Пьер Буль - Планета малпаў (на белорусском языке)

• Название: Планета малпаў (на белорусском языке)
• Автор: Пьер Буль
• Жанр: Научная Фантастика

---

- Разумею, - сказаў я задуменна. - Значыцца, вы выкарыстоўваеце людзей i ў такiх эксперыментах...

- Прыходзiцца... Так што, твой катэр знойдзены.

- А наш карабель, якi кружляе вакол Сароры вось ужо два месяцы?

- Пра гэта я нiчога не чула. Напэўна, нашыя астраномы яго не засеклi. Толькi не перапыняй мяне на кожным слове! Некаторыя вучоныя сцвярджаюць, што твая ракета прыляцела з другой планеты нашай зорнай сiстэмы i што ў ёй былi пасажыры. Далей гэтага яны не пайшлi. Нiкому i ў галаву не прыходзiць, што гэтыя разумныя iстоты могуць мець аблiчча людзей!

- Але ж, Зiра, трэба iм гэта сказаць! - ускрыкнуў я. - Мне абрыдла быць палонным нават у найзручнейшай клетцы, якая толькi ёсць на Сароры, абрыдла, нягледзячы на твой клопат. Чаму ты мяне хаваеш? Чаму не сказаць праўду ўсiм?

Зiра спынiлася, азiрнулася па баках i паклала руку мне на плячо.

- Чаму? Толькi дзеля цябе самога. Ты ведаеш Заюса?

- Пытаешся яшчэ! Нават хацеў з iм пагаварыць. Ну i што?

- Ты заўважыў, як ён успрыняў твае першыя спробы давесцi, што ты разумная iстота? Ты ж не ведаеш, я ўжо сто разоў спрабавала праверыць яго ў гэтым цi хаця б намякнуць, - i з якой асцярожнасцю! - што, нягледзячы на знешнi выгляд, ты ўсё-такi, магчыма, не жывёлiна?

- Я бачыў, што вы часта спрачалiся i, здаецца, так i не прыйшлi да згоды.

- Ён упарты, як баран, i дурны, як чалавек! - выбухнула Зiра. - Але што рабiць? Такiя амаль што ўсе арангутаны. Ён аб'явiў раз i назаўжды, што ўсе твае здольнасцi тлумачацца высокаразвiтым чалавечым iнстынктам, i цяпер нiшто не прымусiць яго змянiць сваю думку. Да таго ж, ён ужо нават напiсаў пра цябе цэлую дысертацыю, у якой даводзiць, што ты - вучоны чалавек, гэта значыць чалавек, якi пабываў у палоне, быў выдрэсiраваны i здольны цяпер выконваць бессвядома пэўныя трукi.

- Тупая жывёлiна!

- Я згодная. Але ўся бяда ў тым, што ён прадстаўляе афiцыйную навуку i вельмi ўплывовы. У iнстытуце ён займае адну з сама высокiх пасадаў, таму ўсе мае прапановы праходзяць праз яго. Я ўпэўнена, што калi я паспрабую расказаць пра цябе праўду, як ты хочаш, то Заюс проста абвiнавацiць мяне ў навуковай ерасi. Мяне звольняць. Хоць нiчога б тут асаблiва страшнага не было, але ты...

- А што можа быць больш жахлiвага за жыццё ў клетцы?

- Няўдзячны! Ты нават не падазраеш, на якiя хiтрыкi прыйшлося мне пайсцi, каб цябе не перасялiлi ў энцэфалiчную лабараторыю! Заюс не спынiўся б нi перад чым, калi б ты працягваў даказваць яму, што з'яўляешся разумнаю iстотай.

- А што такое энцэфалiчная лабараторыя? - спытаўся я ўстрывожана.

- Лабараторыя, дзе мы робiм некаторыя тонкiя аперацыi на жывым мозгу: перасадкi тканак, пошукi i раздражненне нервовых цэнтраў, частковае i нават поўнае выдаленне мазгавых доляў.

- I вы робiце такiя вопыты на людзях?

- Натуральна. Мозг чалавека, як i ўся яго анатомiя, найблiжэйшы паводле сваёй пабудовы да нашага. Нам проста пашанцавала, што прырода стварыла жывёлiну, на якой мы можам вывучаць сябе. Людзi служаць нам i ў багата якiх iншых вопытах, але пра гэта ты даведаешся пазней. Якраз цяпер мы выконваем надзвычай важныя даследаваннi.

- Якiя патрабуюць значных папаўненняў чалавечага матэрыялу?

- Але, значных. Гэтым i тлумачацца аблавы, дзякуючы якiм мы аднаўляем нашыя запасы. На жаль, аблавы арганiзуюць гарылы, i мы не можам позбавiць iх любiмай забавы - палявання. Навука страчвае праз гэта велiзарную колькасць матэрыялу.

- Сапраўды, вельмi шкада, - працэдзiў я, сцiснуўшы вусны. - Вернемся, аднак, да маёй сцiплай асобы...

- Цяпер ты разумееш, чаму я вырашыла захаваць усё ў тайне?

- Дык, значыцца, я асуджаны сядзець да канца сваiх дзён у клетцы?

Ї Не, калi толькi план, якi я задумала, удасца. Але ж ты не павiнен раскрывацца, пакуль не настане зручны момант, калi ў нас на руках будуць магутныя козыры. Вось мая прапанова: праз месяц адкрыецца штогоднi кангрэс фiзiёлагаў. Гэта вялiкая падзея. На адкрыццi будзе процьма народу, у тым лiку прадстаўнiкi ўсiх буйнейшых газет. А грамадская думка адыгрывае ў нас такую ролю, што з ёю вымушаны лiчыцца не толькi Заюс, не толькi ўсе арангутаны, разам узятыя, але i нават гарылы. Вось гэта ты i павiнен скарыстаць. Табе трэба адкрыць сваю тайну перад усiм кангрэсам, у час пасяджэння, на якое Заюс прывядзе цябе ў якасцi экспаната: як я ўжо сказала, ён напiсаў даўжэзны опус пра цябе i твой выдатны iнстынкт. Але будзе лепш за ўсё, калi ты сам возьмеш слова i ўсё раскажаш. Гэта будзе такая сенсацыя, што Заюс не зможа табе перашкодзiць. Ты павiнен гаварыць ясна i дакладна, каб пераканаць вучоных, публiку i журналiстаў, як здолеў пераканаць мяне.

- А калi Заюс i iншыя арангутаны заўпарцяцца?

- Гарылы, вымушаныя ўлiчваць грамадскую думку, паставяць гэтых iдыётаў на месца. Дарэчы, не ўсе арангутаны такiя ж тупыя, як Заюс, i, нарэшце, сярод вучоных ёсць некалькi шымпанзэ, якiх арангутанам прыйшлося прыняць у акадэмiкi за iх сенсацыйныя адкрыццi. Адзiн з iх - Карнэлiй, мой жанiх. Я ўжо гаварыла з iм пра цябе. Толькi з iм. Ён абяцаў выступiць у тваю абарону. Вядома, спачатку ён хоча ўбачыць цябе i праверыць усё, што я яму расказала, - надта ўжо ўсё гэта неверагодна! Дарэчы, я цябе i прывяла сюды дзеля гэтага. Сёння ў нас спатканне, i ён павiнен хутка прыйсцi.

Карнэлiй чакаў нас каля групы гiганцкiх папаратнiкаў. Гэта быў сiмпатычны шымпанзэ, вiдавочна старэйшы за Зiру, але ўсё-такi вельмi малады для акадэмiка. З першага ж iмгнення я быў уражаны глыбiнёй яго позiрку, надзвычай жывога i пранiклiвага.

- Як ён табе? - цiхенечка спыталася ў мяне Зiра па-французску.

Мяркуючы па такiм пытаннi, я, мусiць, канчаткова заваяваў давер гэтай малпачкi. У адказ я, пакуль мы падыходзiлi да Карнэлiя, прашаптаў некалькi камплiментаў.

Жанiх i нявеста абнялiся, як абдымалiся ўсе парачкi. Карнэлiй нават не зiрнуў у мой бок. Было ясна, што, нягледзячы на ўсе расказы Зiры пра мяне, я быў для яго звычайным ручным зверам. Дый сама Зiра на iмгненне забылася пра мяне, i яны доўга цалавалiся. Раптам Зiра ўздрыгнула, хутка адхiлiлася i вiнавата паглядзела ў мой бок.

- Дарагая, - здзiвiўся Карнэлiй, - мы ж адны!

- Я таксама тут, - з годнасцю сказаў я на сама лепшай малпiнай мове, на якую толькi быў здольны.

- Што?! - усклiкнуў шымпанзэ, адскокваючы ўбок.

- Я сказаў: я таксама тут. На жаль, вымушаны вам пра гэта напомнiць. Вашыя пацалункi мяне не бянтэжаць, але, магчыма, вы самi будзеце пасля дакараць мяне за нясцiпласць.

- Ну i ну! - не верыў сваiм вачам шымпанзэ.

Насмяяўшыся, Зiра пазнаёмiла нас.

- Доктар Карнэлiй, акадэмiк, - сказала яна. - Улiс Меру, жыхар адной з планет Сонечнай сiстэмы, дакладней - жыхар Зямлi.

- Рады пазнаёмiцца з вамi, - сказаў я. - Зiра мне пра вас расказвала. У вас надзвычай абаяльная нявеста. Прымiце мае вiншаваннi.

Я працягнуў яму руку. Карнэлiй адскочыў, быццам убачыў перад сабою змяю.

- Дык гэта праўда? - прамармытаў ён, ашалела гледзячы на Зiру.

- Любы, хiба я калi-небудзь манiла табе?

Карнэлiй хутка авалодаў сабою. Гэта быў сапраўдны вучоны. Пасля нядоўгiх ваганняў ён пацiснуў мне руку.

- Як вам у нас? - спытаўся ён.

- Нядрэнна, - адказаў я. - Яшчэ раз прашу мне прабачыць за такi выгляд.

- Ён толькi пра гэта i думае, - смеючыся, заўважыла Зiра. - Проста комплекс нейкi! Ён нават не ўяўляе, як ён будзе выглядаць тут у адзежы.

- I вы сапраўды прыбылi з гэтай... як яе?..

- З Зямлi, з Сонечнай сiстэмы.

Вiдаць, Карнэлiй мала верыў словам Зiры, мяркуючы, што ўсё гэта - нейкая мiстыфiкацыя. Але цяпер ён закiдаў мяне пытаннямi. Мы прагульвалiся павольна па парку: шымпанзэ iшлi пад руку ўперадзе, а я на ланцугу за iмi, каб мiнакi не звярталi на нас увагi. Але мае адказы настолькi ўражвалi Карнэлiя, што ён пастаянна спыняўся, кiдаў сваю нявесту, i мы пачыналi спрачацца, стоячы адзiн перад адным, размахваючы рукамi, рабiлi на пяску розныя чарцяжы. Зiра не сердавала на нас. Наадварот, радавалася ад усёй душы, убачыўшы, якое ўражанне зрабiў я на яе жанiха.

Натуральна, Карнэлiя больш за ўсё зацiкавiла эвалюцыя homo sapiens на Зямлi, i ён мяне прымусiў сто разоў паўтарыць усё, што я пра гэта ведаю. Пасля гэтага ён надоўга задумаўся. Нарэшце ён сказаў, што мая iнфармацыя, без усякiх сумненняў, уяўляе велiзарную каштоўнасць для навукi ўвогуле i для яго ў прыватнасцi, асаблiва цяпер, калi ён выконваў надзвычай смелыя даследаваннi па праблеме паходжання малпаў. Наколькi я зразумеў, ён зусiм не лiчыў яе вырашанай i не згаджаўся з агульнапрынятымi тэорыямi. Але калi гаворка зайшла пра яго ўласныя гiпотэзы, ён стаў стрыманы, i ў гэтую першую сустрэчу я так ад яго нiчога i не даведаўся. Што б там нi было, я набыў у ягоных вачах каласальную каштоўнасць, i, вiдаць, ён аддаў бы ўсё сваё багацце, толькi б перавесцi мяне да сябе ў лабараторыю.

Потым мы загаварылi пра маё цяперашняе становiшча i пра Заюса, чые дурасць i сляпая саманадзейнасць былi Карнэлiю добра вядомыя. Ён адобрыў план Зiры. I нават абяцаў падрыхтаваць глебу для майго выступлення, намякнуўшы некаторым сваiм калегам, што выпадак мой загадкавы.

Калi мы развiтвалiся, Карнэлiй без ваганняў працягнуў мне руку, праверыўшы, праўда, на ўсякi выпадак, цi няма тут каго паблiзу. Потым пацалаваў сваю нявесту i пайшоў, аглядваючыся праз плячо, нiбыта дзеля таго, каб яшчэ i яшчэ раз упэўнiцца, што я не быў галюцынацыяй.