Фридрих Ницше - Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)

• Название: Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)
• Автор: Фридрих Ницше
• Жанр: Философия

---

"О Заратустра, - прамовiў ён, - ты не падобны на чалавека, якi ад шчасця круцiцца на месцы: каб не ўпасцi, давядзецца табе скакаць!

Але калi ты i захочаш скакаць i вырабляць розныя выкрунтасы на канаце, усё адно нiхто не скажа: "Дзiвiцеся, вось скача апошнi вясёлы чалавек!"

Той, хто яго шукае тут, дарма ўзняўся на гэтыя вышынi: ён тут знойдзе пячоры i тых, што ў iх хаваюцца, а таксама сховы тым, хто ратуецца ўцёкамi, але не знойдзе нi патайнiкоў, нi скарбнiц шчасця, нi новых залатадайных жылiн.

Хоць усё адно нiчога не адшкадоўваецца, нiякiя пошукi не маюць сэнсу, бо няма болей шчасных выспаў!"

Так уздыхнуў вяшчун; але з апошнiм уздыхам яго да Заратустры вярнулася спакайната i ўпэўненасць, быццам ён з глыбокае цяснiны зноў выйшаў на святло. "Не! Не! Тры разы не!! - усклiкнуў ён бадзёрым голасам, агладжваючы бараду. Гэта я ведаю лепш! Яшчэ ёсць шчасныя выспы! Ужо лепей памаўчы пра гэта, ты, мяшок журботы i зiтханняў!

Перастань балабонiць, ты, паўдзённая дажджавая хмара. Цi ж ты не бачыш, што я ўжо прамок ад журботаў тваiх, як аблiты сабака?

Атрасуся я i ўцяку ад цябе абсыхаць, - так што не здзiўляйся! Цi, можа, думаеш, гэта няветлiва. Але тут мой двор.

А вышэйшага чалавека я адразу знайду ў тых лясах, адкуль, можа, i далятаў яго крык. Можа, за iм гонiцца якi-небудзь люты звер.

Ён - у маiх сферах: тут яму не зняшчасцiцца! Сапраўды, у мяне тут нямала лютых звяроў".

I з гэтымi словамi Заратустра рушыў да лесу. Тады празарлiвец сказаў: "О Заратустра, - ты хiтрун!

Я зразумеў: ты хочаш пазбыцца мяне! Ты лепей пойдзеш у лес, да лютых звяроў!

Але гэта цябе не ўратуе! Увечары я буду зноў тут; я сяду ў тваёй пячоры i буду сядзець, цярплiвы, як калода, i буду чакаць цябе!"

"Хай будзе так! - крыкнуў Заратустра ўжо здалёк. - I хай усё маё ў гэтай пячоры належыць табе, дарагому майму госцю!

Калi ты знойдзеш мёд, - што ж! лiжы яго, бурклiвы мядзведзь, саладзi душу сваю! А ўвечары мы будзем, абодва вясёлыя, скакаць пад мае песнi, як вучоны мядзведзь.

Ты сумняваешся? Ты хiтаеш галавою? Ну што ж, паглядзiм, стары буркун! Я ж таксама - празарлiвы вяшчун!"

Так сказаў Заратустра.

Гутарка з каралямi

1

Заратустра не быў яшчэ i гадзiны ў дарозе па гарах сваiх i лясах, як раптам убачыў вельмi дзiўнае шэсце. Пасярод дарогi, якою ён хацеў спусцiцца, iшлi два каралi, у каронах i падперазаныя пурпуровымi паясамi, стракатыя, як фламiнга: перад сабою яны гналi нагружанага асла. "Што трэба гэтым каралям у маёй дзяржаве?" - здзiўлена сказаў Заратустра сэрцу свайму i паспяшаўся схавацца за куст. Але калi каралi параўнялiся з iм, ён сказаў напаўголаса, быццам самому сабе: "Дзiўна! Дзiўна! Як звязаць адно з адным? Бачу двух каралёў - i толькi аднаго асла!"

Тады тыя двое спынiлiся, з усмешкай гледзячы ў той бок, адкуль пачуўся голас, i павярнулiся адзiн да аднаго. "Гэтаксама думаюць i многiя з нас, сказаў кароль, якi iшоў справа, - але яны не кажуць гэтага ўголас".

А кароль злева, пацiснуўшы плячыма, адказаў: "Гэта, мабыць, пастух, якi пасвiць козы. Альбо пустэльнiк, якi доўга жыве сярод скалаў i дрэў. Без кампанii псуюцца сама добрыя норавы".

"Добрыя норавы? - сярдзiта i горка адказаў другi кароль. - Ад чаго ж мы ў такiм разе ўцякаем? Цi не ад "добрых" нораваў? Цi не ад нашага "вышэйшага свету"?

I праўда, лепей жыць сярод пустэльнiкаў i пастухоў, чым у коле нашай вызалачанай, iлжывай, нарумяненай чэрнi, якая называе сябе "вышэйшым светам",

- якая называе сябе "арыстакратыяй". Але ўсё ў iх iлжа, i нават сама iхняя кроў - ад застарэлых брудных хвароб i яшчэ горшых лекараў.

Сёння ў мяне найлепшае: грубы, хiтры, упарты i вынослiвы мужык: сёння гэта сама высакародны тып.

Сяляне - вось хто сёння сама лепшыя людзi; яны i павiнны панаваць! Аднак цяпер - царства натоўпу, i я ўжо не падманваю сябе. А натоўп - гэта мешанiна i неразбярыха.

У iх усё перамяшана: святы з нягоднiкам, дваранiн з жыдом i ўсё звяр'ё з Ноевага каўчэга.

Добрыя норавы! Усё ў нас iлжывае i прагнiло наскрозь. Нiхто ўжо не здольны на шаноўлю: якраз ад гэтага мы i ўцякаем. Усюды настырныя, лiслiвыя сабакi, якiя залоцяць пальмавае лiсце.

Агiда душыць мяне таму, што мы, каралi, самi зрабiлiся несапраўднымi, што мы хаваемся пад вопраткай лядашчай, раззалочанай дзедаўскай велiкапышнасцi, што для дурняў i прайдохаў i для ўсiх, хто сёння ўцягнены ў дробязны гандаль уладаю, мы не больш чым профiлi на манетах!

Мы - не першыя сярод людзей, але павiнны iграць ролю натоўпу: i ад гэтай хлуснi перанасычанасць i агiда апанавалi нас.

Мы пайшлi, нарэшце, ад зброду, ад усiх гарлапанаў i ад мушынай квэцанiны брудных пiсакаў, ад смуроду гандляроў, ад сутаргаў славалюбства i ад смярдзючага дыхання - цьфу! жыць сярод гэтай свалаты!

- цьфу! iграць ролю першых сярод свалаты! О агiда! Агiда! Агiда! Чым парабiлiся мы, сённяшнiя каралi!"

"Гэта прыступ тваёй старой хваробы, - сказаў левы кароль, - гэта прыступ агiды, бедны мой браце. Аднак, па-мойму, нехта падслухоўвае нас".

Заратустра, якi напружлiва ўважаў гэтым словам, адразу выйшаў са свайго сховiшча, падышоў да каралёў i сказаў:

"О каралi, той, хто слухае вас i слухае з вялiкай ахвотай, называецца Заратустра.

Я - Заратустра, я той, хто сказаў калiсьцi: Каму сёння абыходзяць каралi!" Не гневайцеся, але я ўсцешыўся, калi пачуў, як вы казалi адзiн аднаму: "Каму сёння да нас, каралёў!"

Але тут мая дзяржава i мая ўлада: што вы шукаеце тут? Аднак, магчыма, па дарозе вы знайшлi, што шукаю я, - вышэйшага чалавека".

Пачуўшы гэта, каралi ўдарылi сябе ў грудзi i ў адзiн голас сказалi: "Нас пазналi!

Мечам гэтага слова ты расцiнаеш густы морак нашых сэрцаў. Ты адгадаў наш смутак, бо, бачыш, на тое мы i рушылi ў дарогу, каб знайсцi вышэйшага чалавека,

- чалавека, якi вышэйшы за нас: хоць мы i каралi. Яму вядзем мы гэтага асла. Бо найвышэйшы чалавек павiнен быць i найвышэйшым уладаром на зямлi.

Няма больш горкай нядолi ў чалавечым лёсе, чым калi ўладары зямлi - не першыя сярод падданых сваiх. I ўсё тады робiцца хлуслiвым, жахлiвым i перакручаным.

Калi ж яны робяцца апошнiмi i з людзей ператвараюцца ў быдла, тады чэрня ўсё больш падымаецца ў цане, пакуль нарэшце дабрачыннасць яе не абвесцiць: "Глядзi, толькi я адна - дабрачыннасць!"

"Што я чую? - адказваў Заратустра. - Якiя мудрыя каралi! Я ў захапленнi i сапраўды з прыемнасцю перакладу на мову рыфмаў тое, пра што гаварылася:

- хоць гэтыя вершы не на кожнае вуха i наўрад цi спадабаюцца ўсiм. Але я даўно ўжо не зважаю на доўгiя вушы. Ну дык вось яны!

(Але тут i асёл загаварыў: выразна i не без лiхое подумкi ён сказаў "I-А").

У год народзiнаў Хрыста Сiвiла, Калi была пад чаркай, заявiла:

О гора! Як усё змарнела, ўпала нiзка

У колiсь велiчнай дзяржаве Рымскай:

Сталiцу свету блуд заеў! Агiда!

Стаў Цэзар быдлам, нават Бог - стаў жыдам!"

2

Каралi пацешылiся з Заратустравых рыфмовак, а каторы справа сказаў: "О Заратустра, як разумна зрабiлi мы, што пайшлi пабачыцца з табою!

Бо ворагi твае ў люстэрка паказалi нам твой вобраз: i ў тым люстэрку ты паявiўся ў вобразе дэмана, са з'едлiвай усмешкай, нам аж страшна стала.

Але i гэта не дапамагло! Зноў i зноў ты кроiў нам вушы i сэрцы сваiмi выслоўямi. Нарэшце мы сказалi: а цi не ўсё роўна, якi ён з сябе! Трэба слухаць яго, таго, хто павучае: "Вы павiнны любiць мiр як сродак да новай вайны, i кароткi мiр больш, чым доўгi!"

Нiхто яшчэ не казаў такiх ваяўнiчых слоў: "Што ёсць дабро? Дабро - гэта быць адважным, дабро - гэта вайна, якая асвячае любую мэту".

О Заратустра, ад гэтых слоў бацькоўская кроў забушавала ў нашых жылах: быццам сама вясна загаварыла да бочак са старым вiном.

Калi мячы склiньвалiся з мячамi, нiбы акрываўленыя змеi, тады бацькi нашы любiлi жыццё; мiрнае сонца ў мiрным небе здавалася iм нежыццёвым i халодным, а доўгi мiр быў ганьбаю.

Як уздыхалi яны, бацькi нашыя, калi бачылi на сцяне блiскучыя вышчарбленыя мячы! Нiбы мячы гэтыя, прагнулi яны вайны. Бо меч хоча ўпiвацца крывёю i ззяе ад палкага жадання"...

Пакуль каралi палка i захоплена балабонiлi пра шчасце сваiх бацькоў, Заратустру моцна закарцела пасмяяцца з iхняга палу, бо на вочы вiдаць было, што каралi гэтыя - з высакароднымi, тонкiмi рысамi твару - зусiм мiралюбныя. Але перасiлiў сябе. "Ну што ж! - сказаў ён. - Вось дарога, якая вядзе да Заратустравай пячоры; доўгi будзе сённяшнi вечар! А цяпер я пакiну вас: мяне клiча крык на дапамогу.

Гэта гонар маёй пячоры, калi самi каралi будуць сядзець у ёй i чакаць, але канечне, доўгая будзе чаканка ў iх!

Ну добра! Нiчога не зробiш! Дзе сёння найлепш вывучваюцца чакаць, як не пры двары? I ўся каралеўская цнота, якая яшчэ засталася ў iх, цi ж не кажа яна: умець чакаць?"

Так сказаў Заратустра.

П'яўка

Заратустра, увесь у сваiх думках, iшоў далей, спускаючыся з гор, па лясах, мiма балацiн; i, як яно можа стацца з кожным, хто разважае пра цяжае i нялёгкае, незнарок на кагосьцi наступiў. I вось - у твар яму адразу пырснулi крыкi болю, два праклёны i дваццаць два брыдкiя кленiчы, аж Заратустра, спалохаўшыся, замахнуўся кiем i ўдарыў таго, на каго наступiў. Але адразу спахапiўся, i сэрца яго смяялася з дурасцi, якую толькi што зрабiў.