Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

• Название: Драбы (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Случанский
• Жанр: История

---

- Фёдар, можа маеш якое жаданьне? Прасi! I калi гэта ў маёй моцы, зраблю! Я ў цябе ў даўгу.

Ваявода Фёдар хацеў ужо было адмовiцца, як раптам у галаве склалася адна цiкавая камбiнацыя, i ён прамовiў:

- Маю жаданьне. I прасiць буду Вашу Высокасьць даць шпоры й пас аднаму з маiх сотнiкаў - Васiлю з Копыля.

- А чаму для сябе нiчога ня просiш? - зьдзiвiўся Вiтаўт.

- Гэта й ёсьць для мяне... - пачырванеўшы, адказаў Фёдар.

- Калi так, то добра. Толькi-ж ты ведаеш, што нiхто не дастае годнасьцi Драба, не заслужыўшы гэтага.

- Ён iх заслужыў, Ваша Высокасьць! У абароне Вiльнi й у сутычках з Крыжакамi ў Жамойцi...

- Веру табе, Фёдар, але ўсё-ж мушу праверыць яго, што й зраблю ў найкарацейшым часе. Абяцаю табе.

- Дзякую, Ваша Высокасьць, наперад, бо ведаю, што ён не падвядзе.

* * *

- Ойча наш нябесны! Хай сьвецiцца ймя Тваё, хай прыйдзе валадарства Тваё, ды будзе воля Твая, як на небе, так i на зямлi. Хлеба нашага штадзённага дай нам сёньня й выбач правiны нашыя, як i мы выбачаем вiнаватым перад намi, i ня дай нас у спакусу, але ратуй нас ад лiхога. Бо Тваё валадарства й сiла й слава - Айца, i Сына, i Сьвятога Духа - цяпер, на ўвесь час, i вякi вечныя. Амiн. Апошнюю частку малiтвы Вiтаўт прамовiў наўмысна з моцным прыцiскам.

- Амiн! - адказалi ў разнабой сабраўшыеся на нараду Драбы.

Вялiкi Князь акiнуў паглядам абедзенную залю, у якой вакол наўкола велiзарнага стала стаялi, чакаючы дазволу сесьцi, удзельнiкi нарады.

Усiх прысутных Вiтаўт добра ведаў i таму, ня доўга не цырымонячыся, адразу сеў у крэсла, паклаўшы меч памiж кален. Сабраныя, а было iх чалавек каля сарака, з шумам i бразганьнем зброi, пазаймалi свае мейсцы.

Пашукаўшы вачамi Ваяводу Фёдара, Вiтаўт моцна зьдзiвiўся, бачачы за ягоным крэслам двух добра ўзброеных збраяносцаў. Не было нiчога дзiўнага, што за крэслам Яраслава Смаленскага стаялi тры воi, за крэслам Жыгiмонта Карыбута (толькi што прыехаўшага з Чэхii) аж пяць. Але калi Фёдар, каторы заўсёды прыходзiў з адным стрэмяным, прывёў двух, значыць тут нешта ёсьць. Аднак задумвацца над гэтым не было часу, i Вiтаўт адразу перайшоў да справы:

- Шаноўныя Гаспадары Рада! Верныя й адважныя Князi, Ваяводы, Войты й Драбы! Баронячы нашыя землi й правы, мы ня раз ужо сустракалiся ў полi зь Немцамi, Маскалямi ды Манголамi. Пакладаючыся на Ласку Божую, ды сiлу й мужнасьць Народную, мы заўсёды з гонарам выходзiлi з усiх цяжкасьцяў, i заўсёды былi пераможцамi. Шануючы Сьвятую Памяць нашых слаўных Продкаў, мы дабрасумленна выконвалi ўсе забавязаньнi, узятыя iмi на сябе. Але, нягледзячы на гэта, наш подлы брат[12] Кароль Польскi Ягайла - палiчыў для сябе прыстойным здраднiцкi схапiць у часе перамоваў нашага бацьку Кейстута й задушыць яго. Недастойным Караля ашуканствам ён заманiў i мяне ў разстаўленую iм пастку, ды, захаваўшы ў падзямельлi Крэўскага Замку, загадаў задушыць i мяне. I толькi дзякуючы самаахвярнасьцi простае жанчыны мне ўдалося ўратавацца. Вы таксама ўсе добра ведаеце, якую ролю гуляў Ягайла ў забойстве маiх дзяцей. Я тады-ж хацеў паказаць нашаму брату ягонае мейсца, але закалот у Бранску прымусiў мяне ўстрымацца. Наступна мы мусiлi спынiць навалу Тымура Кульгавага, i вось цяпер, калi нашымi шматтысячнымi ахвярамi, куплена воля ўсяе Эўропы, наш брат вырашыў, што прыйшоў найлепшы час падпарадкаваць Вольную Лiтву кароне Польскай. Ён разьлiчвае на падтрымку Князя Мазавецкага й на нашае, як яму здаецца, бязьсiльле!

Па залi пракацiўся гул абурэньня й гучны бразгат зброi. Вочы Вiтаўта заiскрылiся, i ён дадаў:

- Да нас даходзяць весткi, што Кароль рыхтуецца да вайны з намi. Што мы яму на гэта скажам?

Пагляд Гаспадара спынiўся на Фёдару, як-бы заклiкаючы выказацца. Але Ваявода моўчкi вытрымаў гэты пагляд, не прамовiўшы нi слова.

Шумiлiнскi Войт з глухiм стогнам заскрыгатаў зубамi. Такая вялiкая была яго ненавiсьць, што адбрала яму дар мовы. Як заўсёды гарачы, Яраслаў Смаленскi ў лютасьцi грымнуў кулаком па сталу, мала ня выкруцiўшы пры гэтым сабе руку. Ваявода зь Вiцебску падскочыў са свайго крэсла з крыкам:

- Да зброi! Лiтва й Пярун!

Гэты клiч падхапiла бальшыня прысутных. Вымахваючы булавамi, мячамi, сякерамi, усе пазрывалiся са сваiх мейсцаў з крыкам ненавiсьцi, заклiку й праклёнамi. Разьнесьлiся выгукi:

- ...Даволi! Хай жыве Вiтаўт - Кароль Белай Русi! Да зброi! Лiтва й Пярун! ...на Кракаў! Сьмерць Ягайлу!...

Нарада прыняла гучны й ваяўнiчы выгляд, лязгат жалеза, крыкi, тупат зьлiлiся ў адзiн гул. Гул трывожны й страшны - вяшчаючы прыблiжэньне навальнiцы...

Але па знаку Вiтаўта, як ад чарадзейства, наступiла магiльная цiшыня, гнятучая й жудасная, як сама сьмерць.

Карыстаючы з гэтай цiшы, Ваявода Фёдар загутарыў рашучым i цьвёрдым голасам:

- Вялiкi Гаспадар! Шаноўныя Драбы! Мы сабралiся тут не для таго, каб выкрыкваць ваяўнiчыя клiчы й размахваць зброяй. На гэта будзе свой час. А для таго, каб вырашыць, як нам быць i як нам прынесьцi найбольшую карысьць нашай Вялiкай Дзяржаве. Уважаючы гэта за нашую першачарговую мэту, я лiчу, што ўвязвацца ў вайну з Польшчай у гэты час нам нельга, - Па залi прайшоў ропат незадавальненьня, але Фёдар, не зважаючы на гэта, працягваў. - Нашы разлад з Каралём адразу-ж выкарыстаюць Немцы, Маскалi й Манголы. Я ўжо бачу, як яны падзеляць мiж сабой нашыя й каронныя землi: Старая Кiеўская Русь i Валынь разам з Кiевам дастанецца Хану, Жамойць - Немцу, а Белая Русь разам зь Вiльняй i Полацкам - Маскалям. Гэта будзе канец Вяклiкага Княства Лiтоўскага! Польшчу й Мазоўша, разам са Жамойцю забяруць Крыжакi. Гэта канец Кароне Польскай!

- Дык што-ж, Ваявода, прапануеш? - пачуўся строгi голас Вiтаўта.

- Я прапаную паклiкаць пасла Польшчы й спытаць у яго, што значаць непрыязныя й нядобрасуседзкiя паводзiны Караля. Калi ён нам нiчога пацяшаючага ня скажа, то... - Ваявода спынiўся й абвёў позiркам сваiх слухачоў. Адны ўважлiва слухалi канца прамовы, другiя крывiлiся ад незадавальненьня, а трэцiя, толькi з павагi да ўважлiва слухаўшага Вiтаўта, стрымлiвалi крыкi незадавальненьня. Шумiлiнскi Войт Пётра Ларывонавiч ледзь стрымлiваўся, каб ня кiнуцца зь мячом на Ваяводу. Але Фёдар, перакананы ў сваёй праваце, гучна закончыў. - Трэба выслаць пасла ў Кракаў. Толькi тады, калi гэта нам нiчога ня дасьць, мы будзем у праве ўзяцца за зброю.

Iзноў настала цiшыня. Маўчалi ўражаныя неспадзяванай прапановай.

Раптам ускочыў Войт Велiкалукскi. Паказваючы на Фёдара пальцам, ён хрыплым ад шалу голасам закрычаў:

- Ваявода! Ты альбо баягуз, альбо здраднiк! Iнакш тваёй прапановы вытлумачыць нельга! Ганьба!... Ганьба!... I ты яшчэ маеш нахабства насiць залатыя шпоры? Ганьба!...

Ваявода Фёдар у сваю чаргу падскочыў i, схапiўшы баявую рукавiцу, са злосьцю кiнуў яе Скабелю. Рукавiца з грукатам пакацiлася па каменнай падлозе пад ногi атарапелага й адразу спужанага Войта. Скабель добра ведаў спрыт i ўменьне, зь якiм Ваявода ўпраўляецца са зброяй. I таму ён адразу пашкадаваў аб сваей гарачнасьцi, але нiчога ня зробiш - слова не верабей, выляцела - i назад ня зловiш. Ён з паказным гонарам падняў рукавiцу на кончык мяча й, працягваючы яе Фёдару, прамовiў:

- Я прыймаю твой выклiк, Ваявода! Хай Бог разсудзiць, хто з нас мае рацыю.

- Я хачу бачыць цябе заўтра! - адказаў Фёдар. - Там, дзе адбываюцца паедынкi: на Воўчай Паляне!

- Згода!...

Умяшаньне Вiтаўта спынiла гэтую гутарку. Незадаволеным тонам ён заўважыў:

- Дагаворыцiся потым! А Вялiкi Гэрольд зробiць усё, што для гэтага трэба... Зараз вернемся да справы! Хто яшчэ хоча што-небудзь сказаць?

Маўчаўшы дасюль Князь Жыгiмонт Карыбут зь мейсца прамовiў:

- Польшча прычынiла нам шмат зла й стараецца рабiць яго далей. Але гэта ня значыць, што мы зараз-жа павiнны яе правучыць. Не! Усяму свой час. Ваявода Грозаўскi мае рацыю, заклiкаючы да асьцярожнасьцi. I я, са свайго боку, падтрымваю яго. Нават болей, я ўважаю выгадным для нас пайсьцi на некаторыя ўступкi, калi Кароль гэтага зажадае. Да пары трэба захаваць з Польшчай мiр. Яна не такi ўжо страшны сусед, як камусьцi гэтага хацелася-бы. Ёсьць суседзi й пажахлiвей! Iх трэба сьцерагчыся, а Польшчу мы заўсёды ўправiмся прысьмiрыць!

Гэты выступ Жыгiмонта зрабiў сваё. Князя ведалi як разумнага й адважнага мужа. I бальшыня прысутных прызнала й пагадзiлася зь неабходным. Не зважаючы на адзiнкавыя галасы пратэсту, вырашылi выслухаць польскага пасла. Вiтаўт даў сваю згоду, i за паслом было паслана.

Праз кароткi час Маршал урачыста абвесьцiў:

- Пасол Польскi Станiслаў, Ваявода Крэўскi!

Пасол у суправодзе невялiкага але пышнага пачоту, горда падняўшы галаву, увайшоў у залю.

Вочы Вiтаўта злосна блiснулi - ён яшчэ не забыўся, што гэты самы Станiслаў быў нядаўна ягоным турэмшчыкам.

Кiрым Бей, стаяўшы за крэслам Фёдара, уздрыгнуў i нешта хуценька ды ўпэўнена зашаптаў яму на вуха, паказваючы вачамi на ўвайшоўшага. Фёдар у адказ толькi крыва ўсьмiхнуўся й упiўся вачамi ў пасла.

- З ласкi Божае Караля Польскага й Вялiкага Князя Лiтоўскага Ягайлы Альгердавiча, пасланьнiк да двара Князя Вiтаўта Кейстутавiча, Ваявода Станiслаў з Крэва! - прадставiўся пасол. Ён упэўнена выставiў уперад правую нагу, бразнуўшы пры гэтым шпорай, i застыў у чаканьнi высьвятленьня прычыны такога надзвыйчайна пасьпешнага выклiку. Уся яго постаць дыхала гонарам i пыхай. I можна было падумаць, што стаiць не звычайны пасланьнiк, а сам Кароль, прыйшоўшы надзяляць ласкай цi няласкай.