Иван Пташников - Тартак (на белорусском языке)

• Название: Тартак (на белорусском языке)
• Автор: Иван Пташников
• Жанр: Биографии и Мемуары

---

Спёрла ўсё ўсярэдзiне i стаяла пад грудзьмi.

Ён не хацеў iсцi - аж самi рукi выцягнулiся ўперад i спружылiся. Пасля ён спружыўся ўвесь: i ногi, i шыя...

"Адвядуць" у лагчыне з дарогi i заб'юць..."

- Вэр! Вэр!.. - закрычаў ззаду немец, i Алёша пачуў, як яму сунулi ў плечы нечым вострым, аж засмылела адразу скура - мусiць, садралi. Пасля ён згледзеў, што ўпёрся нагамi ў зямлю i стаiць пасярод дарогi ў пяску. Зноў сталi, мужчыны, адвярнуўся Махорка i кiўнуў галавой.

- Не бойся, дурны... - сказаў пасля i зноў кiўнуў галавой: клiкаў да сябе.

- Ёска... Ёска... Тваю маць... - замычэў Янук.

Алёша тады скочыў з месца i падбег да Махоркi, прыцiснуўшыся яму да нагi. Немец у шырокай разношанай пiлотцы падышоў за Алёшам да Махоркi i сунуў цяпер Махорку аўтаматам у плечы: "Вэр!.." - i зноў паказаў iсцi наперад. Яго, Алёшу, не зачапiў.

Пад нагамi стала менш пяску; ён быў змешаны з сухой жоўтай сасновай iглiцай i калоў знiзу ў ступнi. Лучалiся трава i верас - высокi, сухi, ён дзёр дуддзём ногi ля костачак. З-за соснiку, з-за гары, бiла ў вочы сонца; рэзалася пад павечкамi, як ад асця; горка было ў роце, высахла; хацелася пiць.

Над соснiкам, адкуль свяцiла сонца, зноў падняўся пыл; сiвы i густы, ён стаяў угары, спаўзаючы на дарогу. Забразгала недзе жалеза. Уперадзе як загаварылi. Ззаду заржаў конь, Боганчыкаў жарабок, - Алёша пазнаў.

У лагчыне, пад самай горкай, сiвой ад моху, як ад пылу, тор ад калёс павярнуў управа: выводзiў на шырокую, раз'езджаную, жоўтую ад пяску дарогу, якая пачыналася ля шашы ў Пушчанцы i iшла ў самае Краснае.

Гэта была старая дарога цераз Тартак. Ёй здаўна ездзiлi ў Краснае, калi не было яшчэ шашы. Шашу выбрукавалi перад вайной, i па старой дарозе хадзiлi толькi леспрамгасаўскiя прычэпы - вазiлi дрэва. На дарозе былi яшчэ знаць павыбiваныя машынамi ямы; глыбокiя, па калена, яны параслi падарожнiкам i мятлiцай i засыпалiся сасновым шыллём. У ямах раслi казлякi, старыя, што рэшаты, счарнелыя зверху ад пылу, - па iх было слiзка ступаць.

Алёша iшоў якраз каляiнай.

На шырокай дарозе iх павярнулi i павялi да шашы - назад. Алёша згледзеў, як пераглянулiся былi мужчыны - Махорка з Панком; тады на iх глядзеў - скоса, з-пад рукi Боганчык.

"Чаму яны нiчога не гавораць? - падумаў Алёша. - Адвядуць усiх i пастраляюць..."

Яму захацелася бегчы. Скочыць у соснiк i - бегчы. Рукi толькi трэба выставiць уперад, не забыцца, каб схаваць вочы, не высадзiць...

Ён успомнiў, што яму хацелася бегчы, калi ўчора зганялi ўсiх да Махоркi на вулiцу. Пераскочыць на вулiцы ля Панка цераз тын i пабегчы мяжой на загуменне да пунi. Але ля пунi на загуменнi хадзiлi ўласаўцы...

"Як доўга гоняць... I чаму маўчаць мужчыны?"

Калi яны выйшлi з соснiку на пасеку, Алёша зноў убачыў немцаў. Яны стаялi i сядзелi на зямлi, згрудзiўшыся i заняўшы ўсю дарогу i пасеку, мусiць, iшлi былi з шашы на Тартак. Насустрач. Над дарогай - над немцамi падымаўся пыл; яна зрабiлася шэрая ад канавы да канавы. Алёша азiрнуўся - ён iшоў цяпер спераду з Махоркам - i ззаду на дарозе былi немцы. Рассыпаўшыся, выходзiлi з лесу.

- Вэр! Вэр!.. - немец у разношанай пiлотцы забег наперад i паказаў, каб яны сталi. Выпусцiўшы з рук аўтамат - аўтамат калыхаўся ў яго спераду на жываце, - ён замахаў рукамi i пабег насустрач немцам, што былi на пасецы на дарозе.

Немцы на дарозе сталi адразу ўставаць; пярэднiя схлынулi з яе набок да канавы, як са страху.

Тады на дарозе паказалася чорная - аж блiшчала - легкавая машына; доўга кiвалася па калдобах, тарканулася была на месцы ля немца ў разношанай пiлотцы - было вiдаць, як выпрастаўся немец, - блiснула дзверцамi i памалу ехала насустрач. За ёю бег, махаючы рукамi i аўтаматам спераду на жываце, немец у разношанай пiлотцы. Алёша пачуў, як затупалi збоку ля iх двое немцаў, якiя былi сцiхлi, чакаючы машыны.

Легкавая машына была як усё роўна "эмка", што прыязджала да вайны ў вёску пасля пажару i стаяла ля Махоркi на вулiцы ўвесь дзень. Такая ж чорная i пакатая...

Пад'ехаўшы, яна стала наперадзе, далекавата ад мужчын, i зноў блiснула дзверцамi. Яе дагнаў немец у разношанай пiлотцы, выпрастаўся, пасля схапiўся рукамi за дзверцы i трымаў.

З машыны вылез немец i махнуў рукой - загадваў падвесцi мужчын. Калi яны падышлi да машыны блiзка, як на хату, i сталi, Алёша ўбачыў, што немец, якi вылез з машыны i стаяў на дарозе, саставiўшы ногi, маленькi i зусiм малады, усё роўна што iхнi Юзюк.

Пасля немец ступiў да iх блiжэй i зноў стаў, саставiўшы ногi. Падняў быў да паяснiцы руку i апусцiў яе зноў унiз - адшпiлiў кабуру. Немец, што стаяў збоку ля Панка, сунуў яму аўтаматам у лапаткi, паказваў вышай падняць рукi. Панок закашляўся.

Тады немец, якi вылез з машыны, ступiў яшчэ блiжэй да iх i зноў саставiў ногi. Ён быў увесь у сiвым, як i той, у разношанай пiлотцы, што стаяў цяпер ззаду яго, узяўшыся за аўтамат на жываце. На галаве ў немца ляжала шырокая круглая фуражка з сiвога сукна з чорным, блiскучым спушчаным брылём - на самыя вочы. На фуражцы - на кантах - былi беленькiя вузенькiя палоскi; на самiм брылi ляжалi скручаныя ўдвая тоўстыя белыя аборы; над iмi прыкарэлi два блiскучыя матылi: адзiн вялiкi, з расцягнутымi доўгiмi крыллямi, другi зусiм малы - здохлы. Белыя аборы былi i на сiвым каўняры ў пiнжаку; над локцем на рукаве быў такi ж самы здохлы матыль, як на фуражцы, толькi цямнейшы, нiбы ў што ўмазаны; здохлы матыль быў у немца i на грудзях. Нiжэй локця на рукаве на чорным прыплюшчаным квадрацiку ў яго прылiплi дзве блiскучыя лiтары: SD.

З легкавой машыны вылезлi яшчэ два немцы ў чорных пiнжаках - з белымi матылямi i чорнымi, як вугаль, крыжыкамi на грудзях - выцягнутыя, падпяразаныя шырокiмi дзягамi, i сталi воддаль, гледзячы на мужчын. Адзiн, з двума чорнымi крыжыкамi на кiшанi, быў у акулярах i з убiнтаванай рукой трымаў яе на жываце. Другi немец у чорным пiнжаку занёс рукi назад на паяснiцу i расставiў ногi. Алёша ўбачыў, што ўсе чатыры немцы, якiя стаялi цяпер спераду, глядзяць на аднаго Боганчыка: Боганчык калацiўся ўвесь, i ў яго над галавой хадзiлi хадуном рукi.

Малады немец у сiвым, што стаяў наперадзе, ступiў пасля яшчэ блiжэй да мужчын - да Боганчыка - i паказаў на яго пальцам:

- Бандiты?

Боганчык уздыхнуў, апускаючы нiжэй рукi.

Голас у немца быў ядраны, i гаварыў немец усё роўна як той, што бiў Боганчыка на гары ля школы.

Мужчыны загаманiлi ўсе адразу:

- Нарыхтоўку... тоўку...

Немец тады падняў галаву i ступiў яшчэ блiжэй да Боганчыка. Пасля загаварыў кораценька да немцаў, што стаялi ў яго ззаду: "Вэр!.." перакладаў.

- Какую нарыхтовку?

- Хлеб... Жыта...

- У Краснае...

- Бумага ў нас...

Мужчыны зноў гаварылi ўсе разам.

- Кто iмеет оружiе? - немец цяпер глядзеў на кожнага - пераводзiў вачыма з ног да галавы.

- Няма аружыя... Жыта ў нас...

- У Краснае...

- У нас бумага...

Цяпер малады немец загаварыў да немца ў разношанай пiлотцы, тады сказаў нешта тым, што стаялi ззаду, пасля зноў паказаў пальцам на Боганчыка:

- Кто iмеет бумагу?

Боганчык забыўся нават, што стаiць, падняўшы рукi; схапiўся адразу за кепку на галаве, перавярнуў уверх i падаў немцу, выцягнуўшы руку. Кепка дрыжала разам з рукой.

- Что такое? - немец быў хiснуўся назад.

Тады Боганчык паднёс кепку да сябе, схапiў другой рукой паперу i падаў яе немцу, адну, без кепкi.

Немец хуценька ўзяў у Боганчыка з рукi паперыну, расклаў яе ў пальцах i прабег вачыма, усё роўна як не чытаў. Пасля падаў яе немцу ў акулярах i доўга нешта гаварыў, павярнуўшыся: "Вэр, вэр, вэр..." Немец у акулярах падаў паперыну другому немцу; той узяў яе ў рукi, паглядзеў толькi здалёку, пасля дастаў руку з-за спiны i паказаў на мужчын:

- Вэр!.. Вэр!..

- Можете опустiть рукi... - малады немец узяў паперыну ў немца ў чорным пiнжаку i падаў Боганчыку. - Где вiделi бандiтов?

Мужчыны апусцiлi рукi - Янук толькi яшчэ стаяў, задзёршы iх высака над галавой, тады апусцiў i ён, гледзячы на мужчын, - i маўчалi. У Боганчыка зноў задрыжала рука, калi ён браў паперыну. Закашляўся Панок.

- Где бандiты? - немец цяпер глядзеў на Махорку; пасля паказаў на яго пальцам - ткнуў чуць не ў самыя грудзi: - Ты! Отвечай!

Немец чакаў.

- У нас у вёсцы немцы... - сказаў Махорка. - Былi парцiзаны... стаялi ў вёсцы... Цяпер немцы стаяць... Жыта вязём... Нарыхтоўку...

- Поедете впередi... До самого Красного... Быстро!.. - малады немец паказаў рукой на дарогу на Тартак. - I еслi что... - немец падняў угару руку, пасля раптам махнуў у сябе перад носам пальцам, як што калупнуў. Паглядзеў быў яшчэ раз на Боганчыка, на яго чорную бараду, тады адразу крутнуўся на нагах - ззаду ў яго растапырыўся расстрыжаны надвая сiвы пiнжак, высака, да самай дзягi. Пасля стаў гаварыць моцна i доўга. Да яго адразу пад'ехала цiхенька чорная блiскучая машына - ад яе засмярдзела дымам, i немцы ў чорных пiнжаках, сагнуўшыся, палезлi на сядзенне.

Легкавая машына выехала на сярэдзiну дарогi i, закалыхаўшыся ў старых каляiнах, акруцiлася i пасунулася назад, на шашу, цiха, як баючыся.

Запахла гарам; Алёша пачуў, як у яго найшло повен рот слiны.

Пасля яму зрабiлася горача; падвярнула пад грудзi, закруцiлася ў галаве, i ён стаў некуды валiцца, як у яму... Падумаў быў яшчэ, што, мусiць, паслiзнуўся, узбiўшыся нагамi на казлякi на дарозе, i ўхапiўся абедзвюма рукамi Махорку за паяснiцу - за белую кашулю, што выехала з-пад дзягi.