Джордж Оруэлл - 1984 (на белорусском языке)

• Название: 1984 (на белорусском языке)
• Автор: Джордж Оруэлл
• Жанр: Научная Фантастика

---

Адкуль даведацца, колькi ва ўсiм гэтым было хлуснi? Можа, i праўда, што звычайнаму чалавеку сёння жылося лепей, чым да Рэвалюцыi. Адзiным сведчаннем супраць гэтага быў глухi пратэст уласных костак, iнстынктыўнае адчуванне, што цяперашнiя ўмовы жыцця былi невыносныя i раней мусiла быць iначай. Ён адзначыў, што сапраўднай адметнасцю цяперашняга жыцця была не жорсткасць i небяспечнасць, а проста яго нiкчэмнасць, яго ўбогасць, яго абыякавасць. Калi азiрнуцца навокал, можна было заўважыць, што жыццё не толькi не мела нiчога агульнага з той хлуснёй, што валiла патокам з тэлегляда, але нават не адпавядала iдэалам, вызначаным Партыяй. Большая частка жыцця нават сябры Партыi праходзiла нейтральна i апалiтычна i складалася з клопатаў пра тое, як захапiць месца ў метро, як зацыраваць падраную шкарпэтку, як выпрасiць пару таблетак сахарыну звыш убогай нормы, як захаваць недакурак. Iдэалам, да якога iмкнулася Партыя, было нешта вялiзнае, пагрозлiвае, блiскучае - свет са сталi i бетону, свет гiганцкiх машын i грознай зброi, нацыя воiнаў i фанатыкаў, якiя б маршыравалi наперад у дасканалай еднасцi, думаючы аднолькавыя думкi i крычучы аднолькавыя лозунгi; свет, дзе ўсе б няспынна працавалi, змагалiся, перамагалi, пераследавалi - трыста мiльёнаў чалавек, усе на адзiн твар. А ў сапраўднасцi iснавалi гарады, што паволi ператваралiся ў руiны, па вулiцах сноўдалiся галодныя людзi ў дзiравых чаравiках, людзi гэтыя жылi ў абы-як адрамантаваных дамах дзевятнаццатага стагоддзя, дзе заўсёды смярдзела капустай i сапсаванымi прыбiральнямi. Лондан здаваўся яму вялiзным горадам-руiнай, горадам мiльёна сметнiкаў, i на гэтым фоне ён бачыў вобраз панi Парсанс, жанчыны з маршчынiстым тварам i раскудлачанымi валасамi, якая бездапаможна корпаецца ў засмечанай ракавiне.

Ён нагнуўся i зноў пачухаў нагу. Удзень i ўночы тэлегляды забiвалi галаву лiчбамi, з якiх вынiкала, што людзi цяпер маюць болей ежы, болей адзення, лепшыя кватэры i лепшыя забавы; што яны жывуць даўжэй, што iх працоўны дзень карацейшы, што яны вышэйшыя, здаравейшыя, мацнейшыя, шчаслiвейшыя, разумнейшыя, адукаванейшыя, чым пяцьдзесят гадоў таму. Пры гэтым нiводнае слова нельга было нi пацвердзiць, нi абвергнуць. Партыя, напрыклад, сцвярджала, што цяпер 40 адсоткаў дарослых пролаў маглi чытаць i пiсаць. Да Рэвалюцыi ж, як сцвярджалася, гэтая лiчба складала толькi 15 адсоткаў. Партыя сцвярджала, што дзiцячая смяротнасць складала цяпер толькi 160 на тысячу, тым часам як да Рэвалюцыi - 300, i гэтак далей. Гэта было як адно ўраўненне з двума невядомымi. Цалкам магчыма, што лiтаральна кожнае слова ў падручнiках гiсторыi, нават тое, што прымалася без нiякiх сумненняў, проста прыдуманае. Такi закон, як права першай ночы, такая iстота, як капiталiст, цi такi ўбор, як цылiндр, маглi i ўвогуле нiколi не iснаваць.

Усё расплывалася ў тумане. Мiнулае знiшчалася, факт знiшчэння забываўся, хлусня рабiлася праўдай. Толькi аднойчы ў жыццi - пасля самой падзеi, што вельмi iстотна, - ён меў вiдавочны i бясспрэчны доказ фальшавання. Ён трымаў яго ў руках цэлыя трыццаць секунд. Гэта было недзе ў 1973 годзе - прыблiзна тады, калi яны разышлiся з Кэтрын. Але дата, якой датычыўся гэты доказ, адстаяла ў часе яшчэ не сем цi восем гадоў раней.

Уласна кажучы, гэтая гiсторыя сягае пачаткамi ў сярэдзiну 60-х гадоў, час вялiкiх чыстак, калi былыя правадыры Рэвалюцыi раз i назаўсёды былi злiквiдаваныя. Недзе каля 1970 года нiкога з iх ужо не засталося, акрамя самога Вялiкага Брата. Усе астатнiя былi тым часам выкрытыя як здраднiкi i контррэвалюцыянеры. Гольдштэйн паспеў уцячы i недзе схаваўся, з iншых некаторыя проста знiклi, а большасць была пакараная смерцю пасля сенсацыйных паказальных працэсаў, дзе яны прызналiся ў сваiх злачынствах. Сярод апошнiх ацалелых былi тры чалавекi - Джоўнз, Эрансан i Радэрфорд. Каля 1965 года гэтых трох таксама арыштавалi. Як часта здаралася, яны знiклi на нейкi год цi болей, так, што было невядома, цi яны яшчэ жылi, а тады зноў нечакана з'явiлiся i, як звычайна, выступiлi з самаабвiнавачаннямi. Яны прызналi сябе вiнаватымi ў змове з ворагам (тады таксама ворагам была Эўразiя), у растраце грамадскiх грошай, у забойстве некаторых старых сябраў Партыi, у змове супраць Вялiкага Брата, якую яны рыхтавалi яшчэ задоўга да Рэвалюцыi, i ўрэшце ў актах сабатажу, якiя пацягнулi за сабой смерць сотняў тысяч людзей. Пасля гэткiх прызнанняў iм даравалi вiну, аднавiлi ў Партыi i даверылi пасады з гучнымi назвамi, якiя ў сапраўднасцi былi толькi сiнекурай. Усе трое надрукавалi ў "Таймз" аб'ёмныя нiзкапаклонныя артыкулы, дзе падрабязна тлумачылi прычыны сваёй здрады i абяцалi выправiцца.

Праз нейкi час пасля iх вызвалення Ўiнстан нават сустрэў усiх трох у кавярнi "Каштан". Ён памятаў тое пачуццё страху i захаплення, з якiм ён скоса на iх пазiраў. Яны былi значна старэйшыя за яго, гэтыя рэшткi мiнулага свету, амаль апошнiя вялiкiя постацi з гераiчных часоў нараджэння Партыi. Вакол iх яшчэ трымаўся арэол герояў падпольнага руху i грамадзянскай вайны. У яго з'явiлася пачуццё - хоць ужо i тады пачалi блытацца факты i даты, - што ён ведаў iх iмёны яшчэ раней за iмя Вялiкага Брата. Але ў той самы час яны былi адрынутыя, ворагi Партыi, якiм з абсалютнай пэўнасцю праз год або два пагражала знiшчэнне. Нiводнаму чалавеку, якi хоць раз трапляў у рукi Палiцыi Думак, не ўдавалася выбавiцца ад яе назаўсёды. Яны былi жывыя мерцвякi, што чакалi часу, каб сысцi ў магiлу.

Усе столiкi побач з iмi былi пустыя. Было б вялiкай неасцярожнасцю сесцi блiзка да такiх людзей. Яны сядзелi моўчкi, перад iмi стаялi шклянкi з джынам, прыпраўленым гваздзiкай - гэта быў фiрменны напой кавярнi. Найбольшае ўражанне зрабiў на Ўiнстана выгляд Радэрфорда. Раней Радэрфорд быў вядомым карыкатурыстам, яго бязлiтасныя малюнкi да Рэвалюцыi i пад час яе спрыялi актывiзацыi грамадскай думкi. Нават яшчэ i цяпер у "Таймз" часам з'яўлялiся яго карыкатуры. Але яны былi толькi iмiтацыяй яго ранейшай манеры i заставалiся надзiва нежывымi i непераканаўчымi. Гэта было вечнае перабiранне старых тэм: убогiя кватэры, галодныя дзецi, вулiчныя бойкi, капiталiсты ў цылiндрах - нават на барыкадах капiталiсты чаплялiся за свае цылiндры, бясконцыя безнадзейныя спробы зноў аджывiць мiнулае. Гэта быў нязграбны высокi чалавек з тлустымi сiвымi валасамi, прышчавым азызлым тварам i тоўстымi, як у мурына, губамi. Напэўна, некалi ён быў страшэнна дужы; цяпер жа яго цяжкае цела было сагнутае, разбiтае, распоўзлае. Здавалася, што ён рассыпаецца на вачах, як гара пяску.

А пятнаццатай гадзiне паўсюль было цiха. Ўiнстан ужо не мог згадаць, чаму ён прыйшоў у кавярню менавiта ў гэты час. Зала была амаль пустая. З тэлеглядаў лiлася духавая музыка. Тыя трое сядзелi амаль нерухома ў сваiм куце i маўчалi. Без нiякiх замоваў афiцыянт прыносiў шклянкi з джынам. Побач з iмi на стале стаяла шахматная дошка з расстаўленымi фiгурамi, але нiхто з трох не гуляў. I тады адбылося нешта незвычайнае з тэлеглядамi - цягнулася гэта не болей за паўхвiлiны. Нешта зрабiлася з музыкай - змянiлася не толькi мелодыя, але i тэмбр. У яе быццам нешта ўлезла - але цяжка было апiсаць, што гэта было. Нейкiя дзiўныя, рэзкiя, пранiзлiвыя, з'едлiвыя ноты. I тады голас з тэлегляда заспяваў старую песню:

Там, пад раскiдзiстым каштанам,

Ты здрадзiў мне, а я табе.

Мы i яны жылi з маны

Там, пад раскiдзiстым каштанам.

Нiхто з трох не варухнуўся. Але калi Ўiнстан употай глянуў на старэчы твар Радэрфорда, ён убачыў, што яго вочы былi поўныя слёз. I тады ён упершыню заўважыў - i нешта ўнутры яго здрыганулася, - што i ў Эрансана, i ў Радэрфорда былi перабiтыя насы.

У хуткiм часе пасля гэтага ўсiх трох зноў арыштавалi. Выявiлася, што з моманту iх вызвалення яны пачалi рыхтаваць новыя падкопы. Пад час свайго другога працэсу яны прызналiся яшчэ раз у сваiх старых злачынствах, а таксама ў цэлым шэрагу новых. Яны былi пакараныя смерцю, а iх лёс як папярэджанне наступным пакаленням быў занесены ў партыйныя аналы. Гадоў праз пяць пасля гэтага, у 1973 годзе, калi Ўiнстан аднойчы разгарнуў скрутак дакументаў, што выпаў з трубкi пнеўматычнай пошты на яго пiсьмовы стол, ён наткнуўся на выразку з газеты, якая, вiдаць, згубiлася мiж iншых папер i была забытая. Разгледзеўшы яе, ён адразу зразумеў, што яна значыла. Гэта была палова старонкi, выдраная з "Таймз" прыблiзна дзесяцiгадовай даўнасцi - верхняя палова старонкi, нават дата была вiдна - на ёй быў здымак дэлегатаў на нейкiм партыйным мерапрыемстве ў Ню-Ёрку. У цэнтры групы выразна вылучалiся Джоўнз, Эрансан i Радэрфорд. Iх было лёгка пазнаць, тым болей што iх iмёны стаялi ў подпiсе пад здымкам.

Самае цiкавае было тое, што на абодвух працэсах усе трое сцвярджалi, што былi якраз у гэты час на эўразiйскай тэрыторыi. З патаемнага лётнiшча ў Канадзе яны вылецелi на сустрэчу, што мусiла адбыцца недзе ў Сiбiры, правялi нараду з сябрамi Эўразiйскага Генеральнага Штаба i выдалi iм важныя ваенныя сакрэты. Дата выразна адбiлася ў памяцi Ўiнстана, бо выпадкова супала з днём сонцавароту. Але гэта можна было праверыць па шматлiкiх iншых крынiцах. Заставалася толькi адна магчымая выснова: прызнаннi былi хлуснёй.