К Акула - Змагарныя дарогi (на белорусском языке)

• Название: Змагарныя дарогi (на белорусском языке)
• Автор: К Акула
• Жанр: Биографии и Мемуары

---

Ня трэба было Башмакову й двух слоў, каб зразумеў, у якi бок кiруе Сьцервiн свае аглоблi.

- Так в чем же дело, - адказаў былы чырвонаармеец, - давай, не медля...

Умовiлiся на сяньня. Башмакоў мае быць дзяжурным па роце, будзе цэлы час у баёвой гатоўнасьцi. Каля гадзiны адзiнаццатай сустрэнуцца на перадавых пазыцыях, на левым крыле абаронных вакопаў Асбаху. Сьцервiн будзе абыходзiць пазыцыi свае роты, а там ужо сустрэнуцца й гайда... Так, здаецца, проста й дасканала. Як пiць даць, казаў той. Ужо раней асачылi й абмяркавалi дарогу на другi бок, найбольш праўдападобныя месцы пазыцыяў працiўнiка, да якiх трэба накiравацца.

Сьцервiн зацягнуў пару глыткоў штучна пэрфумаванага, пахучага, удушлiвага дыму зь нямецкае цыгарэты, устаў i зiрнуў на камандзера роты, што драмаў за сталом пры закуранай лямпе.

- Думаю пройтись, Иван Павловнч, - кiнуў, быццам нехаця.

- Да, да, хорошо, пройдитесь, - адказаў камандзер, - проверьте, как там ребята и вообще, что где слышно. Черт подери, уже двадцать три человека из роты удрало, - церабiў галаву. - Разве они не знают?.. Да, впрочем... - махнуў вялай рукой капiтан.

Сьцервiн бярэ на плячо аўтамат i, не азiраючыся, выходзiць.

- Але-ж i цёмна, бляха! - кляне, спынiўшыся за дзьвярыма.

Ноч цёмная, як дзёгаць. Лейтанант пастаяў, колькi змог разгледзеўся, штосьцi памяркаваў. Рука выцягнула з-пад пазухi плоскую пляшку, а вусны ўзялiся смактаць зь вялiкай прагнасьцю. Цяплыня разьлiлася па жываце.

Сухi вецер магутнымi крыльлямi бушаваў у цемнаце. Дзесьцi ўверсе шумелi густыя клубы хмараў, калацiлiся вяршынi аголеных дрэваў. Вецер церабiў выстаючую ў Сьцервiна з-пад шапкi грыўку валасоў.

Нiдзе нiкога ня вiдаць. Лейтанант пастаяў, пасьля, паволi адмераўшы крокаў трыццаць у заходнiм кiрунку, павярнуў налева ў бочную, вядучую на поле, вулiчку. Ужо наблiжалася адзiнаццатая, i хто ведае, цi Башмакоў яго не чакае. Ён i ня думае паказвацца ў вакопы свае роты. Чаго? Няма дурных. "Трохi мо й занадта цёмна, але хто яго ведае. Можа, так i лепш", - мяркуе, асьцярожна ступаючы, Сьцервiн.

Ззаду, здаецца, чуваць нейкiя крокi. Ён спыняецца й азiраецца, але нiчога не бачыць. Зрэшты, навокал-жа свае. Чаго-ж тут баяцца? Але нейкая няпэўнасьць пачала дакучаць апошнiмi днямi... Ледзь ня трывога. Нiколi так раней ня было... Эх, дурнота, - махае ён у думках рукой i для пэўнасьцi падцягвае ды трымае напагатоў аўтамат, каб у выпадку нечаканасьцi... Тулiцца блiжэй да сьцяны забудаваньняў па левым баку. Можа, так хутчэй спасьцеражэ спадарожнiка. Iзноў спыняецца й чакае момант, але нiчога ня вiдаць. "Ат, мусiць, цi не здалося мне. Дый чаго я так, як дзiця, трывожуся? Свае ж навокал..." - i ставiць смялей крокi, трымаючыся амаль самых сьцен.

Раптам нечыя рукi, быццам стальныя кляшчы, хапаюць за шыю й цягнуць за вугал хаты.

- Ах ты! У-у-у-ух! - вырываецца нечакана ў Сьцервiна, i ён напружвае ўсе сiлы, каб вырвацца са стальных абдымкаў. Але напасьнiк балюча крутануў назад левую руку Сьцервiна, а другой умiг ськiнуў з пляча аўтамат i трымае за горла.

- Стой, гадзюка! - нянавiсьцю дыша голас. - Папаўся ты нарэшце!

Ззаду хуткiм трушком зблiжаюцца нечыя крокi, й перад Сьцервiным вырастае рослая фiгура.

- Малiся, нячысьцiк, калi ў Бога верыш! - загадвае шурпаты бас. - Бо прыйшла хвiлiна помсты. За ўсе крыўды, якiя ты прынёс беларускаму народу, за гвалчаную матку, мужа, дзiця, за расстраляных i апаганеных...

- Пу-у... - задыхаецца i ўецца, быццам тая гадзюка ў кляшчах, Сьцервiн.

Вочы ягоныя аж вылазяць з вачнiц, спасьцярогшы маланкавы рух правай рукi папярэдняга напасьнiка. Даўгое жыгала кантаватага штыка ўядаецца пад рэбры.

- У-у-ух!

Сьцервiнавы каленi гнуцца, арганiзм слабее й звужаецца, паглынае ўсё навокал начны дзёгаць.

Дзьве постацi моўчкi пару хвiлiн стаяць над сьвежым трупам. Насок жаўнерскага чаравiка паварочвае ўверх улiплы ў балота нос.

- Цi ня лепш было-б дзе прыхаваць?

- Пэўна-ж. Але дзе?

- А вось, давай, цягнем туды, - паказвае гаспадар голасу ў бок будынку з большым падстрэшшам. - Чым-небудзь накрыем. Пакуль суд ды справа, дык i ня будуць ведаць, дзе падзеўся. Падумаюць, што ўцёк. А то нашы нявiнныя хлопцы пацярпець могуць...

- Дык давай хуценька!

Адзiн бярэ труп за рукi, другi за ногi й цягнуць пад iншы будынак. Палажыўшы пад самай сьцяной, воддаль ад вулiцы, бяруць, што трапляецца пад рукi - усялякi хлам - i кiдаюць наверх. Штык застаецца ў грудзях.

- Здаецца, што будзе добра.

- Мабыць, ужо ня вiдаць, - мяркуе друтi.

- Ты стой! - спасьцерагаецца першы. - Гэты-ж гад на сабе кучу золата пэўна. меў... Чаму-б не папароцца?

Момант маўчаньня.

- Можа, й праўда... Ах, - махае рукой другi, - няхай яно яму на водкуп ад чарцей у пекле будзе. Хадзем хутчэй!

Адзiн падымае кiнуты па дарозе каля вугла хаты Сьцервiнаў аўтамат, i абое накiроўваюцца ў поле. Паволi, крадучыся, мiнаюць пярэднiя пазыцыi i, кiруючыся на захад, таюць у ночы.

III

Пасьля ўсяночнай варты, па каленi ў калатушцы, Сымон быў зьменены. Вярнуўшыся ў касьцёл, крышку, што ўдалося, падсушыў, адпачыў i зноў быў накiраваны з панцырфаўстам у хату, дзе з двума iншымi мелi назiраць з акна ў падвале. Тут крышку пажывiлiся. Праўда, у гаспадарскай пустой хаце не знайшлi хлеба. Тут не яны ўжо першыя былi, ды мо й не апошнiя. Адно было ўволю яблыкаў i кiслага белага вiна. Цэлы час паласкалi вiном засохлыя горлы й закусвалi фруктамi.

Таго самага вечару, калi помста дагнала лейтананта Сьцервiна, Сымон зноў быў высланы на правы фланг у малы ненакрыты вакопчык. Зь iм пайшоў ведамы ўжо чытачу Гвардзейчык. Нiводзiн не спаў, бо й спаць было цяжкавата неяк. Каля паўночы сухi вецер пачаў разганяць хмары, i зноў паказаўся серп месяца. Мiны не давалi заснуць. Яны сьвiсталi, чаргуючыся, па ўсёй лiнii фронту. Направа ад таго месца, дзе трымалi пазыцыю Сымон i Гвардзейчык, на паўночны захад ад iх, нехта нанiзваў вогненныя пацеркi на шнурочак. Рэгулярныя дугi агнявых куляў то падымалiся ўверх i лукам спадалi да зямлi, то зноў ёмка несьлiся, прыгнуўшыся, здавалася, да самых чубоў недалёкiх кустоў. На дапамогу iм побач рагаталi снарады лёгкай артылерыi й мiнамёты. Аб'ектам працiўнiка быў мост на канале ў вёсцы Гагэнбах. Здабыўшы яго, можна зайсьцi ў тыл адзьдзелам у Асбаху, адрэзаць iм дарогу водступу. З боку "трыццаткi" агонь быў слабы. Навет няшмат зарыентаваным у вайне Спарышу й Гвардзейчыку пасьля паругадзiннага назiраньня ясна было, што працiўнiк здабыў аб'ект i вужакай улез у зробленую адтулiну. Пад дзень агонь перанёсься добрых пару пядзяў на ўсход.

Нядзельнае свiтаньне 26 лiстапада загрымела сотнямi глотак францускiх гарматаў. Загарэлася доўгая дуга эльзаскага фронту. Французы згушчалi агонь на пярэднiх пазыцыях вёскi Асбаха, намацвалi бункеры й звычайныя вакопы. Снарады торгалi мяккiя грудзi голага поля, крышылi дрэвы. Жвавы вецер разганяў едкi сiнявы дымок пораху па-над буграмi й далiнамi. Пасьля блiзу гадзiннай артылерыйскай, амаль аднабочнай, кананады згусьцелi хвалi гукаў танкавай, аўтаматычнай i пяхотнай хуткастрэльнай зброi. Сухi ляскат "стэнаў" амэрыканскiх кароценькiх скарастрэлаў - нагадваў трэск ломаных галiнаў.

Цяжар галоўнага ўдару пайшоў на Асбах i направа ад Сымона, праз вёску Гагэнбах, дзе ноччу працiўнiк здабыў мост на канале. З боку "трыццаткi" супрацiў быў зусiм слабы, амаль нiякi. Толькi на пярэднiх пазыцыях Асбаха кароткi час бражджэў "максiм", але й той хутка заглох. Працiўник хутка й глыбока ўядаўся ў грудзi "трыццаткi".

Яшчэ на досьвiтку, калi хваляй пасыпалiся артылерыйскiя стрэлы, Сымон гаварыў Гвардзейчыку:

- Ну, братка, цi ня ёсьць ужо гэта пачатак канца?

- Так выглядае.

- Няхай там што будзе - будзе, а кiшкi зноў пачынаюць марш падыгрываць. Варта было-б крышку iх заспакоiць.

Гэтак памяркаваўшы, двое сяброў палезьлi ў свае сiнiя торбы, званыя хлебакамi, i памалу жавалi чорны сухi хлеб, пасьля яблыкi. Нарэшце, не спяшаючыся, закурылi, увесь час пазiраючы наперад у бок працiўнiка. Лагчына перад фронтам была пустая й спакойная. Яны ня спускалi вачэй з бочных i заднiх вакопчыкаў, зь якiх ледзь тырчалi вяршкi шлемаў. Ззаду, крокаў сто воддаль, блiзка краю лесу, тырчаў зь ямы шлем лейтананта Калмыкова, i за iм абое найбольш сачылi. Калмыкоў ад учарашняга быў на той самай пазыцыi, адкуль назiраў, каб нiхто не пакiдаў прызначаных месцаў.

Ураганны агонь францускай артылерыi быў перанесены далей назад, а з боку Асбаху й з правага крыла ўжо далёка ззаду даляталi водгукi рэдкiх i кароткiх сэрыяў "стэнаў".

- Слухай, цi не пара нам вылазiць? - запытаўся ў Гвардзейчыка Сымон.

- Хто яго ведае.

- Бач, Калмыкова ўжо няма, цi ня скрыўся дзе ў лесе. Шлёмы таксама парадзелi па вакопах.

- Дык давай, вылазiм.

- Падпаўзём, давай, да суседзяў налева.

- Слухайце, дзе Калмыкоў? - пыталi суседзяў Гвардзейчык i Сымон, асьцярожна аглядаючыся навокал.

- А я ня ведаю, - адказаў адзiн.

- Дык чаго тады сядзець? Давайце ў лес. У лесе далучылiся да вялiкай групы - каля паўсотнi чалавек. Былi тут обер-лейтанант Рэшатаў, Калмыкоў, дружыновыя Лакуста, Булько, Вiткоўскi й iншыя падафiцэры. Новапрыбылыя хутка даведалiся аб трапнасьцi сваiх ранейшых мяркаваньняў. Працiўнiк заняў вёску й абкружыў ззаду лес: завязаў мяшок, як казалi. Доказам гэтага быў трэск i грукат разнаякай зброi, перанесены далёка на поўнач за канал. Да групы цэлы час далучалiся новыя. Радзiлiся, як найлепш й найбясьпечней трапiць у палон.