Джордж Оруэлл - 1984 (на белорусском языке)

• Название: 1984 (на белорусском языке)
• Автор: Джордж Оруэлл
• Жанр: Научная Фантастика

---

У тэлеглядзе прабiла чатырнаццатая гадзiна. Праз дзесяць хвiлiн яму трэба было выходзiць. У чатырнаццаць трыццаць ён мусiў быць на працы.

Са здзiўленнем ён адчуў, што бой гадзiннiка зноў надаў яму адвагi. На гэтай зямлi ён быў самотным прывiдам, што абвяшчае праўду, якую нiхто не пачуе. Але пакуль ён будзе яе абвяшчаць, нiтка iснавання не перарвецца. Спадчына перадаецца чалавецтву не тады, калi дамагаешся, каб цябе слухалi, а калi здолееш застацца жывы. Ён зноў вярнуўся да стала, абмакнуў пяро i напiсаў:

Будучынi або мiнуўшчыне, у якой запануе свабода думкi, у якой людзi будуць рознiцца адзiн ад аднаго i не будуць жыць самотна - таму часу, у якiм будзе iснаваць праўда, у якiм з iснага нельга будзе зрабiць няiснае, - з эпохi аднастайнасцi i адчужанасцi, эпохi Вялiкага Брата, эпохi двухдумства прывiтанне!

"Я ўжо мёртвы", - падумаў ён. Яму здалося, што толькi цяпер, калi ён адчуў здольнасць выкладаць свае думкi, ён зрабiў вырашальны крок. Вынiк кожнага дзеяння прысутнiчае ўжо i ў самiм дзеяннi. Ён напiсаў:

Думзлачынства не цягне за сабою смерць: думзлачынства само ўжо ЁСЦЬ смерць.

Аднак цяпер, калi ён прызнаў сябе за мёртвага, зрабiлася вельмi важным як мага даўжэй заставацца ў жывых. Два пальцы правай рукi запэцкалiся ў чарнiла. Якраз такая дробязь магла яго загубiць. Якi-небудзь пранiклiвы фанатык у Мiнiстэрстве (хутчэй нават жанчына - тая маленькая з пясочнымi валасамi або чарнявая з аддзела мастацкай лiтаратуры) мог бы зацiкавiцца, чаму ён нешта пiсаў пад час перапынку на абед, чаму ён ужыў для гэтага старасвецкае пяро i што ён пiсаў - а пасля даў бы знак адпаведным органам. Ён пайшоў у ванны пакой i старанна адмыў плямы цёмна-рудым пясочным мылам, якое драла рукi, як наждачная папера, i таму цяпер як найлепей прыдалося.

Ён засунуў дзённiк у шуфляду стала. Хаваць яго не было сэнсу, але ён мог, прынамсi, прыняць захады, каб даведацца, цi хто пад час яго адсутнасцi не знайшоў яго дзённiк. Закладзены мiж старонак волас занадта б кiдаўся ў вочы. Ён падчапiў кончыкам пальца ледзь бачны белы драбочак пылу i паклаў яго на рог вокладкi - ён адразу ўпадзе, калi хто возьме альбом.

3

Ўiнстан снiў мацi.

Яму было гадоў дзесяць-адзiнаццаць, калi яго мацi знiкла. Гэта была высокая, самавiтая, даволi спакойная жанчына з павольнымi рухамi i цудоўнымi светлымi валасамi. Бацька прыгадваўся яму невыразна: чарнявы i худы, заўсёды ў густоўным чорным гарнiтуры (асаблiва добра Ўiнстану запомнiлiся вельмi тонкiя падэшвы бацькавых чаравiкаў) i ў акулярах. Праўдападобна, абое сталiся ахвярамi адной з першых хваляў вялiкiх чыстак 50-х гадоў.

У сне мацi сядзела недзе далёка ўнiзе i трымала на руках яго маленькую сястрычку. Ён помнiў сястру толькi кволым, хваравiтым, заўсёды маўклiвым дзiцём з вялiкiмi ўважлiвымi вачыма. Абедзве глядзелi з долу на яго. Яны былi глыбока ўнiзе - на дне шахты або ў вельмi глыбокай магiле, i лапiк зямлi, на якiм яны сядзелi, апускаўся ўсё глыбей i глыбей. Яны былi ў каюце карабля, што iшоў на дно, i глядзелi ўгору на яго скрозь ваду, што ўсё болей i болей цямнела. У каюце яшчэ было паветра, яны яшчэ маглi бачыць яго, а ён iх, але ўвесь час яны апускалiся ўсё глыбей i глыбей у зялёныя воды, што праз нейкi момант павiнны былi пахаваць iх назаўсёды. Вакол яго было святло i паветра, а яны памiралi, яны былi ўнiзе, таму што ён застаўся наверсе. I ён i яны гэта ведалi, ён мог прачытаць гэтае веданне ў iх тварах. Але нi ў iх тварах, нi ў iх сэрцах не было папроку, толькi ўсведамленне таго, што яны павiнны памерцi, каб ён застаўся жыць, i што гэткi быў непазбежны лад рэчаў.

Ён не мог згадаць, што адбылося ў сапраўднасцi, але ў сваiм сне ён ведаў, што мацi i сястра ахвяравалi сваiм жыццём дзеля яго. Гэта быў адзiн з тых сноў, якiя, хоць i захоўваюць уласцiвыя снам атрыбуты, з'яўляюцца працягам свядомых разумовых працэсаў i ў якiх выяўляюцца факты i думкi, што i пасля абуджэння здаюцца арыгiнальнымi i каштоўнымi. Раптам Ўiнстан зразумеў, што смерць мацi амаль трыццаць гадоў таму несла з сабою трагiзм i смутак пачуццi, якiя сёння ўжо не iснавалi. Смутак, думаў ён, - гэта нешта з тых даўнiх часоў, калi яшчэ iснавалi чуллiвасць, каханне i сяброўства i калi сямейныя дапамагалi адзiн аднаму, не маючы на гэта асаблiвае прычыны. Успамiны пра мацi былi балючыя, бо яна памерла праз любоў да яго, калi сам ён яшчэ быў занадта малы i эгаiстычны, каб адказаць на гэтую любоў. I яшчэ таму, што яна нейкiм чынам - ён ужо не ведаў як - ахвяравала сабой дзеля непахiснае вернасцi. Цяпер штосьцi падобнае было немагчымае. Цяпер iснавалi страх, нянавiсць i боль, але не было годных пачуццяў, не было глыбокага i сапраўднага смутку. Здавалася, ён бачыў гэты смутак у вачах у мацi i сястры, калi яны глядзелi на яго скрозь зялёную ваду, ужо далёка ўнiзе, апускаючыся ўсё глыбей i глыбей.

Раптам ён апынуўся на пругкiм дзiрване, быў летнi вечар. Косыя промнi сонца залацiлi зямлю. Краявiд гэты так часта вяртаўся да яго ў снах, што ён ужо не быў пэўны, цi не бачыў ён яго ў рэальным жыццi. Ён зваў яго Залатой Краiнай. Гэта быў стары трусiны выган, сям-там паточаны кратавiннем, пасярод яго ў траве гублялася сцежачка. У здзiчэлым жываплоце па той бок поля пяшчотна гайдалiся пад цёплым ветрыкам галiнкi вязу, i лiсце калыхалася густымi хвалямi, нiбы валасы жанчыны. Недзе зусiм блiзка павольна цякла нябачная ручаiнка, у якой пад нiцымi вербамi мiтусiлiся маленькiя рыбкi.

Чорнавалосая дзяўчына iшла да яго праз поле. Адным рухам яна сцягнула з сябе адзенне i рашуча адкiнула яго ўбок. Цела яе было белае i гладкае, аднак яно не абуджала ў iм нiякага жадання, ён нават не надта ўважлiва на яго глядзеў. Ён быў зачараваны тым рухам, якiм яна адкiнула адзенне. Здавалася, што яе павабнасць i бестурботнасць здольныя знiшчыць цэлую цывiлiзацыю, цэлую сiстэму iдэй, быццам ад аднаго гэткага ўзмаху рукi могуць знiкнуць назаўсёды i Вялiкi Брат, i Партыя, i Палiцыя Думак. Гэты ўзмах рукi таксама быў са старых часоў. Ўiнстан прачнуўся са словам "Шэкспiр" на вуснах.

З тэлегляда чуўся пранiзлiвы свiст, бесперапынны аднастайны сiгнал, што цягнуўся трыццаць секунд. Было нуль сем пятнаццаць - час пад'ёму службоўцаў. Ўiнстан саскочыў з ложка - голы, бо сябра Знешняй Партыi атрымлiваў на год толькi тры тысячы талонаў на адзенне, а пiжама каштавала шэсцьсот - i схапiў з крэсла зашмальцаваную майку i трусы. Праз тры хвiлiны пачыналася Ранiшняя гiмнастыка. Але раптам ён зайшоўся моцным кашлем, якi амаль заўсёды нападаў на яго, адно ён прачынаўся. Кашаль спустошыў лёгкiя, i ён мусiў ляжаць пластом на спiне i прагна хапаць ротам паветра. Ад напружання напухлi жылы i засвярбела язва на назе.

- Група ад трыццацi да сарака! - пранiзлiва вiшчаў жаночы голас. - Група ад трыццацi да сарака! Калi ласка, заняць месцы! Ад трыццацi да сарака!

Ўiнстан стаў па стойцы "смiрна" перад тэлеглядам, у якiм ужо паказалася жанчына-трэнерка, яшчэ не старая, худая i жылiстая, у трыко i спартовых чаравiках.

- Рукi сагнуць i разагнуць! - камандавала яна. - Разам са мной. Раз, два, тры, чатыры! Раз, два, тры, чатыры! Ну, таварышы, жывей, жывей! Раз, два, тры, чатыры!..

Пакутлiвы прыступ кашлю не выцеснiў да канца Ўiнстанавы ўражаннi ад сну, а рытмiчныя рухi гiмнастыкi нават яшчэ болей iх асвяжылi. Пакуль ён машынальна кiдаў рукi ўперад i ўзад i рабiў пры гэтым задаволены твар - як лiчылася патрэбным пад час Ранiшняй гiмнастыкi, - ён напружана спрабаваў аднавiць у памяцi цьмяныя часы свайго маленства. Гэта было надзвычай цяжка. Усё, што адбылося да канца 50-х гадоў, сцерлася з памяцi. Без нейкiх знешнiх пунктаў адлiку, за якiя можна было б учапiцца, нават уласная бiяграфiя трацiла выразныя абрысы. Прыгадвалiся больш цi менш вялiкiя падзеi, якiя, цалкам верагодна, зусiм не адбывалiся, прыгадвалiся падрабязнасцi нейкiх здарэнняў, аднак iх атмасферу ўжо немагчыма было аднавiць, а пасля цягнулiся беззмястоўныя адцiнкi часу, ад якiх увогуле нiчога ў памяцi не засталося. Тады ўсё было iнакшае. Нават назвы краiн i iхнiя абрысы на картах. Узлётна-пасадачная паласа No.1, напрыклад, не насiла тады гэтага назову, а звалася Ангельшчынай або Вялiкабрытанiяй. Аднак Лондан, ён быў упэўнены, заўсёды называўся Лонданам.

Ўiнстан не мог з пэўнасцю прыгадаць час, калi б яго краiна не ваявала, але, з другога боку, у часы ягонага дзяцiнства мусiў быць даволi працяглы мiрны перыяд, бо адным з першых яго ўспамiнаў быў паветраны напад, якi, як здавалася, быў для ўсiх нечаканасцю. Можа, гэта было якраз тады, калi ўпала атамная бомба на Колчэстэр. Ён ужо не памятаў самога паветранага нападу, але прыгадваў, як моцна сцiскала бацькава рука ягоную, калi яны палахлiва беглi ўнiз, усё глыбей i глыбей, глыбока пад зямлю, спускаючыся па спiральных сходах, што рэхам адгукалiся пад нагамi, i ўрэшце яго ногi так стамiлiся, што ён пачаў енчыць, i яны прысталi, каб трошкi адпачыць. Мацi, як заўсёды павольная i задуменная, бегла даволi далёка ззаду. Яна несла сястрычку або, можа, толькi скрутак коўдраў - ён не памятаў, цi была ўжо тады сястрычка. Урэшце яны дабралiся да перапоўненага людзьмi памяшкання, у якiм ён пазнаў станцыю падземкi.

На выкладзенай плiткаю падлозе паўсюль скурчыўшыся сядзелi людзi, iншыя сядзелi, цесна скупiўшыся, на лавах каля сцен. Ўiнстан, мацi i бацька знайшлi месца на падлозе, побач з iмi на лаве сядзелi, шчыльна прытулiўшыся адно да аднаго, стары i старая. Стары быў апрануты ў добры цёмны гарнiтур, з-пад чорнага брыля тырчалi сiвыя валасы. Ягоны твар быў пунсовы, блакiтныя вочы поўныя слёз. Ад яго моцна пахла джынам, здавалася, што яго скура выдзяляла джын замест поту, i можна было падумаць, што нават слёзы, што кацiлiся з яго вачэй, былi чыстым джынам. Але нягледзячы на ап'янеласць, ён пакутаваў ад нейкага гора, сапраўднага i нясцерпнага. Сваiм дзiцячым розумам Ўiнстан адчуваў, што толькi што здарылася нешта жахлiвае, нешта недаравальнае, назаўжды непапраўнае. Яму нават здавалася, быццам ён ведае, што здарылася. Загiнуў нехта, каго гэты стары вельмi любiў, можа, яго маленькая ўнучка. Штохвiлiны стары ўзрушана казаў: