К Акула - Змагарныя дарогi (на белорусском языке)

• Название: Змагарныя дарогi (на белорусском языке)
• Автор: К Акула
• Жанр: Биографии и Мемуары

---

Спарыш на момант забыўся аб сваiх турботах i зацiкавiўся працавiтым жыхаром лясоў i палёў. Асаблiва цiкава назiраць было, як мурашка старалася перавалачы свой багаж на другi бок таўставатай галiнкi, што ляжала поперак ейнай сьцежачкi. Праз той вузенькi праход, што мурашкi вытачылi пад галiнкай, кавалак дрэва не пралазiў. Пасьля пары няўдалых спробаў мурашка выпаўзла сама, адапхнула дрэва назад, колькi разоў абабегла навокал яго, быццам мяркуючы, што рабiць далей, ды хутка зноў узялася за працу, каб перацягнуць ладунак цераз бар'ер. Але як нi чаплялася заднiмi лапкамi за галiнку й як нi натужвала ўсе свае сiлы - нiчога не выходзiла. Iзноў абабегла навокал багажу, мяркуючы, якi тут знайсьцi ратунак.

Сымон сачыў тое мураўiнае змаганьне з захапленьнем. На момант i забыўся, што сам знаходзiцца ў большым клопаце й небясьпецы. Цэлую ўвагу аддаў малой iстоце. Гэтак калiсьцi любiў сачыць мурашак i ў дзяцiнстве. Дый хто-ж ня любiць назiраць за тымi працаўнямi. Адчуваў Сымон i нейкае задаваленьне з мураўiнага клопату - мо ад той сьвядомасьцi, што ня толькi ён адзiн у бядзе, але што i ўсё iншае ў прыродзе працуе, змагаецца й церпiць.

"I мог-бы-ж я памагчы ёй, - думаў хлапец, - але вось-жа няхай сама зробiць, а я буду збоку сядзець, сачыць i сьмяяцца. Няхай мурашка пазнае, якi лёгкi на гэтым сьвеце хлеб".

Тым часам мурашка наважылася, мусiць, пераправiцца цераз папярэчную галiнку iншым спосабам. Стаўшы раўналегла да свайго падоўжанага кавалка дрэва, яна пярэднiмi лапамi падапхнула адзiн ягоны канец уверх, так што ладунак ускосна лёг на бок галiны. Пасьля, адышоўшыся крыху назад, ухапiлася за заднi канец i зь вялiкаю натугаю папхнула ўвесь цяжар уверх. Кавалак дрэва перакулiўся на другi бок галiнкi.

Мурашка, вiдаць, узрадавалася, адскочыла назад i шпарка кiнулася ў левы бок, каб самой пералезьцi на другi бок праз той вузенькi праход пад галiнкай. Мусiць, ашчаджала сiлы й сама не хацела пералазiць цераз верх без патрэбы. Сымон дзiвiўся - колькi мудрасьцi цi мо толькi памяркоўнага iнстынкту мела маленькая працавiтая iстота.

Мурашка зноў хапiла кавалак дрэва пярэднiмi лапкамi й пачала цягнуць паволi, як раней. Але тут Сымон наўмысьля паставiў ёй на той вузенькай сьцежачцы вялiкi шырокi свой палец. Мурашка, кiнуўшы ладунак, абгледзела перашкоду i ўжо старалася, мусiць, разгледзець, як абысьцi яе, бо кiнулася крышку ўбок, хоць там дарожку загароджвалi сухiя сцёблы травы. Шкада Сымону стала раптам мурашкi. Ён прыняў палец i зь вялiкiм спачуваньнем уздыхнуў: "Эх, братка ты мой, мурашка. Дзiвяцца й людзi з тваёй працавiтасьцi й цярпеньня. Але ня ведаеш ты нашай горкай долi. Што й казаць! Ведала-б - дык i не пазайздросьцiла!"

Юнак адчуў вялiкi прылiў жалю й змагаўся са сьлязамi. Так i паплакаў-бы, здаецца, уволю й пажалiўся-б навет той мурашцы, бо ня было-ж каму. Але Спарыш не плакаў, хоць i сядзеў на вяршынi гары сам, хоць нiхто й не падгледзеў-бы. Сьлёзы лiчыў адзнакаю слабасьцi, а яму-ж нельга было цяпер быць слабым, старой сьлязьлiвай бабай. Трэба было мацавацца, гартавацца й ходацца зь лёсам.

Сымон вярнуўся да сваiх папярэднiх думак. "Уцёк-то ўцёк, - разважаў Спарыш. - Але што-ж далей? Цi чакаць ночы, цi цяпер куды йсьцi? Дый куды? Невядомая мясцовасьць, мова, людзi. I дзе-ж былi тыя макiсы? Казалi, што недалёка тут у ваколiцы ёсьць, але-ж гэта мяне не грэе. А што будзе, як пападуся ў рукi немцам? Яно-ж таксама магчыма. Ды мо гэткi канец i найверагоднейшы. Гэта-ж тут каля самай дарогi, не абы-што табе. I што-ж тут рабiць?"

У гэты час неба густым цяжкiм дажджом лiнула на Сымона зьверху. Засланiўся галiнкамi куста, але яны нiчога не памагалi. Так вось пабудзь пад такiм дажджом, дык хутка прамокнеш, а пасьля дзе высушышся?

"Трэба-ж нагвалт на нешта наважыцца. Не магу так вось сядзець, - разважаў Сымон. - А мо каб пайсьцi дый дагнаць вабоз? Пэўна-ж, далёка не ад'ехалiся. Цi гэта ня будзе небясьпечна? Мо ўжо даведалiся, што мяне няма? Але якi-ж iншы выхад? Мо там як вытлумачуся, а мо маёй адсутнасьцi й не заўважылi, а калi й спасьцераглi, дык можна будзе неяк выясьнiць, апраўдацца, сказаць, што проста дзеля патрэбы застаўся, цi яшчэ што выдумаць. Але што? I цi павераць? Дык што рабiць? Эх, што будзе, тое няхай будзе!"

Пры гэтай думцы Сымон махнуў рукой: буду даганяць!

Хуценька падняўся й, стулiўшы плечы, каб дождж не лiў за каўнер, падаўся назад тымi самымi сьлядамi, якiмi прыйшоў. У лесе схаваўся пад страхой верхнiх густых лiсьцяў. Менш дакучаў дождж. Хутка перабег тую паласу сенажацi й зноў апынуўся на шашы. Перш упэўнiўшыся, што нiкога няма на дарозе, на хаду разладаваў стрэльбу. Хуткiм крокам iшоў па правым баку. У Клервалi вулiцы сьвяцiлi пусткай, жывой душы ня вiдаць было. Сымон мiнуў масток i ўжо плянаваў, як гэта будзе тлумачыць сваю адсутнасьць. А тлумачыць, пэўна-ж, прыйдзецца.

Х

Першая гвалтоўная хваля лiўня мiнула. Церушыў дробненькi гусьценькi дожджык. Сымон не зважаў. Каб толькi ўсяго й было бяды - дажджу. Прайшоўшы нейкiх пару кiлямэтраў, заўважыў насупраць аўтамашыну. Гэта была легкавая даўгая вайсковая машына, у якой езьдзiлi штабовыя афiцэры. Яна прыблiзiлася, звольнiла, затрымалася. Сьпераду сядзеў шафёр, а ззаду - палкоўнiк з капiтанам. Сымон адсалютаваў.

- Што ты робiш адзiн тут на дарозе й зь якога ты адзьдзелу? - гаркнуў палкоўнiк на Спарыша па-нямецку.

- Я з трыццатай дывiзii, спадар палкоўнiк. Мой адзьдзел пайшоў наперадзе, вы, пэўна, бачылi па дарозе...

- Я, яволь, - кiўнуў галавой афiцэр.

- ...а я крыху адстаў ззаду й стараюся дагнаць.

Афiцэр нiчога не адказаў, уважна сьвiдруючы Спарыша вачыма. Махнуў шафёру рукой, i машына памчалася далей. Сымон паскорыў крокi.

Маршыраваў больш дзьвюх гадзiн. Дарога была зусiм пустая. Яшчэ адзiн раз праехала невялiкая калёна нямецкiх вайсковых аўтамашынаў у заходнiм кiрунку. Пасажыры iх, здавалася, са зьдзiўленьнем кiнулi вокам на адзiнокага ўзброенага жаўнера на дарозе.

Трывога павялiчвалася ў Сымонавым сэрцы па меры наблiжэньня да свайго адзьдзелу. "А што будзе, калi прычэпяцца немцы? Што мяне чакае?" - думаў ён. Але пастановы ўжо не зьмянiў. У выпадку найгоршага разьлiчваў, што памогуць, заступяцца сябры. Шаша зноў накiравалася цераз мост на рэчцы Дуб i перакiнулася на паўночны яе бок. Воддаль хлопец заўважыў свой вабоз. Затрымаўся ён на шырокай лагчыне мiж шашой i рэчкаю. Канюхi, парасстаўляўшы каламажкi ля самага берагу рэчкi, ужо павыпрагалi й даглядалi коней, жаўнеры-ж мiтусiлiся навокал сваiх ужо дзе-нiдзе пабудаваных палатак. Шмат зь iх, пасабiраўшыся групамi, пераважна пры хурманках, над чымсьцi радзiлi.

Сымона здалёк заўважыў Вiктар i выбег насустрач.

- Ну як, уцёк? - сьмяяўся ён.

- Няхай цябе чорт, такога сябру! - скрывiўся Спарыш.

- Дык а што-ж я меў рабiць, калi там зараз вёска натрапiлася?

- Ведаю, добра ўжо... Не патрабуеш апраўдвацца.

- Ты й добра зрабiў, што вярнуўся.

- Пыталiся пра мяне?

- Штык пытаўся. Я сказаў, што ты дзеля патрэбы застаўся. Iдзi зараз да яго замэльдуйся.

Сымон так i зрабiў.

- А што-ж з табой? Дзе ты так доўга бадзяўся? - спытаў немец, зырка ўталопiўшыся ў яго.

- Застаўся крышку ззаду, адпачыў. Пасьля дождж зачаў падаць, дык пад кустом перачакаў, - тлумачыў спакойна Спарыш.

- Так? А ня ведаеш, дзе Сiткоўскi й Камар?

- Не, ня ведаю, - адказаў хлапец. Ён зараз здагадаўся, што гэтыя хлапцы ўцяклi пасьля яго, i ў той момант iм пазайздросьцiў толькi таму, што ягоныя ўцёкi не ўдалiся. Здавалася Сымону, што зьвязовы Штык здагадаўся, дзе ён быў i што сталася з двума, аб якiх пытаўся. Ягоны, здавалася, i твар гаварыў: "Ты-ж мяне, братка, стараешся вакол пальца абвесьцi, але-ж я ведаю, дзе ты, даражэнькi, быў". I толькi чакаў Спарыш, як вось-вось Штык скажа: "Ты лгун! Ты ў горы ўцякаў, ды не ўдалося. Забраць яго! Зараз расстраляем перад фронтам адзьдзелу". I калi Штыкова правая рука палезла ў кабуру, у Сымона дзесьцi каля каленаў пачалi бегаць мурашкi.

- Трымайце, трымайце яго! - крыкнуў Штык i выняў з кабуры "люгера".

Двое хлапцоў колькi крокаў воддаль трымалi добра адпасенага падцёлачка. Штык падышоў i, прыставiўшы рулю пiсталета ў самы бычкоў лоб, стрэлiў. Хлопцы адскочылiся, бычок гоцнуўся вобземлю, задрыпаўшы нагамi.

- Голад быў у Нямеччыне, дык хоць мо чужога пад'ядзём, - сказаў адзiн з тых, што трымалi падцёлачка, сочачы ягоныя перадсмяротныя ўздрыгi.

- А фiгу бачыў, дружа мой? - зарагатаў другi. - Немцы мяса зьядуць, капыткi нам дадуць... - зацягнуў ён на матыў "Если завтра война".

Штык, пачакаўшы пару хвiлiн i ўпэўнiўшыся, што падцёлак застрэлены, уважна агледзеў "люгер" i палажыў яго ў кабуру.

- Бяжы да кухнi памагаць абразаць бульбу!

Сымону ня трэба было двойчы паўтараць.

Кастусь Дзежка вельмi ўзрадаваўся, знайшоўшы Спарыша пры кухнi. Ён расказаў, што ўсе радзiлi над уцёкамi ў горы ноччу, што вялася агiтацыя. Пастанова была пэўная.

- А як будзе з табою? - папытаў Сымона. Той адказаў не адразу.

- Ня ведаю яшчэ. Бачыш, вось я толькi вярнуўся з адных уцёкаў.

- Дык ты не марудзь, а памазгуй там у сваёй башцэ ды скажы мне. Я хачу, каб ты й Караткевiч, каб мы ўсе пайшлi разам.