Натиг Расулзаде - Ev

• Название: Ev
• Автор: Натиг Расулзаде
• Издательство: PEN-клуб Азербайджана4d70fe08-80a6-11e2-acf1-002590591dd6
• Жанр: Зарубежное современное

Человек в одночасье бросает все, свою прежнюю жизнь и отправляется на поезде, сам не зная, куда, выходит на первой понравившейся станции и… оказывается на оторванном от мира островке – заброшенной станции посреди огромной, как океан степи со странными, полусумасшедшими обитателями. Он с первого же дня стремится покинуть станцию, но это не так просто, поезда здесь не останавливаются; несколько безуспешных попыток убежать ставят его в неловкое положение среди жителей станции; наконец, ему удается выбраться и он по шпалам идет вдоль рельсов, шагает несколько дней, выбивается из сил и уже в бессознательном состоянии вдруг видит, что рельсы, которые должны были вывести его в большой мир, так неосторожно покинутый им, уходят в землю.

---

Mənə otaq verdilər, stansiya rəisinin vəd etdiyi kimi, əlüzyuyan da vardı, böyükdü, bəzi yerləri pas atmışdı. Çarpayıya bənzər (yataq demək olmazdı, məhz səyyar qatlama çarpayıya oxşar) bir şey, bir də camaşir üçün rəfli və kostyum-palto üçün ayrıca hissəli ikigözlü ensiz dolab da qo- yulmuşdu.Nədənsə həbçxanalardakı kimi möhkəm barmaqlıqlar taxılmış pəncərə vağzal binasının önündəki platformaya açılırdı. Barmaqlıqlara istinadən zənn etmək olardı ki, əvvəllər bu otaqda dəftərxana yerləşmişdi və burada məxfi sənədlər saxlanılmışdır. Ehtiyat tədbirlərinin görülməsi bu səbəbdəndi. Istifadə edəcəyimə əmin olmadığım kiçik masanın önünə qoyulmuş döşəməyə qədər örtüklə örtülmüş kətilin əslində kiçik, lakin yetərincə ağır seyf olduğunu biləndə təxminimdə yanılmadığım məlum olurdu. Çarpayının görünüşü o qədər ikrahedici və istirahət anlayışının dışındaydı ki, bu yöndəmsiz qurğuya bir baxmaqla yuxum qaçdı. Adamın əhvalını pozan əşyaların sanki bilərəkdən düzüldüyü bu daxmadan çıxmaq, heç olmazsa platformada gəzmək, təmiz hava almaq istədim. Elə bu vaxt otağın qapısı bir az nəzakətsizcəsinə (bir az ona görə deyirəm ki, döyülmədən olsa da qapı o qədər zəif, cəsarətsiz hərəkətlə açıldı ki, sanki qapının arxasında uşaq vardı və «açım-açmayım» deyə tərəddüd edirdi) açıldı, nəyi gözətlədiyi məlum olmayan vağzal gözətçisinin arvadı kəndarda dayanmışdı. Əslində hər şey müəmma idi, AT-dan başlamış (arıq teleqrafçıya ixtisarlı ləqəbi mən verdim, çünkü elə ilk dəfə görəndə xoşuma gəlmədi, ola bilsin ki, mənim burada peyda olmağım, yumşaq desək, onu o qədər də fərəhləndirməyib. Tezliklə anladım ki, niyə? Yəqin ki, məni arıqlıqda ondan geri qalmayan rəis qızına nəvaziş göstərə biləcək rəqib hesab edirdi. Görünür, teleqrafçı nəvazişə çoxdan başlamışdı və bu, bəhrəsini vermişdi – evli olmasalar da, bir-birlərinə çox uyğundular. Ola bilsin rəis işçisini sərfəli adaxlı hesab etmirdi və Yaradanın yaddan çıxardığı bu ucqara şahzadənin gələcəyini gözləyirdi. Deyəsən, mətləbdən yayındım) yad adam görəndə hürməyə ərinən, ya da taqəti çatmayan itə qədər. Teleqrafçıya ona görə qısa ləqəb qoşdum ki, xoşuma gəlməyən adamları müxtəsər işarələmək məndə vərdişdi. Guya tək elə buna görə onlar normal adam adları daşımağa layiq deyillər. Əlqərəz, buradakılar – AT-dan tutmuş köpəyə qədər mənim üçün müəmma idi. Köpək deyən kimi yadıma yemək düşdü. Itə yeməyə nə verirdilər? Özləri nə yeyirdilər, axı deyirdilər ki, buradan aylarla qatar keçmir. Lap keçsə də, stansiyada cəmi beş saniyə dayanan qatardan ərzaq boşaltmaq olar? Hər şey qəribə, şübhəli, sirliydi. Qadın isə hələ də kəndarda dayanmışdı, içəriyə keçməyə ürək eləmirdi.

– Gəlin,-dedim.

Qadını qapıda saxladığım üçün bir az sıxıldım. Lakin üzr istəmədim, qoy bilsinlər ki, burada yeniyəm deyə, istədikləri vaxt məni narahat edə bilməzlər.

– Bağışlayın,– qadının səsindən yorğunluq yağırdı, nasaz ciyərlərinin xırıltısı eşdilir, təngnəfəs olurdu, yəqin ki, canında salamat yer yoxdu. Sısqa vücuduna keçirdiyi, geyimdən başqa nəyə desən oxşayan tünd rəngli formasız cübbəyəbənzər bir şey geyimdən kasad olduğunu göstərirdi. O dəqiqə gənc AT və rəis qızını, onların kasıbyana, köhnə, lakin tərtəmiz geyimlərini xatırladım.

– Bağışlayın,-qadın təkrar etdi, ayaqlarını sürüyüb otağa girəndə olan-qalan boşluğu işğal etdi.

–Üzr istəyirəm,– zorla gülümsəməyə çalışan qadının ölçüsüz nəzakəti məni qıcıqlandırmağa başlayan anda əlində çöl güllərindən kiçik gül dəstəsi göründü. -Sizə gətirdim…Xoş gəlmisiniz.

Düşdüyüm yerin təlaşından fikrim özümdə deyildi və qadının son sözlərini eşidəndə elə bildim məni ələ salır. Amma haqq naminə demək lazımdır ki, onun səsində qətiyyən istehza notu yoxdu. Qeyri – ixtiyari gül dəstəsini aldım, haraya qoyacağımı bilməyib əlimdə yellətməyə başladım.

–Çox mütəəssir oldum,-burnumun altında mızıldandım,-çox xoşdur…

Qadın dəvət gözləmədən çarpayıya oturdu. Nə qədər çalışsam da heyrətimi gizlədə bilmədim, o da heyrətli baxışlarımı görüb astadan dedi.

пароараримимпвмсеьмотпримблмлмлмьбмдбмьмбдбмдолаьлмьмльтврсьь

– Oğlum bu çarpayıda ölüb,-bir qədər susub hüznlə davam etdi.-Bu, inişil yayda olub. Qan qusdu, tez inkişaf edən vərəmə yoluxmuşdu. Elə uşaqlıqdan zəif idi. Qəfildən də bu xəstəlik… Teleqrafçı dalbadal teleqram göndərdi, amma cavab çıxmadı. Dərman yoxdu, beş aydı qatar da gəlmirdi.-Qadın sanki uzun söhbətdən yorulmuş kimi susdu, nəfəsini dərdi.

Əlimdəki gül dəstəsi ilə yatağı göstərib:

– O burada ölüb?-deyə soruşdum.

Çimçəşdiyimi ifadə edən bu hərəkəti görmək üçün çox da diqqətli olmaq lazım deyildi.

Qadın nəfəsini dərib sualımı eşitməyibmiş kimi əvvəlki halıyla davam etdi:

– Onu vağzalın arxasında, buraya yaxın bir yerdə dəfn etdik…. Qəbrin belə yaxında olmasına rəis etiraz etmişdi, amma mən xahiş etdim, dedim ki, uzağa getmək mənimçün çətin olar, o da icazə verdi. Onu dəfn etdik, ehsan verdik. Hər şey yerli-yerində oldu. Altı gündən sonra qatar gəldi. Doğrudur, həkim gəlməmişdi, dava-dərman da gətirməmişdilər. Qatar heç dayanmadı da. Bəlkə də qatarda həkim vardı, oğlum sağ olsaydı belə, həkim ona kömək edə bilməyəcəkdi. Bəlkə də qatarın gecikməyi xeyirliyəydi. Ömrünün son saatlarını da ümidlə yaşadı, qatarı gözlədi, qurtuluşunu o qatarda görürdü. Əgər onun sağlığında qatar belə… Bu ona ağır zərbə olardı. Onun-oğulcuğumun iyirmi altı yaşı vardı…-Qadın ah çəkib qəfil yerindən qalxıb asta-asta qapıya sarı getdi. Çıxışda dönüb dedi:– Istəsəniz, onun qəbrini sizə göstərə bilərəm. Sağ olsaydı, yəqin ki, sizinlə dostlaşardı, elə həlim xasiyyəti vardı… Səhv etmirəmsə, siz onunla həmyaşsınız. Onun qəbrini sizə göstərə bilərəm,-qadın təkrar etdi, deyəsən mən də, başımı tərpətdim, o, əlavə etdi.-Hər halda gəlməyiniz yaxşı oldu. Bizə danışarsınız, böyük dünyada necə yaşayırlar… Amma yox, rəisin xoşuna gəlməz. Biz heç radio da işlətmirik, radiomuz isə var…Düzü radio xətti yoxdur, radio da qutu kimi durur, ölü qutu kimi, amma bir vaxtlar radio idi, axı canlı kimi danışırdı… Yox mənim xoşum gəlmir, heç kimin xoşu gəlmir yenilikləri öyrənməkdən. Biz belə alışmışıq, başa düşürsünüz? Yemək istəyirsinizsə, aşağı düşün, ərzaqla ərim və stansiya rəisinin qızı məşğul olur. Indi yemək vaxtı deyil, amma sizin üçün istisna etmək olar.– Sözünü bitirib qadın tələsmədən, keyləşmiş kimi qapını arxasınca örtüb gözdən itdi. Asta, qocafəndi yerişindən dəhlizin döşəmələri cırıldayırdı, sonra cırıltı səsi salona enən taxta pilləkəndə eşidildi. Qeyri-ixtiyarı əlimdəki gül dəstəsini oynatdım, fərqinə varıb kənara tulladım və stolun arxasında oturdum. Başımın içində hər şey bir-birinə qarışmışdı, diqqətimi toplamaq, düşüncələrimi yerbəyer etmək iqtidarında deyildim. Başıma gələnləri dərk edə bilmirdim, məntiqə sığmırdı, daha çox pis yuxuya bənzəyirdi, yatmış olsan da, bunun yuxu olduğunu bilirsən və pis yuxudursa, özünü oyanmağa məcbur etməyin səni xilas edər. Havalanmadığıma əmin olmaq üçün özümü çimdiklədim. Əslində lap yaxşı bilirdim ki, bu, gerçəkdi. Qəribədir, stansiyaya düşdüyüm vaxtdan təxminən iki saat keçməsinə baxmayaraq, nə qədər cəfəng vəziyyətə düşdüyümü anladığım halda hiss edirdim ki, yavaş-yavaş olanları qəbul etməyə başlayıram. Sanki belə də olmalıymış, bu həqiqətə bənzəməyən vəziyyətə uyğunlaşıram, bəlkə, ona görə ki, çoxdan uyğunlaşmış və bu həyat tərzini təmamilə təbii sayan adamlar göz qabağındaydı. Bütün bunların yuxu deyil, həqiqət olduğunu qapı taqqıltısı da təsdiq etdi. Izn alınmadan qapı açıldı və stansiya rəisi qapıda göründü.

– Yəqin ki, acmısınız?– deyə soruşdu. Stolun arxasından qalxmadan başımı tərpətdim.

Rəis sözünə davam etdi:

– Yeni adam bizim üçün böyük hadisədir. Düzü, çaşıb- qalmışıq.

Başımı təsdiqedici tərzdə yellədim:

– Başa düşürəm.

Rəis razılaşmadı:

– Yox, tam anlaya bilməzsiniz. On dörd ildir mən bu stansiyanın rəisiyəm. On dörd il əvvəl ailəmlə buraya gəlmişəm. Məndən iki il sonra teleqrafçı gəlib. O, on iki ildə bizim stansiyada vaqondan düşdüyünü gördüyüm sonuncu adamıdır. Yerdə qalanlar bizdən əvvəl burada yaşayanlardır. Artıq bəziləri qocalıqdan, xəstəlikdən ölüb.Yaxınlıqda kiçik qəbiristanlıq da var.

Susdu, alnını ovuşdurdu, sanki nəyisə xatırlamağa çalışırdı. Yaranmış fasilədən istifadə edib oturmağı təklif etdim:

– Ayaqüstə qalmayın.

– Nə? Yox, yox. Hə, yadıma düşdü. Nə üçün gəldim? Yəqin başa düşmüsünüz ki, burada biz birgə yaşayırıq, bir növ kommuna şəklində, hərənin öz vəzifəsi var. Sizə təsərrüfatımızı göstərmək istəyirdim, ərzağı özümüz istehsal edirik. Nə isə, özünüz görəcəksiniz… İnəyimiz, toyuğumuz, bostanımız, meyvə bağımız var.– Sadaladığı şeylərə görə kişinin iftixar hissi keçirdiyi səsindən bəlli olurdu, o da hiss olunurdu ki, yenə də nəylərinsə adını çəkmək istərdi, amma gülünc görünməkdən ehtiyatlanırdı.-Hər şeyi yavaş-yavaş əldə etmişik, bəzi şeylər mənim gəlişimə qədər vardı. Ən yaşlı bizim indiki gözətçimizin atası idi. Çox yaşlanmışdı, cəmi üç il əvvəl vəfat edib, amma demək olar ki, ömrünün sonuna kimi vəzifəsini yerinə yetirib, asta-asta işləyirdi. Elə iş başında da öldü. Sonra nəvəsi,gözətçimizin oğlu öldü… Yəqin arvadı sizə danışıb. Bura onun otağıydı. Hə, belə. Nə deyəcəkdim? Hə, deməli, biz vəzifələri çoxdan bölüşdürmüşük və hərə öz işini görür. Sizə də iş tapılar. Başa düşürsünüz də, yaranmış şəraitdə işdən kənar qala bilməzsiniz. Kim bilir növbəti qatar hacan gələcək? Hələlik…

–Əlbəttə,– dedim. Hansı işdən desəniz, yapışmağa hazıram…

– Nə?– Rəis bir qədər inamsız soruşdu, hiss olundu ki, çiyinlərindən dağ düşdü. Yəqin ki, mənim üzüyola olduğuna o qədər də ümid etmirmiş, yeni adama ehtiyatla yanaşması təbiiydi. – Qərarınız məni sevindirdi-sadəlövhlüklə mızıldandı.– Başa düşürsünüz də, burada bizim üçün hər işlək əl qiymətlidir. Biz çox deyilik, amma iş-güc çoxdur, zorla çatdırırıq. Belə yaşayış, acından ölməmək üçün yalnız özünə güvənmək tamam başqa şeydir, elə deyilmi?– Şəhər deyil ki, hər şey hazır olsun,-deyib kişi yenidən susdu.

Rəisin davam etmək fikrində olmadığını görüb dilləndim.

– Aydındır. Bəlkə əyləşəsiniz?

O, səksənib fikirlərindən ayrıldı.

– Ah, yox! Gəldim sizi çağırım ki, bir az toqqanın altını bərkidəsiniz. Sonra isə istəsəniz, təsərrüfatımızla tanış olarsınız və sizə bir iş taparıq. Nə bacarırsınız?

Sual mənə o qədər qəribə gəldi ki, qulaqlarım cingildədi. Bu sual qatarın məni aldığı dünyaya məxsus deyildi. Bu sual oturduğum ələmli otaqda asılıb qalmayacaq qədər buraya aiddi… «Nə bacarırsınız?» deyə, soruşdu adam və sual ötüb keçmiş küləyin təsirilə hələ də yellənən budaq kimi qulağımda səslənməkdəydi. Xatırlamağa çalışdım, görüm hansı işi bacarıram ki, yerinə düşsün. «O» həyatımda (bu da maraqlı məqamdır, buraya gəlişimlə mənim, yəqin ki, elə onların da həyatımız xətlə iki- bu Şəhərciyə varid olmamışdan əvvəlki və bu stansiyaya düşdüyümüz-dövrə bölünmüşdür) məşğul olduğum cızmaqaraçılıq kimi boş-boş iş burada keçməz, əhalisi çox olan böyük şəhərlərdə çızmaqaraçılıqla çörək pulu qazanan olar, burada əsl işdən yapışmaq lazımdır. Əsl. Mən nə bacarıram?

– Az-maz massaj və iynəterapiya ilə məşğul oluram. Ağrıları, yorğunluğu, yuxusuzluğu götürürəm.

– Pis deyil?-deyib rəis intizarla mənə baxdı.Yəni, daha nə bilirsən?

– Lap əvvəllər inşaatda işləmişəm, iribloklu evlər üçün panel hazırlayırdım.

– Bu iş çətin bizə gərək olsun.

– Hə,-uzaq keçmişimi xatırladım- məncə, bu iş yarayar: ağaclara qulluq etməyi çox sevirəm. Uşaq olanda bağımızda atam öyrətmişdi. Meyvə ağaclarımız, qızılgül kollarımız vardı. Öhdəsindən gəlirdim.

– Yaxşıdır, bu, işə yarayar, düzdür, bağbanımız gözətçidir, amma sən ona kömək edə bilərsən. Olar?

–Əlbəttə, məmnuniyyətlə,-deyə cavab verdim.

– Danışdıq.

– Mən torpağı şumlayıb yumşalda, əkin üçün qaza bilərəm.

Rəis gülümsəyib dedi:

– Başa düşdüm.

– Bir az dülgərlik də etmişəm. Bu, çoxdan olub, amma lazım gəlsə yadıma sala bilərəm.

– Yaxşı. Aşağıya enək. Indi gün-günortadı, gündüzlər bizdə heç kim dincəlmir, yalnız gecələr. Indi gəlsəniz də, sizə istisna edə bilmərik.

– Oldu, – dedim. -Onsuz da istirahət etmək fikrim yoxdu.

Otaqdan çıxdıq, qapı nə içəridən, nə də bayırdan bağlanmırdı. Ensiz, cırıltılı pilləkəndən (ta alışana qədər burada hər şey adama dar və cırıltılı gəlir, otaqlar vaqon kimi dar, dəhlizlər dar, eyni vaxtda iki adam keçə bilməz, hətta salon da uzunsovdu, döşəmələr cırıldayırdı, böyük, lakin ensiz soba tavana çatırdı, köhnə parovozların tenderinə bənzəyirdi) enib salona düşdüm.

– Hə, bax, daha bir şey,-dedim, qeyri – şüuri olaraq cəmiyyətin hüzurunda üzə çıxarılmalı şeyi axıra saxlamışdım, artıq salonda cəmiyyətin qarşısındaydıq.-Moment,-deyib əlimi rəisin çiyninə saldım və ucu görünməyən qırmızı lenti çəkdim,-Hop!-bu dəfə onun qulağının ardından qızıl sikkə çıxarıb nümayiş etdirdim.

– O!-Stansiya rəisi heyrətlə səsləndi: – qızıl sikkə.

Mən ovcumu açıb heyrətdən nəfəsini çəkməyən tamaşaçılarıma kiçik sarı sikkəni göstərdim.

Stansiya rəisi əlini qızıla uzadıb dedi:

–Çoxdandır pula əlim dəyməyib. Onu mənim qulağımdan çıxardınız?

– Buna bənzər bir şey-deyə dəqiq cavabdan yayındım.

– Demək, bu mənimdi?-Rəis sadəlöhvcəsinə maraqlandı.

– Yox,-dedim-Bu mənimdir. Mən sizə sadəcə fokus göstərdim.

– Fokus?

– Bəli. Bu, fokusdur, – izah etməyə başladım, – əlin cəldliyi, başa düşürsünüz?

– O qədər də yox,-rəis etiraz etdi-Demək pul mənim deyil?

– Ata,-rəisin qızı söhbətə qarışdı,-bu fokusdur, sirkdə göstərirlər ha, yadına düşür?