Натиг Расулзаде - Ev

• Название: Ev
• Автор: Натиг Расулзаде
• Издательство: PEN-клуб Азербайджана4d70fe08-80a6-11e2-acf1-002590591dd6
• Жанр: Зарубежное современное

Человек в одночасье бросает все, свою прежнюю жизнь и отправляется на поезде, сам не зная, куда, выходит на первой понравившейся станции и… оказывается на оторванном от мира островке – заброшенной станции посреди огромной, как океан степи со странными, полусумасшедшими обитателями. Он с первого же дня стремится покинуть станцию, но это не так просто, поезда здесь не останавливаются; несколько безуспешных попыток убежать ставят его в неловкое положение среди жителей станции; наконец, ему удается выбраться и он по шпалам идет вдоль рельсов, шагает несколько дней, выбивается из сил и уже в бессознательном состоянии вдруг видит, что рельсы, которые должны были вывести его в большой мир, так неосторожно покинутый им, уходят в землю.

---

Natiq Rəsulzadə Ev

Yola çıxdığım bu üç gündə qatar məni lap bezdirdi. Döşəməsindən tutmuş illərlə silinməmiş, açmaq istəyəndə açılmayan, bağlamaq istəyəndə də bağlanmayan pəncərələrinə qədər çirk içindəydi. Dəhlizdə cövlan edən küləyin sovurduğu toz-torpaq hər yerə möhürünü vurmuşdu. Tüpürcək lombaları, siqaret kötükləri döşəmədə «gül» açmışdı. Kupedə də vəziyyət bundan yaxşı deyildi. İçəridə tüstü-duman, divarın o üzündə səs-küy əksik olmurdu. Səslər o qədər aydın eşidilirdi ki, sanki arakəsmə kartondandı. Özün kimi səfehlərin əhatəsində hərəkət etmək ideyası qədər qədim olan gic-gicə kart oyunu bu səfərin də əvəzolunmaz müşayiətçisi idi. Önlüyünün çirkindən cin hürkən qaşqabaqlı bələdçi qadın rəngsiz ilıq çayı müştərilərə sırımağa çalışırdı. Mənə elə gəlirdi ki, buna nail olanda qadın tualetə girib unitaza oturur, əllərini bir-birinə sürtüb qəh-qəhə çəkir, beləliklə, hisslərinin cilovunu buraxır. Soyuq və iyləmiş tualetdə. Ona nifrət etdim. Ona, həmçinin bu səfərə, vaqona, kupeyə, arakəsmədən gələn mənasız, gurultulu gülüşlərə, ruhi xəstəxananın xəstələrini andıran boz pijamalı yolçuların şaqqıltı ilə çırpdıqları domino daşlarına, iki kupe o yanda ağlayan uşağın diş ağrısı kimi beyinə işləyən çığırtısına. Narahatlığa, işti may gecəsində haradan gəldiyi bəlli olmayan soyuğa nifrət etmək üçün iki saat da bəs edərdi. Acığımdan yaxın stansiyada düşmək istədim. Bələdçi gombul barmaqlarıyla dişini qurdalayıb platforma radiosu kimi sərt və rəsmi tərzdə bildirdi ki, ən yaxın stansiyaya altı saatdan sonra, yəni səhərə yaxın çatacağıq. Stansiya Şəhərcik adlanırmış. «Necə yerdir? – deyə gic-gic soruşdum, guya bələdçi o qədər mehriban idi ki, onunla ünsiyyətdən nə qədər zövq aldığımı göstərmək üçün dəridən-qabıqdan çıxırdım. Və buna görə də söhbəti uzatmağa çalışırdım.– Doğrudan şəhərcikdir? Yaşamalı yerdir?» Qadın cavabı ləngitdi, üzümə tərs-tərs baxdı, elə bil kobud söz demişdim. Sonra baxışlarının ifadəsini dəyişdi, yəqin ki, iti gözləriylə haraya getməsinin, harada enməsinin fərqinə varmayan birisi olduğumu anlamışdı. Saymazyana dedi: «Adi şəhərcikdi, bir halda ki, orada yaşayanlar var, demək, yaşamaq olar».

Yüngülləşib sorğu-sualı kəsdim, nə qədər ki, tündməcaz qadın arxasını qaşımağa başlamayıb, uzaqlaşmağım məsləhətdi. Kupeyə girdim, kiminsə corabı iylənmişdi, üçqat xorultu səsi kupeni başına götürmüşdü. Aşağı qatdakı yerimə uzandım. Şəhərcik… Nə mənasız addır, boş, boz şəhərcik. Solmuş al qızılgül. Cəhənnəmə, qoy Şəhərcik olsun. Elə cana doymuşam ki, nə olursa – olsun, o stansiyada enməliyəm. Bir-iki gün dincəlib başqa qatarla yoluma davam etməliyəm, bəlkə, bu dəfə iylənmiş, iyrənc qatara düşmərəm. Qarşıda məni heç kim, heç nə gözləmir, arxada-arabir göynərtisilə özünü xatırladan mənasız keçmiş. Əl-qolumu bağlayan yoxdu və qərara aldım ki, rəngsiz, qoxusuz sandığım Şəhərəcikdə qala bilərəm. Bu düşüncələrlə yuxuya getdim. Amma qəribədir, bələdçinin bəhs etdiyi stansiyaya çatmağımıza on dəqiqə qalmış oyandım, sanki kimsə məni durquzdu, halbuki son dəqiqəyədək möhkəm yatmışdım. Dəhlizə çıxdım. Hələ qaranlıqdı, pəncərədən gecə boylanırdı. Yalnız üfüqdə güclə nəzərə çarpacaq çəhrayı ləkə tezliklə sübhün doğacağından xəbər verirdi.

– Odur, Şəhərcik,-arxadan gələn oğrun səsdən diksindim.

– Eh, məni qorxutdunuz. Məni güdürsünüz nədir?

Yatmaqdan, ya da yuxusuzluqdan üz-gözü şişmiş pinti-pələş bələdçinin tükü də tərpənmədi, elə bil mən ağzımı heç açmamışdım.

Qadının hər bir hərəkəti təəccüb doğururdu- gah cavab vermək əvəzinə mırıldanır, gah marığa durub səsini dəyişərək adamı diksindirir, gah mineral su əvəzinə çay gətirir, onu da sərnişinin şalvarına dağıdıb üzr istəmədən dönüb gedirdi. Mən artıq onun qəribəliklərinə alışmağa başlamışdım, buna görə də sözlərimə münasibət bildirməsi üçün təkid etmədim və gümüş üzüyünü, pul kisəsindən altmış üç manatını qəsb etmək üçün keçən il zəhərlədiyi mərhum xalasını görürmüş kimi bərəlmiş gözlərini zillədiyi pəncərəyə baxdım. Uzaqda gah bir tərəfdə, gah o biri tərəfdə bir-birinə könülsüzcə göz vuran işıq topaları görünürdü. Qəribədir, Şəhərcik sakinləri günün bu çağında oyaq idi. Həm də sübh çağı yuxu şirin olur, bilmirəm mən niyə oyanmışam? Qatarda ağıllı bir mən çıxmışam hər halda, bizim vaqonda məndən və bələdçi qadından başqa hamı yuxudaydı.

– Bu vaxt niyə hamı oyaqdı?– Çəkilməkdə olan gecənin yaxasında sayırşan işıqlara baxıb mızıldandım.-Hər halda mənim gəlişimə müntəzir deyillər.

Bələdçinin qaşqabağı açılmadı:

– Burada düşürsünüz?

– Görürəm ki, bu, sizi sevindirmir.

Qadın nədənsə acıqlandı:

–Çox lazımdı mənə. Baş maşinistə xəbər vermişdim ki, Şəhərcikdə düşən olacaq, qatarı saxlasın. Sizə görə nə qədər əziyyət çəkirik,-deyib cəld uzaqlaşdı.

– Amma.. Dayanın, necə yəni?… Saxlamaq nə deməkdir. Məgər… Başa düşmədim…

– Sonra başa düşərsiniz.

Qadın əsnəyib iri siçovul kimi yuvasına sürüşdü və qapını elə çırpdı ki, başqa qapı parça-parça olardı. Bu, o deməkdi, ki, onu qətiyyən narahat etmək olmaz.

İydən və xorultudan baş çatlayan kupeyə girdim, kiçik çemodanımı götürdüm. Səyahətə ağır yük götürmürəm. Xüsusən də indiki kimi bir səbəb olmadan, yola çıxdığım gün nə vaxt qayıdacağımı təxminən belə bilmədiyim halda. Əlimdə çemodan dəhlizdə dayanmışdım. Zəhləmgetmiş qatarın sürətini azaldaraq yaxınlaşdığı Şəhərciyin işıqlarına baxırdım. Nəhayət, qatar platformaya yan aldı. Bələdçi qadın yuvasından çıxdı, nədənsə kəmərində kabura vardı, tələsik qapını açdı, mən pillələri enər-enməz-məncə, o məni yüngülcə itələdi də – qapını elə qüvvətlə çırpdı ki, ayağım arasında qalsaydı, ömürlük əlil olacaqdım. Qatar da elə bil mənə bənd imiş, o dəqiqə yerindən tərpənib sürət qatarlarına məxsus becidliklə stansiydan uzaqlaşdı. Ayağım platformanın daşlarına toxunanda (belə hallarda matroslar çemodanlarını yelləyib qışqırırlar: Torpaq!), məlum oldu ki, bu platforma uzun qatarlar üçün nəzərdə tutulmayıb, o qatardan iki dəfə qısa idi. Qatarın quyruq hissələrinə platforma çatmamışdı və oradan enən sərnişinlər olsaydı, nə baş verərdi? Məndən başqa qatardan düşən yoxmuş. Qatar yola düşdü. Son vaqonun damında közərən qırmızı işıq sübh dumanında əriyib itənədək qatarın arxasınca baxdım. Yalnız bu vaxt platformada yalqız olmadığımı hiss etdim. Bir neçə addımlığımda furajkalı yaşlı kişi – yəqin ki, stansiya rəisi idi (zənn etdiyim kimi də çıxdı) -teleqrafçı olduğu hər zatından görünən başqa birisi və hətta itə bənzətdiyim dördayaqlı (sonra məlum oldu ki, bu ehtimalımda da yanılmamışam, hərçənd bu canlı sakitliyilə pişiyə daha çox bənzəyirdi) dayanmışdı və hər ikisi elə diqqətlə baxırdı ki, özümü itirdim, ətrafıma, üst-başıma göz gəzdirdim. Hazırda dünya mənimçin platforma boyda idi və bu dünyada bizdən başqa kimsənin olmaması haradasa bizi yaxınlaşdırırdı, buna görə də, istəməsəm də salam verdim. Cavab gəlmədi. Platformadaşlarım key- key baxırdılar. Yad adamlarla salamlaşmaq adətim deyildi və güc-bəla verdiyim salamın alınmaması xoşuma gəlmədi. Nəhayət, yaşlı-diqqətlə baxıldıqda qoca olduğu bəlli olan – adam özünə gəlib yuxuda gəzənlər kimi əlini uzadaraq mənə yaxınlaşdı, sanki əlilə toxunub mənim yuxu olmadığımı bilmək istəyirdi. Hər halda üzünün ifadəsindən məlum olurdu ki, onunla bir platformada dayanmağıma inanmır. Yaşlı adamın qəribə hərəkətindən nə qədər təəccübləndiyimi və narahat olduğumu söyləməyə ehtiyac varmı?!

– Siz?-Aydın olmasa da, axır ki, kişidən səs çıxdı. -Siz…-Yenidən susdu, sanki ardını gətirməyə kişinin taqəti qalmamışdı.– Siz burada qatardan düşdünüz?..

– Hə,-deyib çiyinlərimi çəkdim- Düşdüm. Başa düşmürəm, bunda nə…

Teleqrafçı heyrətlə sözümü kəsdi:

– Sizə kimsə lazımdır?

– Necə yəni, kim lazımdır?-Lap çaşıb qalmışdım.

Birdən kişinin səsi təmamilə başqa ahəng aldı:

– Bilirsiniz, bizim stansiyada düşən olmur.

– Başa düşmürəm,-deyib izahat gözlədim.

Arıq teleqrafçı:

– Məsələ burasındadır ki, burada düşmək üçün səbəb yoxdur,-deyib susdu.

Izahat məni qane etmədiyi üçün yenidən sual verməli oldum:

– Nə demək istəyirsiniz?

Rəisin üzündən görünürdü ki, məlum olan şey haqqında danışmaq onun üçün çətin və maraqsızdır:

– Gördüyünüz kimi, bura stansiyadır, sadəcə stansiya.

– Bəli,-dedim,-sadəcə stansiya. Nə olsun?

– Heç nə başa düşmürsünüz, burada stansiyadan başqa bir şey yoxdur.

– Nə,-deyə soruşdum-Bağışlayın, başa düşmədim.

Arıq teleqrafçf (ürəyimdə ona ad qoydum:-AT) ağıldankəmə izah edirmiş kimi məlumat verdi:

– Bura sadəcə stansiyadır. Stansiya, ucsuz-bucaqsız düzün ortasında kiçicik bir stansiya.

Qulaqlarıma inanmadım.

– Düzün? Necə yəni düzün. Mənə dedilər ki, bura şəhərcikdir. Mənə qatarda dedilər.

– Bəli, elədir. Lakin Şəhərcik yalnız addır. Burada heç bir şəhərcik yoxdur.

– Necə? «Yoxdur» nə deməkdir?-Get-gedə baş verənlərin reallığına inanmağa başlayırdım, ya da bu, sarsaqların gic zarafatı, məsxərəsiydi.-Axı evlərin işıqlarını öz gözlərimlə görmüşdüm.

– Orası elədir. Gecələr düz naməlum işıqlara qərq olur.. Daha doğrusu, hər tərəf deyil, stansiyanın ətrafı. Biz də bilmirik bu nədir. Gecələr o tərəflərə keçmirik. Işıqlara görə adam elə bilir ki, bura şəhərcikdir. Əslində isə heç bir şəhərcik yoxdur. Özünüz də buna əmin ola bilərsiniz,-deyib AT xəfifcə əlimə toxunub onunla getməyə dəvət etdi.

Artıq hava açılmış, sübh dumanı çəkilmişdi, ətraf apaydın görünürdü. Stansiyanın qonduğu çölün boşluğu və intəhasızlığı adamı üşəndirirdi… AT məni vağzalın boz binasının qarşısından keçirib platformanın kənarına gətirdi. Stansiyanın arxası da həyat əlaməti görünməyən düzənlikdi. Özümü itirdim.

Bu nədir? Belə çıxır ki, stansiya yanmış çölün ortasında yararsız ada kimidir.

– Demək belə…-Matım-qutum qurudu- Bəs Şəhərcik?

Arxamca platformanın kənarına gələn rəis dedi:

– Heç bir Şəhərcik yoxdur. Heç bir Şəhərcik. Amma sərnişinlər bunu bilmirlər. Onlar buradan gecə-hər tərəfdən işıq saçılanda keçirlər. Gözünə yuxu getməyənlər buranı şəhərcik bilirlər. Qatarlar burada cəmi beş saniyə durur, o da həmişə yox. Bixəbərlər buranın adını Şəhərcik qoyublar. Əslində isə burada stansiyadan başqa bir şey yoxdur. Siz də buna əmin oldunuz, eləmi?

–Əmin oldum,-key kimi, heç bir şey düşünmədən cavab verdım.-Bəs necə olacaq?.. Növbəti qatar haçan keçəcək?

– Növbəti qatar?-Rəis üzümə elə heyrətlə baxdı ki, sanki ondan ölüm tarixini soruşmuşdum.– Onu bir Yaradan bilir,-bu işlək ifadəni moizə kimi tələffüz etdi.-Bizim stansiyadan tək-tük qatar keçər. Növbəti qatar bir həftədən, bəlkə, lap bir ildən sonra keçə bilər. Bir dəfə belə bir şey də olub: düz on dörd ay büradan qatar keçməyib. Sözün düzü, biz heç gözləmirik də. Sizi görəndə ona görə təəccübləndik. Burada heç kim düşmür.

– Nə…– Aldığım ağılasığmaz məlumatı həzm etmək iqtitarında deyildim və çaşıb qalmışdım.-Mən nə etməliyəm…

– Hə-ə,-rəis mızıldandı. İşə düşmüsünüz. Amma biz sizi yerbəyer edərik. Başa düşürsünüz də, burada biz bir ailə kimi yaşayırıq, hamı özümüzküdü. Heç nəyi dəyişmək olmur, sizi ailəmizə daxil etməyə məcburuq. Necə deyərlər, ailəmizin qonağı olacaqsınız. Sən isə-üzünü AT-a tutdui-təcili teleqram göndər ki, bizdə fövqalədə hadisə baş vermişdir. Sərnişin düşmüşdür, nə edcəyimizi bilmirik. Göstəriş gözləyirik. Nəisə belə şeylər, özün bilirsən də. Qoy onların da başı ağrısın.

AT başını əyib binanın içinə girdi. Rəis xoş təbəssümlə mənə baxıb başını yellədi:

– Hə, başımıza iş açdınız.

– Sizə yük olmaram,– deyə vəd etdim, amma hələ də nə baş verdiyini yaxşı dərk etmirdim və sonsuz sayda sual boğazıma yığılıb qalmışdı.

– Sizə kim buyurdu ki, burada düşəsiniz?

–Əslində mən, – çaşıb qalmışdım, istəmirdim ki, rəis haraya getdiyi və harada qatardan endiyini eyninə almayan bekara adam olduğumu zənn etsin-mən dincəlməyə gedirdim…Havamı dəyişməyə. Şəhərcik xoşuma gəldi, daha doğrusu, Şəhərciyin işıqları elə cəlb edirdi ki… Mən də qərara aldım ki…

– Aydındır, – rəis sözümü kəsdi, amma üzündən görünürdü ki, dediklərim ağlına batmamışdı, necə yəni adam səbəbsiz-zadsız tanımadığı stansiyada düşür.

– Olan oldu, çemodanınızı götürün gedək. Sizi yerləşdirək. Dəbdəbəli nömrələr söz vermirəm, amma əlüzyuyanlı otağa imkanımız çatar,-deyib rəis qabağa düşdü, bilmədim nıqqıldayırdı, ya xısın-xıçın gülürdü.-Hə, sərnişin, başımıza cəncəl açmısınız. Bir də nə vaxt qatar gələr?. Çox vaxt bizim stansiyada dayanmır, sürətlə keçib gedir…Hə, hadisədir də… Yer tapmısınız düşməyə… ha-ha-ha…

Kiçik gözləmə zalına daxil olan kimi (yəqin, bura vaxtı ilə gözləmə salonu olub, divarda saralmış cədvəllər hələ də qalırdı, küncdə bufetin piştaxtası da dururdu, salonda dəyişiklik edilmişdi və buranın bir vaxtlar gözləmə salonu olduğunu xatırladan bəzi işarələr vardı, sərnişin kreslolarının bir neçə çərgəsi qaldırılmış, əvəzinə salonun düz ortasında, qalan kresloların qarşısında uzun, alçaq stol qoyulmuşdu, salonun sonunda geyimdəyişmə kabinələrinə bənzəyən bir şey quraşdırılmışdı) bizi dövrəyə aldılar. Belə başa düşdüm ki, stansiyanın əhalisi səhərin erkən çağında yuxusuna haram qatmış bu heyətdən ibarət idi. Görünür səbrsiz AT camaatı ayağa qaldırmağa və qeyri-adi xəbərlə heyrətə salmağa macal tapmışdı. Lakin belə deyilmiş. Hərçənd mənim zühur etməyim həqiqətən olanları heyrətləndirmişdi, amma onları ayağa qaldıran səhərin gözü açılmamış peyda olan qatarmış. Sonradan bildim ki, bu, möhtəşəm və nadir hadisəymiş. Heyrətlə mənə baxan, az qala əllərilə toxunan adamların əhatəsində özümü təyyarə qəzasına uğrayıb cəngəllikdə yaşayan vəhşi qəbiləyə əsir düşmüş pilot kimi hiss edirdim. Artıq tanıdığım stansiya rəisi və AT-dan başqa rəisin saçları işıldayan, ağappaq, hərəkətsiz, səssiz, cussəli arvadı, cizgiləri pozulmuş sifətindən yaşı bəlli olmayan, lakin işvəsi heç bir yaşa və əndazəyə sığmayan işvəkar bufetçi qadın, stansiya rəisinin – nəyləsə AT-a bənzəyən – qaşqabaqlı qızı, görkəmlərindən mehribanlıq, məsumluq yağan gözətçi və arvadı buradaydılar. Biz tanış olduq, mən çağırılmamış və imtina olunmayacaq qonaq kimi (imtina edib neyləyəcəkdilər ki, getməyə yer vardı?!) onların cəmiyyətinə qəbul edildim.