Фридрих Ницше - Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)

• Название: Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)
• Автор: Фридрих Ницше
• Жанр: Философия

---

I зноў мне моўчкi сказала цiшыня: "што ты можаш ведаць пра гэта! Раса ападае на траву ў сама маўклiвы час ночы".

I я адказаў: "Яны кпiлi з мяне, калi я знайшоў сваю дарогу i пайшоў па ёй; праўда, мае ногi дрыжалi тады".

А яны сказалi: "Ты збiўся з дарогi, а цяпер яшчэ i з нагi!"

I зноў безгалоса сказала яна: "Што табе да кпiнаў! Ты той, хто развучыўся слухацца: цяпер ты павiнен загадваць!

Хiба ты не ведаеш, хто людзям сама патрэбны? Хто загадвае вялiкае.

Цяжка здзейснiць вялiкае: але яшчэ цяжэй загадаць яго.

Вось што самае-самае, што не даруецца: ты маеш уладу i не хочаш панаваць".

I я адказаў: "Мне бракуе голасу льва, каб загадваць".

I тады зноў, як бязгучны шэпт, яна сказала: "Словы, якiя прыносяць буру, сама цiхiя. Думкi, якiя прыходзяць галубiнымi лапкамi, кiруюць светам.

О Заратустра, ты павiнен быць ценем таго, што iдзе: так будзеш загадваць ты i, загадваючы, пойдзеш паперадзе".

I я адказаў: "Мне брыдка".

I зноў безгалоса сказала яна: "Ты яшчэ павiнен зрабiцца дзiцём i не саромецца.

Гонар юнацтва яшчэ ёсць у табе, позна ты стаў хлопцам; але хто хоча зрабiцца дзiцём, павiнен адолець i сваё юнацтва".

I я доўга вагаўся i дрыжаў i, нарэшце, сказаў тое самае, што i напачатку: "Я не хачу".

Тады вакол мяне выбухнуў смех. Гора мне! Як гэты смех рваў мае вантробы i кроiў сэрца!

I апошнi раз маўклiвы голас: "О Заратустра, паспелi твае плады, але сам ты яшчэ не паспеў, каб iх спажываць!

I таму табе зноў патрэбна самота: бо ты яшчэ павiнен даспець".

I зноў пачуўся смех, цяпер ужо ён аддаляўся ад мяне; потым вакол мяне стала цiха, стала як бы двайная цiшыня. А я ляжаў на зямлi, i пот лiўся з мяне.

Цяпер вы ўсе чулi: чаму я павiнен вярнуцца ў самоту. Я нiчога не ўтоiў ад вас, сяброве мае.

I ўсё гэта вы пачулi ад мяне, сама шчырага чалавека, - такiм я хачу застацца i далей!

О, сяброве мае! I яшчэ сёе-тое я мог бы сказаць вам; i яшчэ штосьцi я мог бы даць! Чаму ж не даю? Хiба я скупы?"

Калi Заратустра сказаў гэтыя словы, апанавала яго сiла вялiкае скрухi, бо блiзiлася разлука з сябрамi, i ён загаласiў; i нiхто не мог суцешыць яго. А ўначы ён пайшоў i пакiнуў сваiх сяброў.

ТРЭЦЯЯ ЧАСТКА

"Вы гледзiце ўгору, калi прагнеце вышынi. А я гляджу ўнiз, бо я ўзвысiўся. Хто з вас можа смяяцца i быць узвышаным? Хто падняўся на сама высокiя горы, той смяецца з усякай трагедыi - i на сцэне, i на яве".

Заратустра. Пра чытанне i пiсанне

Вандроўнiк

Было апоўначы, калi Заратустра выправiўся ў дарогу праз горны хрыбет, каб ранiцай выйсцi на другi бераг вострава, дзе ён меўся сесцi на карабель. Там якраз была добрая гавань, у якой станавiлiся на якар нават чужаземныя караблi; яны бралi на борт тых, хто хацеў плысцi за мора са шчасных выспаў. I вось, калi Заратустра падымаўся ў горы, ён успамiнаў дарогаю многiя самотныя вандроўкi сваёй маладосцi i як многа горных вяршынь i хрыбтоў ён ужо адолеў.

"Я вандроўнiк, якi ўвесь час падымаецца ў горы, - сказаў ён сэрцу свайму, - я не люблю раўнiн i, здаецца, не магу заседжвацца ў цiшы.

I што б мне цяпер нi падкiнула доля яшчэ перажыць, - ва ўсiм гэтым будзе вандраванне i адольванне гор: зрэшты, чалавек адольвае толькi самога сябе i жыве тым, што ў яго ўсярэдзiне.

Мiнуў той час, калi выпадковасцi яшчэ траплялiся на маёй дарозе; што ж такога яшчэ можа сустрэцца цяпер, каб яно не было часткаю мяне i маiм здабыткам!

Толькi ж вяртаецца, у мяне самога, нарэшце, вяртаюцца мая Самасць i тыя часткi яе, што доўга былi на чужыне, раскiданыя сярод многiх рэчаў i выпадковасцяў.

I яшчэ адно я ведаю добра: сёння я стаю перад маёй сама апошняй вяршыняй i перад тым, што даўно было мне наканавана. О, мне выпала ступiць на сама цяжкую дарогу! Я пачаў сваё сама самотнае вандраванне!

А хто падобны да мяне, не пазбегне гэтай хвiлiны, хвiлiны, якая скажа яму: цяпер толькi ты выходзiш на дарогу велiчы! Вяршыня i прорва - цяпер яны злiлiся ў адно!

Ты iдзеш па сваёй дарозе велiчы: тваiм апошнiм сховiшчам зрабiлася тое, што дагэтуль называлася тваёй апошняй небяспекай.

Ты iдзеш па сваёй дарозе велiчы: цяпер сама лепшай мужнасцю няхай стане веданне: за табою больш нiякай дарогi няма!

Ты iдзеш па сваёй дарозе велiчы; i тут нiхто не можа красцiся па тваiм следзе! Твае ж ногi самi сцiраюць за табою дарогу i напiсана пад ёю: Немагчымасць.

I калi ў цябе больш няма нiякай лесвiцы, навучыся залазiць сабе на галаву: як яшчэ iнакш табе падняцца вышэй!

На сваю галаву i далей праз сваё ж сэрца! Цяпер сама пяшчотнае ў табе павiнна зрабiцца сама жорсткiм.

Хто залiшне ашчаджае самога сябе, той хварэе ад гэтага! Слава ўсяму, што гартуе! Я не слаўлю зямлю, дзе цячэ толькi алей i мёд!

Трэба навучыцца глядзець ад сябе, каб бачыць многае: гэтая цвёрдасць патрэбна кожнаму, хто падымаецца ў горы.

А хто занадта настырным вокам шукае спазнання, не бачыць нiчога вакол сябе, акрамя паверхнi ўбачанага!

А ты, Заратустра, хочаш разгледзець аснову ўсiх рэчаў i падаснову iх: i таму ты павiнен падняцца нават вышэй за сябе, - далей i вышэй, пакуль самi зоркi не будуць пад табою!

Так! Глядзець унiз на самога сябе i на свае зоркi: толькi гэта я называю вяршыняй, толькi гэта яшчэ застаецца маёй апошняй вяршыняй!"

Так казаў сабе Заратустра, узыходзячы ў горы i суцяшаючы сабе сэрца такiмi выслоўямi: бо маркоцiлася сэрца, як нiколi раней. I калi ён падняўся на вяршыню хрыбта, перад iм адкрылася новае мора; ён спынiўся i доўга маўчаў. Ноч на гэтай вышынi была зольная, ясная i зорная.

"Я пазнаю свой лёс, - сказаў ён нарэшце журботна. - Дарма! Я гатовы. Вось i пачалося маё апошняе асамотненне.

Ах, гэтае чорнае жалобнае мора пада мною! Ах, гэтая цяжарная начная спрыкраласць! Ах, лёс i мора! Да вас я павiнен цяпер спусцiцца!

Я стаю перад маёй сама высокай гарою i перада мною мая сама доўгая вандроўка: таму мне i трэба спусцiцца глыбей, чым калi раней: - глыбей, чым калi раней, павiнен я заглыбiцца ў цярпеннi, у сама цёмны iх паток! Так хоча мой лёс: дарма! Я гатовы.

Адкуль узялiся высачэзныя горы? - калiсьцi пытаўся я сам у сябе. I вось даведаўся я, што яны падымаюцца з мора.

Сведчаннi пра гэта запiсаны на вяршынях i скалах. З самых глыбiняў павiнна ўзыходзiць найвышэйшае да вышыняў сваiх...

Так казаў Заратустра на вяршынi гары, дзе было холадна; але калi ён падышоў да мора i спынiўся самотны сярод скал, агарнула яго млосць i яшчэ большая маркота, чым раней.

Усё яшчэ спiць, - сказаў ён, - спiць i мора. Дрымотна i адчужана глядзiць на мяне яго вока.

Але яно дыхае цяплом, i я ведаю: яно мроiць, яно снiць свой сон на цвёрдых каменных падушках.

Паслухай! Паслухай! Як яно стогне ад цяжкiх успамiнаў! Альбо ад злавесных прадчуванняў?

Ах, я смуткую разам з табою, цёмная пачварына, ад перажыванняў за цябе я гневаюся на сябе.

Ах, чаму не стае моцы маёй руцэ! Як ахвотна я выбавiў бы цябе ад лiхiх мрояў!.."

I, сказаўшы гэта, Заратустра горка засмяяўся з самога сябе.

"Што, Заратустра! - сказаў ён. - Ты яшчэ i мору хочаш спець песню суцяшэння?

О, ты поўны любаснай мiлаты дурань, Заратустра, поўны дабрашчаснага даверу! Але ты заўсёды быў такi: з даверам заўсёды падыходзiў да ўсяго вусцiшнага.

Усiх пачвараў хацелася табе аблашчыць. Цёплае дыханне, крыху мяккай поўсцi на лапах - i ты ўжо гатовы любоўна павабiць яе да сябе.

Любоў - небяспека самотнiку, любоў да ўсяго, калi яно толькi жывое! Праўда ж, смешная мая дурнота i мая сцiпласць у любовi!.."

Так сказаў Заратустра i зноў засмяяўся; але тут ён згадаў сваiх пакiнутых сяброў i, нiбыта ў думках звiнавацiўшыся перад iмi, угневаўся на сябе за такiя думкi. I яшчэ ў смеху заплакаў: ад гневу i маркоты горка плакаў Заратустра.

Пра вiдзежы i здагадку

1

Калi сярод матросаў пайшлi чуткi, што на караблi Заратустра, - бо разам з iм на карабель узышоў яшчэ адзiн чалавек са шчасных выспаў, - усiх разабрала цiкаўнасць, усе чагось чакалi. Але Заратустра маўчаў два днi, быў халодны i глухi ад смутку i не адказваў нi на позiркi, нi на пытаннi. А пад вечар другога дня прачнуўся яго слых, хоць ён па-ранейшаму маўчаў; а на гэтым караблi, якi прыплыў здалёк i меўся плысцi яшчэ далей, можна было пачуць пра многiя дзiвосы i небяспекi. А Заратустра быў сябар усiм, хто робiць далёкiя падарожжы i не можа жыць без рызыкi. I вось, пакуль ён прыслухоўваўся да гаворак, развязалiся аковы яго языка, i зламаўся лёд на сэрцы, i ён пачаў гаварыць так:

"Вам адважным шукальнiкам, даследчыкам i ўсiм, хто пад хiтрымi ветразямi iшоў у жудасць мора,

- вам, упiтым загадкамi, радым мiгатлiваму сумнiўнаму святлу, чые душы пад гукi жалеек iмкнуцца ўведаць падманлiвыя безданi,

- бо вы не хочаце нясмелай рукою намацваць нiтку; i там, дзе вы можаце адгадаць, вы ненавiдзiце рабiць высновы,

- вам толькi раскажу я загадку, якую бачыў я, - твор самотнiка.

Панура iшоў я нядаўна ў мярцвяна-бледных поцемках. Ужо не адно сонца зайшло для мяне.

Сцежка, якая ўпарта лезла сярод камянёў, незадаволеная, адзiнокая, - нi травы, нi кустоў абапал - горная сцежка храбусцела пад настырнасцю маiх ног.

Моўчкi ступаючы сярод насмешлiвага шабуршання дробнага камення, расцiраючы на пыл кожны, аб якi спатыкалася мая нага, я намагаўся падняцца ўгору.