Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)

• Название: Тры таварышы (на белорусском языке)
• Автор: Эрих Ремарк
• Жанр: Проза

---

Ён падштурхнуў мяне, павярнуўшы да дзвярэй.

- Iдзi туды. Калi прафесар дазволiць.

- Больш не буду, - сказаў я. - Можна пайсцi?

- Можна, толькi не размаўляйце, - адказаў Жафэ, - i толькi на хвiлiнку. Ёй нельга хвалявацца.

Я нiчога не бачыў, акрамя водблiску святла на вадзе. Я памiргаў. Святло паплыло, замiгцела. Я не адважваўся выцерцi вочы, каб Пат не падумала, быццам я плачу таму, што з ёй так кепска. Я паспрабаваў увайсцi ў пакой з усмешкай. Потым я зноў хуценька адвярнуўся.

- Вы патрэбны былi тут? - спытаў Кёстэр.

- Так, - сказаў Жафэ, - правiльна, што прыехаў.

- Заўтра ранiцай я магу адвезцi вас назад.

- Лепш не трэба, - сказаў Жафэ.

- Я паеду спакойна.

- Я хачу застацца яшчэ на дзень i паназiраць. Ваш ложак свабодны? - спытаў ён мяне.

Я кiўнуў галавой.

- Добра, тады я пасплю тут. Вы можаце знайсцi сабе месца ў вёсцы?

- Магу. Знайсцi вам зубную шчотку i пiжаму?

- Не трэба. У мяне ўсё з сабой. Заўсёды гатовы да нечага падобнага. Толькi, можа, не да гонак.

- Прабачце, - сказаў Кёстэр. - Разумею, што вы раззлавалiся.

- Зусiм не, - сказаў Жафэ.

- Тады я шкадую, што адразу не сказаў вам праўды.

Жафэ засмяяўся.

- Вы дрэнна думаеце пра лекараў. Цяпер iдзiце спакойна. Я застануся тут.

Я хутка прыхапiў тое-сёе для нас з Кёстэрам. Мы накiравалiся ў вёску.

- Ты замарыўся? - спытаў я.

- Не, - сказаў ён. - Пасядзiм яшчэ дзе-небудзь.

Праз гадзiну я занепакоiўся.

- Калi ён застаецца, то, пэўна ж, ёсць небяспека, Ота, - сказаў я. - Iнакш навошта б яму...

- Мне здаецца, што ён застаецца з-за асцярожнасцi, - адказаў Кёстэр. - Ён вельмi любiць Пат. Ён мне расказаў па дарозе. Ён лячыў i яе мацi...

- I ў яе быў...

- Я не ведаю, - хутка адказаў Кёстэр. - Магчыма, было нешта iншае. Пойдзем спаць?

- Iдзi, Ота. Я хачу яшчэ раз... хоць здалёку...

- Добра. Пайшлi разам.

- Я хачу табе штосьцi сказаць, Ота. Я вельмi люблю спаць на волi, калi так цёпла. Не турбуйся. У апошнi час я часта рабiў так.

- Сыра ж...

- Нiчога. Я падыму верх "Карла" i пасяджу.

- Добра. I я пасплю з ахвотай на волi.

Я зразумеў, што мне ад яго не адбаярыцца. Мы склалi разам коўдры i падушкi i вярнулiся да "Карла". Мы адпусцiлi рамянi i адкiнулi пярэднiя сядзеннi. Так можна было легчы.

- Лепш, чым было на фронце, - сказаў Кёстэр.

Светлая пляма акна свяцiлася праз туман. Некалькi разоў я ўбачыў цень Жафэ. Мы выпалiлi цэлы пачак цыгарэт. Потым святло пагасла, гарэла толькi маленькая настольная лямпа.

- Дзякаваць богу, - сказаў я.

На брызент капаў дождж. Дзьмуў слабы вецер. Пахаладала.

- Вазьмi маю коўдру, Ота, - сказаў я.

- Не трэба, мне цёпла.

- Выдатны хлопец гэты Жафэ, праўда?

- Выдатны. Мне здаецца, вельмi шчыры.

- Несумненна.

Я прачнуўся з неспакойнага паўсну. На дварэ было шэра i холадна. Кёстэр ужо не спаў.

- Ты не спаў, Ота?

- Спаў.

Я выбраўся з машыны i па садовай сцяжынцы цiха падышоў да акна. Настольная лямпа ўсё яшчэ гарэла. Я ўбачыў на ложку Пат з заплюшчанымi вачыма. На момант я спужаўся, што яна памерла. Але потым я ўбачыў, як паварушылася яе правая рука. Яна была вельмi бледная. Але кроў больш не iшла. Яна зноў паварушыла рукой. У той самы момант Жафэ, якi спаў на другiм ложку, расплюшчыў вочы. Я хутка адышоў, супакоены. Ён сачыў за ёю.

- Мне здаецца, нам трэба знiкнуць адсюль, - сказаў я Кёстэру, - каб ён не бачыў, што мы сочым за iм.

- Там усё ў парадку? - спытаў Ота.

- Так, наколькi можна бачыць. У яго правiльны сон, у гэтага прафесара. З гарматы страляй - не разбудзiш, але адразу прачнецца ад мышкi, калi яна зашкрабецца каля яго рэчмяшка.

- Можам пайсцi пакупацца, - сказаў Кёстэр. - Тут цудоўнае паветра. - Ён пацягнуўся.

- Iдзi адзiн, - сказаў я.

- Пайшлi разам, - настойваў ён.

Шэрае неба праяснiлася. На iм засвяцiлiся аранжавыя прасветы. На гарызонце паднялася хмарная заслона, а з-за яе з'явiлася яркая зелянiна.

Мы скокнулi ў ваду i паплылi. Вада пералiвалася шэрым i чырвоным колерамi.

Потым мы вярнулiся. Фройляйн Мюлер ужо ўстала. Яна рэзала ў садзе пятрушку. Яна ўздрыгнула ад маiх слоў. Я засаромлена паспрабаваў ёй растлумачыць, чаму я ўчора, магчыма, зашмат лаяўся. Яна пачала плакаць.

- Бедная жанчына. Яна такая прыгожая i такая яшчэ маладая...

- Яна дажыве да ста гадоў, - сказаў я, раззлаваўшыся за тое, што яна плакала, быццам Пат наканавана памерцi. Пат не памрэ. Свежы вецер, ранак, жыццё ўва мне, абноўленае морам, сцвярджалi: Пат не можа памерцi. Яна можа памерцi толькi тады, калi я страчу мужнасць. Побач стаяў Кёстэр, мой таварыш; побач стаяў я, таварыш Пат... спачатку мы павiнны памерцi. Пакуль мы жывыя, мы яе ўтрымаем. Так было заўсёды. Пакуль жывы Кёстэр, не памру я. I пакуль мы жывыя абодва, не памрэ Пат.

- Трэба быць пакорлiвым перад лёсам, - сказала старая дзева i павярнула да мяне з ледзь прыкметным папрокам загарэлы, зморшчаны, як печаны яблык, твар. Магчыма, яна мела на ўвазе маю лаянку.

- Пакорлiвым? - сказаў я. - Навошта - пакорлiвым? Нiякага толку ад гэтага. У жыццi трэба за ўсё плацiць, удвая i ўтрая. Навошта ж тады пакорлiвасць?

- Не, не... так лепш.

"Пакорлiвасць... - падумаў я. - Што яна зменiць? Бiцца, бiцца - вось што патрэбна ў гэтай неразбярысе, дзе ўрэшце ўсё роўна будзеш бiты. Бiцца за тую кропельку, што любiш. Пакорлiвым можна стаць, калi табе стукне семдзесят".

Кёстэр перакiнуўся з ёй некалькiмi словамi. Яна хутка зноў заўсмiхалася i спытала яго, што прыгатаваць на полудзень.

- Бачыш, - сказаў Ота, - вось дар узросту. Слёзы i ўсмешка - усё мяняецца iмгненна. Не чапаючы адно аднаго. Так, пэўна, будзе i з намi, - прамовiў ён задумлiва.

Мы хадзiлi вакол дома.

- Кожная хвiлiна сну ёй на карысць, - сказаў я.

Мы зноў пайшлi ў сад. Фройляйн Мюлер прыгатавала сняданак. Мы пiлi гарачую чорную каву. Сонца ўзышло. Адразу зрабiлася цёпла. Лiсце на дрэвах iскрылася ад святла i вiльгацi. З мора даносiлiся крыкi чаек. Фройляйн Мюлер паставiла на стол букет руж.

- Мы ўручым iх ёй потым, - сказала яна.

Ружы пахлi мураванай сцяной i дзяцiнствам.

- Ты ведаеш, Ота, - сказаў я, - у мяне такоё адчуванне, быццам я сам хворы. Цяпер ужо не будзеш такi. Як быў. Мне трэба было б быць спакайнейшым. Больш разважлiвым. Чым спакайней сябе паводзiш, тым больш можаш дапамагчы.

- Не заўсёды атрымлiваецца, Робi. I ў мяне бывалi часiны. Чым больш жывеш, тым больш раздражняльным робiшся. Як той банкiр, якi ўсё больш трацiць.

Адчынiлiся дзверы. Выйшаў Жафэ ў пiжаме.

- Добра, добра, - махнуў ён рукой, убачыўшы, што я амаль перавярнуў стол з кавай, - наколькi гэта магчыма.

- Можна мне ўвайсцi?

- Пакуль што - нельга. Пакуль што там дзяўчына. Памыць i ўсё астатняе.

Я налiў яму кавы. ён замiргаў на сонцы i звярнуўся да Кёстэра:

- Шчыра кажучы, я вам павiнны падзякаваць. Хоць на адзiн дзень выбраўся на волю.

- Вы маглi б рабiць так i часцей, - сказаў Кёстэр. - Вечарам выехаць, а наступным вечарам вярнуцца.

- Мог бы, мог бы... - адказаў Жафэ. - Цi заўважылi вы, што мы жывём у час самакатавання? Што многае, што можна было б зрабiць, не робiцца няведама чаму? Праца сёння стала такой жудаснай справай, што яна забiвае ўсё астатняе - i таму ў многiх яе няма. Як цудоўна тут! Я не бачыў такога ўжо некалькi гадоў. У мяне дзве машыны, дзесяцiпакаёвая кватэра i дастаткова грошай - што мне з таго! Што гэта ўсё ў параўнаннi з гэтым летнiм ранкам на прыродзе! Праца змрочная апантанасць з вечнай iлюзiяй, што потым будзе iнакш. Нiколi не будзе iнакш. Смешна, у што ператвараюць сваё жыццё.

- Я думаю, што лекар - адзiн з нямногiх, хто ведае мэту жыцця, - сказаў я. - Што тады гаварыць бухгалтару?

- Даражэнькi, - адказаў Жафэ, - было б памылкай меркаваць, што ва ўсiх аднолькавая здольнасць успрымаць.

- Правiльна, - сказаў Кёстэр. - Але ж людзi выбiралi прафесiю незалежна ад здольнасцi ўспрымаць.

- Вядома, - адказаў Жафэ. - Складаная справа. - Ён кiўнуў мне. - Цяпер можна... але спакойна, не датыкацца, не ўцягваць у размову...

Яна ляжала ў падушках, знясiленая, як пабiтая. Яе твар быў бясколерны, вялiкiя сiняватыя ценi леглi пад вачыма, вусны пабялелi. Толькi вочы былi вялiкiя i блiскучыя. Занадта вялiкiя, занадта блiскучыя.

Я ўзяў яе далоню. Яна была халодная i вялая.

- Пат, мой добры сябра, - сказаў я сарамлiва i хацеў прысесцi, але раптам заўважыў каля акна рыхлы твар пакаёўкi, якая з цiкаўнасцю ўтаропiлася на мяне.

- Выйдзiце адсюль, - сказаў я злосна.

- Трэба зацягнуць фiранкi, - запярэчыла яна.

- Добра, зрабiце што трэба, а потым выйдзiце.

Яна зацягнула на акне жоўтыя фiранкi. Але ўсё роўна не выходзiла. Яна пачала паволi замацоўваць занавескi шпiлькамi.

- Паслухайце, - сказаў я. - Тут не спектакль. Знiкнiце хутчэй.

Яна флегматычна павярнулася.

- Спачатку кажуць мне прышпiлiць, а потым - не трэба...

- Ты ёй сказала? - спытаў я ў Пат.

Яна кiўнула.

- Табе перашкаджае святло знадворку? - спытаў я.

Яна пахiтала галавой.

- Лепш, каб ты мяне сёння выразна не бачыў...

- Пат! - сказаў я, спужаўшыся. - Табе ж нельга размаўляць! Але калi толькi гэта прычына...