Герберт Уэллс - Вайна сусветаў (на белорусском языке)

• Название: Вайна сусветаў (на белорусском языке)
• Автор: Герберт Уэллс
• Жанр: Научная Фантастика

---

Iсцiна нярэдка выказваецца ў форме жарту. У марсiянаў мы, несумненна, бачым падобнае падпарадкаванне жывёльнага боку арганiзма iнтылекту. Мне здаецца ўпаўне верагодным, што ў марсiянаў, якiя паходзяць ад iстотаў, увогуле падобных на нас, мозг i рукi (апошнiя ў рэшце замянiлiся двума пучкамi шчупальцаў) паступова развiвалiся за кошт астатняга арганiзма. Мозг без цела павiнен быў стварыць, канешне, больш эгаiстычны iнтэлект, без усякiх чалавечых эмоцый.

Трэцяе адрозненне марсiянаў ад нас з першага погляду можа падацца неiстотным. Мiкраарганiзмы, узбуджальнiкi столькiх хвароб i мучэнняў на Зямлi або нiколi не паяўлялiся на Марсе, або санiтарыя марсiянаў знiшчыла iх многа стагоддзяў таму назад. Сотнi заразных хвароб - лiхаманка i запаленне, сухоты, рак, пухлiны i iншыя хваробы, якiя паражалi чалавека, былi iм зусiм невядомы.

Гаворачы аб адрозненнi памiж жыццём на Зямлi i на Марсе, я павiнен успомнiць пра дзiўнае паяўленне чырвонай травы.

Вiдавочна, раслiннае царства Марса ў адрозненне ад зямнога, дзе пераважае зялёны колер, мае крывава-чырвоную афарбоўку. Ва ўсякiм выпадку тое насенне, якое марсiяне (спецыяльна цi выпадкова) прывезлi з сабою, давала парасткi чырвонага колеру. Мiж iншым, у барацьбе з зямнымi вiдамi раслiн толькi адна ўсiм вядомая чырвоная трава дасягнула некаторага развiцця. Чырвоны ўюн хутка завяў, i толькi нямногiя яго бачылi. Што да чырвонай травы, то нейкi час яна расла надзiва хутка. Яна паявiлася на баках ямы на трэцi цi на чацвёрты дзень нашага зняволення, i яе парасткi, падобныя на парасткi кактуса, утварылi кармiнавыя махры вакол нашага трохвугольнага акна. Пасля я сустракаў яе ў вялiкай колькасцi па ўсёй краiне, асаблiва там, дзе была вада.

Марсiяне мелi слыхавы орган - круглую перапонку на заднiм баку галавы-цела, i iх вочы па сiле зроку не ўступалi нашым, толькi сiнi i фiялетавы колер, на думку Фiлiпса, павiнен быў здавацца iм чорным. Мяркуюць, што яны перамаўлялiся адзiн з адным з дапамогай гукаў i рухаў шчупальцаў; так сцвярджае, напрыклад, цiкавая, але спехам напiсаная брашура, аўтар якой, вiдаць, не бачыў марсiянаў; на гэту брашуру я ўжо спасылаўся, яна да гэтага часу служыць галоўнай крынiцаю звестак пра марсiянаў. Але нiхто з тых, хто застаўся жывы, не бачыў так блiзка марсiянаў, як я. Гэта, праўда, адбылося не па маёй волi, але ўсё ж гэта несумненны факт. Я назiраў за iмi дзень за днём уважлiва i сцвярджаю, што бачыў на свае вочы, як чатыры, пяць i адзiн раз нават шэсць марсiянаў, з цяжкасцю перамяшчаючыся, выконвалi самыя тонкiя, складаныя работы разам, не абменьваючыся нi гукам, нi жэстам. Звычайна перад ядой чулася вухканне, пазбаўленае ўсякiх мадуляцый; па-мойму, яно не служыла сiгналам, а адбывалася проста з прычыны выдыхання паветра перад упырскваннем крывi. Я ведаю асновы псiхалогii i цвёрда перакананы, што марсiяне абменьвалiся думкамi без дапамогi фiзiчных органаў. Сцвярджаю гэта, нягледзячы на маю прадузятасць супраць тэлепатыi. Перад нашэсцем марсiянаў, калi толькi чытач помнiць мае артыкулы, я выказваўся даволi рэзка супраць тэлепатычных тэорый.

Марсiяне не насiлi адзення. Iх паняццi аб убраннях i прыстойнасцях, натуральна, разыходзiлiся з нашымi; яны былi не толькi менш адчувальнымi да перамены тэмпературы, але i змена цiску, вiдаць, не адбiлася шкодна на iх здароўi. Хоць яны не насiлi адзення, iх вялiзная перавага над людзьмi заключалася ў iншых штучных прыладах, якiмi яны карысталiся. Мы з нашымi веласiпедамi i iншымi сродкамi перамяшчэння, з нашымi лятальнымi апаратамi Лiлiенталя, з нашымi пушкамi i з усiм iншым знаходзiмся толькi ў пачатку той эвалюцыi, якую ўжо перажылi марсiяне. Яны сталi як бы чыстым розумам, якi карыстаецца рознымi машынамi ў залежнасцi ад патрэбы, гэтак жа як чалавек мяняе адзенне, бярэ для хуткасцi перамяшчэння веласiпед i парасон ад дажджу. У машынах марсiянаў нас здзiўляе абсалютная адсутнасць важнейшага элемента амаль усiх чалавечых вынаходнiцтваў у галiне механiкi - кола; нiводная машына з усiх дастаўленых iмi на Зямлю не мела нiчога падобнага на колы. Можна было б чакаць, што ў iх прымяняюцца колы, па крайняй меры для перамяшчэння. Але ў сувязi з гэтым цiкава адзначыць, што прырода нават i на Зямлi не ведае калёсаў i выбiрае iншыя сродкi для дасягнення сваiх мэтаў. Марсiяне таксама не ведаюць (што, дарэчы, малаверагодна) цi пазбягаюць калёсаў i вельмi рэдка карыстаюцца ў сваiх апаратах нерухомымi або адносна нерухомымi восямi з кругавым рухам, засяроджаным у адной плоскасцi. Амаль усе злучэннi ў iх машынах уяўляюць складаную сiстэму коўзкiх дэталяў, якiя рухаюцца на невялiкiх, па-мастацку выгнутых падшыпнiках. Закрануўшы гэту тэму, я павiнен успомнiць i пра тое, што доўгiя рычажныя злучэннi ў машынах марсiянаў прыводзяцца ў рух нечым накшталт мускулатуры - з дыскам у эластычнай абалонцы; гэтыя дыскi палярызуюцца пры праходжаннi электрычнага току i шчыльна прылягаюць адзiн да аднаго. Дзякуючы такому прыстасаванню атрымлiваецца дзiўнае падабенства з рухамi жывой iстоты, якое здзiўляла i ашаламляла назiральнiкаў. Нешта накшталт мускулатуры было i ў той мнагарукай машыне, якая напамiнала краба - "распакоўвала" цылiндр, калi я ўпершыню зазiрнуў у шчылiну. Яна здавалася намнога больш жывой, чым марсiяне, што ляжалi каля яе, асветленыя касымi промнямi ўзыходзячага сонца; яны цяжка дыхалi, варушылi шчупальцамi i ледзь перамяшчалiся пасля стамляльнага пералёту ў мiжпланетнай прасторы.

Я доўга назiраў за iх непаваротлiвымi рухамi пры святле сонца i прыкмячаў асаблiвасцi iх будовы, пакуль святар не напомнiў мне аб сваёй прысутнасцi, нечакана схапiўшы мяне за руку. Я павярнуўся i ўбачыў яго нахмураны твар i сярдзiта сцiснутыя губы. Ён таксама хацеў паглядзець у шчылiну: месца было толькi для аднаго. Такiм чынам, я павiнен быў нейкi час адмовiцца ад назiранняў за марсiянамi i даць гэту прывiлею яму.

Калi я зноў паглядзеў у шчылiну, мнагарукая машына ўжо паспела сабраць часткi вынутага з цылiндра апарата; новая машына мела гэткую ж форму, як i першая. Унiзе налева працаваў якiсьцi невялiкi механiзм; выпускаючы клубы зялёнага дыму, ён капаў зямлю i рухаўся вакол ямы, паглыбляючы i выраўноўваючы яе. Гэта машына i выдавала той перыядычны гул, ад якога аж уздрыгвала наша напалову разбуранае сховiшча. Машына дымiла i свiстала ў час работы. Наколькi я мог меркаваць, нiхто ёю не кiраваў.

III

ДНI ЗНЯВОЛЕННЯ

Паяўленне другога баявога трыножка загнала нас у пасудамыйку, бо мы баялiся, што са сваёй вышкi марсiянiн убачыць нас. Пазней мы зразумелi, што наша схоўка павiнна здавацца марсiянам, якiя знаходзiлiся на яркiм святле, цёмнаю плямаю. Мы перасталi баяцца, але спачатку пры кожным наблiжэннi марсiянаў мы ў панiцы кiдалiся ў пасудамыйку. Нягледзячы на небяспеку, нас нястрымна цягнула да шчылiны. Цяпер я са здзiўленнем успамiнаю, што нягледзячы на бязвыхаднасць нашага становiшча (нам пагражала альбо галодная, альбо яшчэ больш страшная смерць), мы нават пачыналi бойку з-за таго, каму глядзець першаму. Мы беглi на кухню, згараючы ад нецярпення i баючыся нарабiць шуму, адчайна штурхаючыся, знаходзячыся на валаску ад гiбелi.

Мы былi зусiм рознымi людзьмi паводле характару, па манеры мыслiць i дзейнiчаць; небяспека i зняволенне яшчэ больш выявiлi гэта адрозненне. Ужо ў Галiфордзе я злаваўся на бездапаможнасць i напышлiвую абмежаванасць святара. Яго бясконцыя незразумелыя маналогi не давалi мне засяродзiцца абдумаць сiтуацыю i даводзiлi мяне, i без таго крайне ўзбуджанага, ледзь не да прыпадку. У яго было не болей вытрымкi, чым у дурненькай жанчыны. Ён гатовы быў плакаць гадзiнамi, i я ўпэўнены, што ён, як дзiця, думаў, што слёзы памогуць яму. Нават у цемнаце ён штохвiлiнна дакучаў мне. Акрамя таго, ён еў больш за мяне, i я дарэмна напамiнаў яму, што нам дзеля нашага выратавання трэба заставацца дома да таго часу, пакуль марсiяне не скончаць работу ў яме, i таму нам трэба эканомiць харчы. Ён еў i пiў адразу памногу пасля кароткiх перапынкаў. Спаў мала.

Iшлi днi за днямi; яго гранiчная бяспечнасць i неразважлiвасць пагаршалi наша i без таго адчайнае становiшча i павялiчвалi небяспеку, так што я воляй-няволяй павiнен быў яго палохаць, стрымлiваць, нават пагражаць пабоямi. Ён крыху паразумнеў, але не надоўга. Ён належаў да лiку тых слабых, вялых, пазбаўленых самалюбства, баязлiвых i ў той жа час хiтрых стварэнняў, якiя не адважваюцца глядзець прама ў вочы нi богу, нi людзям, нi нават самiм сабе.

Мне непрыемна ўспамiнаць i пiсаць пра гэта, але я абавязаны расказаць усё. Тыя, каму пашанцавала пазбегнуць цёмных i страшных хвiлiнаў жыцця, не задумваючыся, асудзяць маю жорсткасць, маю ўспышку гневу ў апошнiм акце нашай драмы; яны выдатна ведаюць, што добра, што дрэнна, але, мяркую, не ведаюць, да чаго мукi могуць давесцi чалавека. Але той, хто сам прайшоў праз гэты змрок да самых нiзоў прымiтыўнага жыцця, зразумее мяне i паспачувае мне.

I вось, пакуль мы з святаром у цiшынi i змроку шэптам перамаўлялiся, вырывалi адзiн у аднаго яду i пiццё, штурхалiся i валтузiлiся, у яме звонку пад няшчадным чэрвеньскiм сонцам марсiяне ўладкоўвалi сваё незразумелае для нас жыццё. Я вярнуся да аповеду пра тое, што бачыў. Пасля працяглага перапынку я нарэшце рызыкнуў падпаўзцi да шчылiны i ўбачыў, што паявiлiся яшчэ тры трыножкi, якiя прывалаклi нейкiя новыя прыстасаваннi, расстаўленыя цяпер у стройным парадку вакол цылiндра. Другая мнагарукая машына, цяпер закапцелая, абслугоўвала новы механiзм, прынесены баявым трыножкам. Корпус гэтага новага апарата па форме быў падобны на малочны бiтон, на версе якога вярцелася грушападобная лейка, з якой сыпаўся ў падстаўлены знiзу круглы кацёл белы парашок.