Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

• Название: Гронкi гневу (на белорусском языке)
• Автор: Джон Стейнбек
• Жанр: Проза

---

Том пакруцiў галавой:

- Што я магу сказаць, ма? Зразумець цяжка, чаму гэтак робяць. Можа... - ён глянуў на двор, на залiтую гарачымi сонечнымi промнямi зямлю.

- Што - "можа"?

- Можа, усё добра будзе, як ты кажаш. А куды дзед знiк? Дзе прапаведнiк?

Мацi пайшла з кухнi, несучы ў абярэмку памытую бялiзну. Том адсунуўся, даючы ёй прайсцi.

- Прапаведнiк сказаў, пахадзiць хоча. А дзед спiць у пакоi. Ён iншы раз сярод дня заходзiць у дом крышачку паляжаць. - Мацi выйшла на двор i стала накiдваць на дрот выцвiлыя сiнiя камбiнезоны i доўгiя шэрыя споднiкi i кашулi.

Том пачуў у сябе за спiнай шаркатлiвыя крокi i азiрнуўся. Са спальнi выходзiў дзед i, як i ранiцай, вазiўся з гузiкамi на штанах.

- Чую, тут гамоняць, - сказаў ён. - Сукiны дзецi, паспаць не дадуць. Калi ў вас, шчанюкоў, шэрсць абсохне, тады, можа, зразумееце, што старому чалавеку трэба даць паспаць. - Яго нецярплiвыя пальцы ўхiтрылiся расшпiлiць два ўжо зашпiленыя гузiкi, i ён забыўся, што хацеў зрабiць. Рука забралася ў прарэх i з задавальненнем паскрэбла пад пахвiнай.

Мацi вярнулася на кухню з мокрымi рукамi, далонi ў яе былi набрынялыя i зморшчаныя ад гарачай вады i мыла.

- Думала, ты спiш, - сказала яна. - Дай зашпiлю. - I хоць дзед i адбiваўся, яна ўсё ж утрымала яго i зашпiлiла яму нiжнюю сарочку, кашулю i штаны. - А то ходзiш - адна любата! - сказала яна i адпусцiла старога.

Ён злосна замармытаў:

- Дажыў-ткi, дажыў чалавек - ужо зашпiльваюць яго. Дайце мне самому зашпiльваць свае штаны.

Мацi жартаўлiва сказала:

- У Калiфорнii не дадуць табе расхрыстанаму шпацыраваць.

- Не дадуць? Ха! Дык я iм пакажу! Вучыць яшчэ мяне там будуць, як жыць. Захачу - з голым перадам расхаджваць буду, калi ўжо на тое пайшло.

Мацi сказала:

- Такi вольны стаў на язык! Год ад году ўсё горш i горш. Перад табой, вiдаць, казырыцца, Том.

Стары выпнуў шчацiнiсты падбародак i ўставiў на дачку хiтрыя, калючыя, гарэзлiвыя вочкi.

- Так, сэр, - сказаў ён, - хутка ўжо ў дарогу рушым. I, далiбог, праўда, вiнаград там проста гронкамi вiсiць пры дарозе. Ведаеце, што я зраблю? Нарву яго поўны таз i сяду на яго прама ў штанах ды яшчэ патаўкуся, i няхай сок пацячэ па калашынах.

Том засмяяўся:

- Слова гонару, хоць дзвесце гадоў дзеду будзе, яго ўсё роўна не ўтаймаваць. Значыць, дзед, у дарогу пускаемся?

Стары падцягнуў да сябе скрынку i цяжка апусцiўся на яе.

- Так, сэр, - сказаў ён. - Даўно пара. Брат мой сорак гадоў таму назад туды паехаў. З таго часу ад яго нi гуку. Прайдзiсвет быў, сукiн кот. Нiхто яго не любiў. Уцёк з маiм адназарадным кольтам. Вось сустрэнуся з iм або з яго дзецьмi, калi ён iмi абзавёўся ў Калiфорнii, i запатрабую назад свой кольт. Я яго ведаю, гэтую кукушку: калi дзецi ў яго i былi, дык жывуць яны ў чужых гнёздах, куды ён iх падкiнуў, так у чужых i жывуць. Канешне, я з радасцю паеду ў Калiфорнiю. Там, адчуваю, памаладзею. Як прыеду - адразу на збор фруктаў.

Мацi кiўнула галавой:

- Дзед гэтак i зробiць. Ён толькi апошнiя тры месяцы не працуе - з таго дня, як бядро сабе скруцiў.

- Святая праўда, - пацвердзiў дзед.

Седзячы на прыступцы, Том паглядзеў праз двор.

- Вунь i прапаведнiк iдзе, аднекуль з-за свiрна.

Мацi сказала:

- Нiколi не чула такой незвычайнай малiтвы, як сёння ранiцай. Гэта ж не малiтва была. Проста гаварыў, але гучала, як малiтва.

- Нейкi ён дзiвакаваты. I гаворыць дзiўна. Быццам размаўляе сам з сабой. Але не дзеля таго, каб заваражыць i набiць сабе цану.

- А ты глянь на яго вочы, - сказала мацi. - Быццам ласка боская на яго сышла. Словы яго проста ў душу даходзяць. Ён як богам блаславёны. Ходзiць, апусцiўшы галаву, i ўсё пад ногi сабе пазiрае. На iм нябеснае бласлаўленне. Яна змоўкла, бо Кейсi падыходзiў ужо да дзвярэй.

- Сонечны ўдар схопiш - расхаджваеш па такой спёцы, - сказаў яму Том.

Кейсi адказаў:

- Ага... усё можа быць... - I раптам загаварыў, звяртаючыся да ўсiх разам, - да мацi, да дзеда, да Тома. - Мне таксама трэба на Захад. Абавязкова трэба. Можа, вы возьмеце мяне з сабой? - Ён сам здзiвiўся з сваiх слоў i застыў на месцы перад iмi.

Мацi пытальна паглядзела на Тома, бо адказваць павiнен быў ён - мужчына, але Том маўчаў. Даўшы яму час скарыстаць сваё права, мацi нарэшце сказала:

- Нам гэта вялiкi гонар. Але цяпер, разумееце, я вам нiчога абяцаць не магу. Бацька сказаў, сёння ўвечары мужчыны ўсё абгавораць i вырашаць, калi ехаць. Давайце лепш пачакаем, пакуль усе не збяруцца - i Джон, i бацька, i Ной, i Том, i дзед, i Эл з Конi. Усё i вырашаць, як толькi ўсе вернуцца. Калi месца будзе, нам гэта, вядома ж, вялiкi гонар.

Прапаведнiк уздыхнуў.

- Усё роўна я пакiрую туды, - сказаў ён. - Што тут робiцца! Я пахадзiў дамы пустыя, зямля пустая, усё наваколле апусцела. Тут я не застануся. Пайду туды, куды ўсе iдуць. Буду ў полi працаваць i, можа, зарадуюся.

- А прапаведаваць будзеш? - запытаўся Том.

- Прапаведаваць не буду.

- I хрысцiць не будзеш?

- I хрысцiць не буду. Я ў полi працаваць буду, на зялёных палях, увесь час з людзьмi буду. Вучыць iх болей не стану. Сам лепш павучуся. Дазнаюся, чаму людзi ходзяць у густую траву, прыслухаюся, як яны гавораць, паслухаю iхнiя песнi. Пачую, як дзецi ядуць маiсавую кашу. Як муж з жонкай таўкуць матрацы па начах. Буду есцi з людзьмi, вучыцца ў iх. - Вочы яго былi вiльготныя i блiшчалi. - I сам паваляюся ў траве з той, што пажадае легчы са мной, адкрыта, без хiтрыкаў. I клясцiся буду, i бажыцца, i ўслухоўвацца ў паэзiю людской мовы. Усё гэта святое - раней я не разумеў. Гэта ўсё - даброты жыцця.

Мацi сказала:

- А-мiн.

Прапаведнiк цiхмяна сеў на калоду каля дзвярэй.

- Не ведаю, што яшчэ рабiць адзiнокаму чалавеку.

Том далiкатна кашлянуў.

- Калi чалавек вырашыў больш не прапаведаваць... - пачаў быў ён.

- Ат, я проста занадта гаваркi, - сказаў Кейсi. - Нiяк ад гэтага не магу збавiцца. Але прапаведаваць не буду. Прапаведаваць - гэта значыць нешта тлумачыць людзям. А я задаю iм пытаннi. Хiба гэтак прапаведуюць?

- А я ведаю? - адказаў Том. - Пропаведзь - гэта i тон голасу, i пэўны погляд на рэчы. Пропаведзь - справа добрая, калi толькi пасля яе не хочацца забiць прапаведнiка. У мiнулыя Каляды прыйшлi да нас у Макалестар з Армii Выратавання. Тры гадзiны бiтыя iгралi на карнетах, а мы сядзiм i слухаем. Абыходзiлiся з намi ласкава, а паспрабуй хто з нас падняцца i пайсцi, адразу карцэр заробiш. Вось табе i пропаведзь! Улагоджвалi людзей нявольных, якiя не могуць даць iм па карку за такую пропаведзь. Не, якi ты прапаведнiк! Глядзi толькi не ўздумай тут на карнеце iграць.

Мацi падкiнула голля ў агонь.

- Зараз вы перакусiце, вось толькi малавата ў мяне.

Дзед выцягнуў на двор сваю скрыню, сеў на яе i прыхiнуўся да сцяны. Цень ад дзённага сонца падаў ужо на двор.

Грузавiк вярнуўся пад вечар, падскокваючы i грукочучы ў клубах пылу. Пыл пластом ляжаў на насцiле кузава, i капот быў увесь укрыты iм, а фары слаба свяцiлiся, нiбы зацярушаныя чырвонай мукой. Сонца садзiлася, i ў яго апошнiх промнях зямля была чырвоная, як кроў. Эл сядзеў, прынiкшы да руля, горды, сур'ёзны i дзелавiты, а бацька з дзядзькам Джонам займалi ганаровыя месцы побач з вадзiцелем. Стоячы ў кузаве i трымаючыся за планкi бартоў, ехалi астатнiя: дванаццацiгадовая Руцi i дзесяцiгадовы Ўiнфiлд - мурзатыя i дзiкiя, вочы стомленыя, але поўныя захаплення, пальцы i куткi рота чорныя i клейкiя ад лакрычных ледзянцоў, якiя яны выкленчылi ў бацькi ў горадзе. Руцi, у доўгай, за каленi, сукенцы з ружовага мiткалю, трымалася, як паненка. Але Ўiнфiлд быў яшчэ дзiця - з тых, што бегаюць смаркатыя, падоўгу бавяцца недзе за свiрнам, падбiраюць i кураць чужыя недакуркi. Тады як Руцi ўжо разумела, якую годнасць ёй надаюць, якую адказнасць на яе накладаюць пачаўшыя ўжо прыкметна выдавацца грудзi, Уiнфiлд быў яшчэ гарэзлiвы i дурненькi, як цялятка, хлапчук. Побач з iмi, лёгка абапiраючыся на дошкi борта, стаяла Ружа Сарона. Стараючыся захаваць раўнавагу, яна пагойдвалася на насках, прымаючы штуршкi грузавiка каленямi i бёдрамi. Ружа Сарона была цяжарная i таму вельмi асцерагалася. Яе валасы, заплеценыя ў косы, ляжалi светла-попельнай каронай вакол галавы. На круглявым твары, такiм пачуццёвым i прываблiвым яшчэ толькi некалькi месяцаў назад, цяпер паявiлася ўжо адчужанасць цяжарнасцi, самазадаволеная ўсмешка, упэўнены i горды выраз, i яе поўнае цела - налiтыя мяккiя грудзi i жывот, крутыя клубы i ягадзiцы, якiя раней так спакуслiва пагойдвалiся, нiбы запрашаючы пляснуць па iх далонню цi пагладзiць, - усё яе цела набыло адбiтак стрыманасцi i самавiтасцi. Усе яе думкi былi скiраваныя ў сябе ўнутр, на дзiця, ва ўсiх яе рухах выяўляўся клопат пра яго. Дзеля яго яна цяпер старалася захаваць раўнавагу, стоячы на насках. Ёй здавалася, што ўвесь свет носiць у сваiм лоне плод, i мыслiла яна толькi з пункту гледжання прадаўжэння роду i мацярынства. Яе дзевятнаццацiгадовы муж, Конi, якi ўзяў за жонку пухленькае i палкае дзяўчо-гарэзу, спалохана i недаўменна прыглядаўся да перамены, якая адбылася з ёю, бо цяпер не было ўжо нi кашэчай валтузнi ў пасцелi, нi кусання i драпання, нi прыглушаных смяшкоў i заключных слёз. Ён бачыў перад сабой стрыманую, абачлiвую i мудрую iстоту, якая сарамлiва ўсмiхалася яму, але не ўступала. Конi ганарыўся Ружай Сарона i баяўся яе. Як толькi выпадаў момант, ён дакранаўся да яе рукой, стаяў блiзка, зусiм блiзка, каб адчуць целам яе бядро цi плячо, i гэта жывiла пачуццё блiзкасцi, якое магло зусiм пакiнуць яго. Конi быў хударлявы, з рэзкiмi рысамi твару юнак тэхаскай пароды, i яго блакiтныя вочы то гарэлi пагрозаю, то свяцiлiся ласкаю, то цямнелi ад страху. Ён быў добры, старанны працаўнiк i мог бы стаць добрым мужам. Ён выпiваў, але ў меру, пускаў у ход кулакi, калi iнакш было нельга, нiколi не выхваляўся. На людзях паводзiў сябе цiха, i ўсё ж яго прысутнасць адчувалася, з iм лiчылiся.