Пакланiўся я плугу i падышоў да сваёй даўняй прыяцелькi - касы, якая вiсiць пад страхой на канцы кроквы. Асцярожна ўзяўся за адшлiфаванае да бляску маiмi ж рукамi касiльна i зняў яе з кроквы.

- Ты ж мая гаротнiца! Гэта колькi ж трэба скасiць сакаўной, роснай травы, каб так патанчэць i знасiцца!..

Сапраўды, кропля здольна камень пратачыць...

Каса тоненька дзынкнула:

- Не, не гаротнiца я! Толькi напачатку свайго жыцця гаравала я, што рэжу па жывому i траву, i краскi ў ёй, пазбаўляю iх жыцця. А потым зразумела, што хутка перастаiць трава, пажухнуць краскi i зробяцца не патрэбнымi нiкому.

- Карысная справа - класцi пракосы! - падтрымаў я касу. - Аднак i падкляпаць цябе не пашкодзiць, адцягнуць малатком тваё лязо.

- Ведаю, што пара мяне мяняць, - уздыхнула каса. - Ведаю i баюся гэтага.

Я i сам даўно адзначыў, што шкадаваў сваю памочнiцу, але адкладваў куплю новай касы, бо не адну ясную ранiчку сустракаў з ёй, не адну зiмку ела наша кароўка сена...

Быццам зазiрнуўшы мне ў душу, каса насцярожана, з надзеяй дзынкнула:

- А як весела я колiсь пасвiствала ў траве з кожным тваiм узмахам! О-хо-хо...

Помнiў я i гэта, помнiў i тое, як мужна цярпела яна, калi я не заўважаў у траве камень, i iскры, як гарачыя слёзы, выскаквалi з-пад касы...

А па-другое, я i сам не надта адстаў ад яе - састарэў i паднасiўся.

З пяшчотай пагладзiў я касу:

- Сёння ж адкляплю цябе - будзеш як новая! Мы яшчэ з табой накосiм-напракосiм!

Зняў я касу з касiльна i паклаў на калодку, каб вечарам выканаць сваё абяцанне. У гэтую ж калодку была ўторкнута сякера, з якой, каб i хацеў, не мог бы размiнуцца без бяседы.

Гэта сякера, дарэчы, як i плуг, i каса, засталiся мне пасля таты.

Тата бярвенцы абчэсваў, бы той станок, - раўнютка i гладка.

Ад таты перайшлi да мяне не толькi яго дапаможцы, а i ўменне карыстацца iмi, любоў да працы.

- Ну, здарова жывеш! - вiтаюся з сякерай.

Маўчыць сякера, не адказвае, робiць выгляд, што не чуе мяне.

Яе маўчанне мне зразумела - крыўдзiцца! Гэта ж я нядаўна прыдбаў сабе шчапак, вось сякера i прыраўноўвае...

А што мне заставалася рабiць? Нарэзаў я дроў, а яны таўшчэзныя, камлюкаватыя, пакручаныя. Паспрабаваў шчапаць iх сякерай - замучыўся. Тады я i купiў шчапак, ад якога самы тоўсты камель разлятаецца, як арэх пад малатком.

- А памятаеш, - зноў звяртаюся да сякеры, - як мы з табой выцацкавалi лазеньку?! О, як хораша i старанна выгладжвала ты бярвенцы ды розныя рэечкi! Што б я рабiў, каб не ты? - падлiзваюся я да сякеры.

Чую, не вытрымала сякера, памякчэла душой.

- Пра лазню ды пра прыбудаваную да хаты веранду - мае лепшыя ўспамiны. Не падкачалi мы, не асаромелiся!

Дзякуй Богу, думаю, удалося разгаварыць сякеру, адвесцi яе крыўду ад тых дроў ды ад шчапака...

- Але ж твой тата абыходзiўся без шчапака! - куснула сякера. - Цi ж ты забыўся, як ён шчапаў тоўстыя калодкi?

Як я мог забыцца?.. Што яна гавора?.. Тата ставiў калодку, пляваў на далонi, замахваўся сякерай i ў момант удару сякеры па калодцы выдыхаў моцнае i рэзкае - "Гах!".

Гэта падабалася сякеры, а калодкам, наадварот, татаў "гах" не падабаўся яны разляталiся ад першага ўдару.

Я зрабiў выгляд, што вiнавачуся перад сякерай.

- Згодзен! Згодзен! Тата лепей шчапаў дровы... Але трэба памiрыцца са шчапаком, не выкiдваць жа яго!..

Тут выйшла з хаты жонка:

- З кiм ты там размаўляеш?

Я разгубiўся i збянтэжана ляпнуў:

- Я?.. Я тут сяброў сустрэў...

Жонка азiрнулася i нiкога не заўважыла.

- Ты ўжо зусiм здурнеў на старасцi гадоў! Сам з сабой гадзiну нешта плешчаш... Iдзi палуднаваць!

Пагладзiў я тапарышча, уздыхнуў i пасунуўся ў хату, памятаючы, што чакаюць маёй падзякi i рыдлёўка, без якой не пасадзiш дрэўца, не ўскапаеш грады, i вiлы, i гэбаль, i граблi, i пiла з малатком.

АКНО

Што можна ўбачыць, гледзячы з хаты ў акно? З гарадской кватэры можна, напрыклад, убачыць процьму машын, атруцельнiц паветра, табалу мiтуслiвых, занепакоеных сваiм жыццём людзей цi сабак, якiя загаджваюць без таго загаджаную зямлю, - iдзеш i няма куды ступiць.

Зiмой можна бачыць, як тыя ж сабакi апаражнiлiся, а праз некалькi хвiлiн на гэтае жа "замiнiраванае", але прыпудранае снегам месца кладуць дыванок цi дарожку, каб "асвяжыць"...

Яшчэ можна бачыць, як насупраць, на балконе суседняга дома, гаспадыня старанна развешвае вымытую пасцельную бялiзну ды свае начныя кашулi, а праз хвiлiну, на другiм балконе, этажом вышэй, другая гаспадыня вытрасае пыл i смецце з сваiх падножных ануч - той пыл, як дышла, упiраецца ў зямлю...

Яшчэ можна назiраць, як... А цi варта пералiчваць тое, што нам добра вядома i даўно намазолiла вочы? Няхай яно застаецца там, дзе не можа не быць. Лепей сяду я ля акна бацькоўскай хаты ў сваёй Карпiлаўцы, глыну свежага паветра i паспрабую ўбачыць вачыма душы, поглядам сэрца тое, што адбывалася на невялiчкiм кавалачку зямлi.

На жаль, адбывалася тут рознае, сярод якога i сумнае, i трагiчнае. I галоўная трагедыя ў тым, што зямля, адчуўшы нядбайныя адносiны да сябе, перастае радзiць, нiбы помсцiць людзям за тое, што тыя адвярнулiся ад яе...

Гляньце ў акно. Вунь палi, на якiх колiсь каласiлася жыта i ячмень, прываблiвала пчол грэчка, набiрала моц бульба. А вунь жанчыны, сярод якiх i мая мама, iрвуць калгасны лён. У кожнай жанчыны свой надзел, свая норма. Лён iрваць рукамi цяжка, марудна. Да жанчын падыходзiць з ружжом за плячыма падлетак. Гэта я, разявiўшы рот, цягаўся па лесе. Нешта ж мне стрэлiла ў мазгi, i я, паклаўшы ламанку, памагаю маме адужаць яе надзел.

Мама з гонарам паглядзела на жанчын - вось якi ў мяне сынок! Але я, скубянуўшы некалькi разоў, iду дамоў адпачываць - "спрацаваўся" на паляваннi. Вось табе i сынок!

А вунь, правей, ужо другiм днём, гэты ж падлетак важна сядзiць на скрынi, пастаўленай на падводу, i кiруе паркай коней. Конi ступаюць паволi, бо абапал падводы гэтак жа паволi iдуць жанчыны, якiя на хаду збiраюць каменне i кiдаюць у скрыню. Каменне невялiкае, але яго многа, аж поле белае, вось i трэба зямлю "прыбраць" перад пасяўной. Такая працэдура паўторыцца праз два-тры гады зноў, бо каменне выворваецца, вымываецца дажджамi - расце, як грыбы...

Сёння, амаль праз паўвека, сустракаюцца тыя, "мае", крушнi...

Раптоўна трывожна зацiўкалi птушачкi i замiтусiлiся на вiшнi ля майго акна, адарваўшы мяне ад успамiнаў. А-а! Гэта суседская котка Лялечка iдзе да мяне ў госцi! Мушу iсцi i я да дзвярэй, сустракаць яе, бо нельга сваю сяброўку пакiдаць без увагi i пачастункаў...

Вяртаюся да акна i "бачу" галоўную штогадовую падзею - малацьбу жыта.

Камбайнаў раней было мала, наша брыгада знаходзiлася ў самай глыбiнцы, таму жыта касiлi косамi. Прывязвалi да касiльна арэхавую цi лазовую дугу, каб яна захоплiвала высокае жыта, i клалi пракосы. За намi iшлi жанчыны, круцiлi перавяслы i вязалi снапы. Потым снапы звозiлi i складвалi ў сцiрты, i тыя сцiрты пакорна чакалi прыбыцця ў нашу брыгаду камбайна.

Вось камбайн пад'язджае да сцiрты, i камбайнёр уключае барабан. Са сцiрты два чалавекi пачынаюць скiдаць снапы, з якiх унiзе хуценька здзiраюць перавяслы i жыта каласамi ўперад падаюць у барабан.

Ля бункера стаяць падводы са скрынямi, куды будзе ссыпацца вымалачанае зерне.

Абслугоўваць барабан цяжка - патрабуецца спрытнасць i рухавасць.

Ды i асцюкi з пылам лезуць у вочы, за карак, закаркоўваюць вушы, нос. Таму мы ўвесь час мянялiся - то скiдалi са сцiрты снапы, то глыталi пыл з асцюкамi ля барабана.

Калi заканчвалася адна сцiрта, пераязджалi да другой. У канцы дня цяжка было пазнаць адзiн аднаго, настолькi мы абрасталi "хлебным" пылам i смеццем ад саломы.

Малацьба працягвалася не адзiн дзень i заканчвалася шумным застоллем. Камбайнёра з памочнiкам садзiлi на куце, бо яны - галоўныя асобы, i налiвалi iм поўныя шклянкi самагонкi...

А вось i зiма! Бялюткая, пушыстая, усё зiхацiць i пералiваецца iскаркамi пад сонечнымi промнямi! А колькi цецерукоў вунь на тых бярозах! Чорныя, аж блiшчаць на сонцы - вачэй не адарваць! Яны вабяць да сябе, казычуць паляўнiчае сэрца - i я не вытрымлiваю. Хапаю ружжо, накiдваю ватоўку i выскакваю з хаты.

Цецярук - птушка асцярожная, хiтрая. Мала таго што садзiцца на бярозы, з якiх бачна ўсё наваколле, дык яшчэ падстрахоўваецца "вартаўнiком". Той чапляецца за самую вяршыню i не ласуецца, як усе, бярозавымi завушнiцамi, а пiльна пазiрае навокал.

Цi ж мог я, падлетак, пачынаючы паляўнiчы, падкрасцiся да iх незаўважаным? Мне здавалася, калi я лягу на снег i буду пацiху падпаўзаць, яны на мяне не звернуць увагi. Дзiвак!

Напоўзаюся, бывала, за дзень да поўнай змакрэласцi - i вопраткi, i абутку.