Генрих Белль - Бiльярд а палове дзесятай (на белорусском языке)

• Название: Бiльярд а палове дзесятай (на белорусском языке)
• Автор: Генрих Белль
• Жанр: Проза

---

Голас Фэрдзi ў тэлефоннай трубцы (калi гэта было, учора цi пазаўчора?): "Ну, дык прыйдзеш, як дамаўлялiся, у Цонаву кавярню?" Хвiля маўчання. "Прыйдзеш цi не?" - "Прыйду".

Эндэрс паспрабаваў быў яшчэ зацягнуць мяне за рукаў у вагон, але я вырваўся, пачакаў, пакуль трамвай заверне за рог вулiцы, i пабег на супрацьлеглы прыпынак, з якога яшчэ сёння адпраўляецца шаснаццаты; праз цiхiя прадмесцi я паехаў да Рэйна, потым мы аддалялiся ад яго, аж пакуль трамвай не звярнуў на пятлю памiж баракамi i кар'ерамi, дзе бяруць жвiр. Каб зiма, холад, дажджы, зацягнутае хмарамi неба - тады б гэта было не так невыносна, думаў я, але тут, дзе я гадзiнамi блукаў сярод маленькiх гародчыкаў, глядзеў на абрыкосы i гарошак, памiдоры i капусту, дзе чуў звон пiўных пляшак, званочак прадаўца марожанага, што стаяў на скрыжаваннi вулiц i накладаў ванiльнае марожанае ў крохкiя вафельныя вядзерцы... Яны не могуць рабiць гэтага, думаў я, не могуць есцi марожанае, пiць пiва, абмацваць рукой абрыкосы, калi Фэрдзi... Недзе апоўднi я пакрышыў свой хлеб маркотным курам, што выкрэслiвалi няўмелыя геаметрычныя фiгуры ў пыле i памёце на двары гандляра старызнаю; аднекуль з акна данёсся жаночы голас: "Гэтага хлопца яны... Ты чытаў?", а мужчынскi голас адказаў: "Да д'ябла, сцiхнi! Я ж ведаю..." Я выкiнуў рэшткi хлеба курам i пабег далей; заблудзiўся сярод грэбляў i артэзiянскiх крынiц, потым зноў апынуўся на нейкiм канцавым прыпынку, праехаў цераз незнаёмыя мне прадмесцi, вылез з трамвая, вывернуў кiшэнi сваiх штаноў: на пыльную дарогу пасыпаўся чорны порах, я пабег далей, зноў праз грэблi, двары, памiж сховаў, фабрык, гародчыкаў, хат, каля кiнатэатра, дзе касiрка якраз падымала акенца касы. Трэцяя гадзiна? Якраз трэцяя. Пяцьдзесят пфенiгаў. На тым сеансе я быў адзiны глядач; спёка пасялiлася на бляшаным даху; каханне, кроў, ашуканы каханак выцягвае нож; я заснуў i прачнуўся толькi, калi месцы ў зале займалi гаманлiвыя гледачы сеанса на шэсць гадзiн; хiстаючыся, я выйшаў на двор. Дзе ж гэта падзеўся мой партфель з кнiжкамi? Цi я забыў яго ў кiно? Цi каля кар'ера са жвiрам, дзе я доўга сядзеў, гледзячы на грузавiкi, з якiх сцякала кроплямi вада; а можа, там, дзе я крышыў хлеб маркотным курам? Голас Фэрдзi ў тэлефоннай трубцы - цi гэта было ўчора, цi пазаўчора? "Ну, дык прыйдзеш, як дамаўлялiся, у Цонаву кавярню?" Хвiля маўчання. "Прыйдзеш цi не?" "Прыйду".

Спатканне з чалавекам з адсечанай галавой. Дурнота, якая мне ўжо дорага абышлася, бо цана была занадта высокая; Нэтлiнгер чакаў мяне перад Цонавай кавярняй; яны зацягнулi мяне ў Вiльгельмаў роў, бiлi пугай з калючага дроту, паслужлiвыя нарогi аралi маё цела; праз iржавыя краты ў акне я бачыў адхон пагорка, на якiм я гуляў дзiцёнкам; мячык увесь час скочваўся ўнiз, я падбiраў яго; калi я трывожна паглядаў на ржавыя краты, мне здавалася, што за бруднымi шыбамi тоiцца нядобрае; Нэтлiнгер ударыў зноў.

У камеры я паспрабаваў сцягнуць з сябе кашулю, але яна была гэтаксама парваная на шматкi, як i мая скура; яны пашчаплялiся памiж сабою, i калi я цягнуў кашулю за каўнер альбо за рукаў, мне здавалася, што я праз галаву сцягваю з сябе скуру.

Кепскiя былi хвiлi, падобныя да той, калi я, стомлены, стаяў на балюстрадзе вагоўнi, мая гордасць за тое, што пацярпеў ад ворагаў, была слабейшая за боль; мая галава ўпала на парэнчы, губамi я дакранаўся да ржавага прэнта, i горыч знiшчанага надвор'ем жалеза здавалася мне прыемнаю на смак; яшчэ адну хвiлiну хады да Трышлеравага дома, i я даведаюся, цi яны мяне там чакаюць; я спалохаўся: рабочы з бiдонам пад пахай iшоў угору па вулiцы, потым знiк у дзвярах крамы будаўнiчых матэрыялаў. Спускаючыся сходамi, я так моцна абшчаперваў парэнчы, што ад iх вялiкiмi кавалкамi адвальвалася ржа.

Вясёлы рытм молатаў, якi я чуў тут сем гадоў таму, аддаваўся цяпер адно змораным рэхам у груканнi малатка на пантоне, дзе пажылы мужчына разбiраў паром; закруткi-гайкi з глухiм стукам падалi ў картонную скрынку, дошкi ўдаралiся аб зямлю так, што было адразу чуваць, наколькi яны паспелi згнiць; а пажылы мужчына абстукваў рухавiк, слухаў яго вуркатанне, як бiццё сэрца найдаражэйшай iстоты, нахiляўся нiзка над брухам парома, выцягваў наверх паасобныя часткi: шрубкi, закруткi, насадкi, цылiндры; разглядаў iх пры святле, нюхаў iх, перш чым кiнуць у скрынку з гайкамi; за паромам стаяла старая лябёдка, на ёй вiселi рэшткi сталёвага троса, разлезлага, як збуцвелая панчоха.

Успамiны пра людзей i падзеi заўсёды звязвалiся з успамiнамi пра рух, адбiтак якога замацаваўся ў маёй памяцi. Калi я, перавесiўшыся праз парэнчы балюстрады, падымаў i апускаў галаву, падымаў i зноў апускаў яе, назiраючы за вулiцай, - успамiн пра гэты рух абуджаў у маёй свядомасцi словы i колеры, вобразы i настроi. Hе тое, як выглядаў Фэрдзi, а тое, як ён падпальваў запалку, як лёгка ўскiдваў галаву, кажучы "але, але" - "не, не"; зморшчыны на Шрэлавым iлбе, яго пацiсканнi плячыма, бацькава хада, матчыны жэсты, рух бабулiнай далонi, калi яна адкiдала пасму валасоў з iлба, - а той стары чалавек, там, унiзе, што якраз ачышчаў вялiкую шрубу ад гнiлых рэшткаў дрэва, то быў Трышлераў бацька; гэтая рука рабiла рухi, якiя магла зрабiць толькi гэтая рука: я прыглядаўся да яе, калi яна адчыняла скрынi i зноў забiвала iх цвiкамi; кантрабандны тавар, што схаваны ў цёмных вантробах судна, вандраваў цераз мяжу: ром i разынкi, цыгарэты i шакалад; у шынку для грузчыкаў на прыстанi гэтая рука рабiла рухi, якiя яна адна магла зрабiць; стары падняў галаву, падмiргнуў мне i сказаў: "Але ж тая, уверсе, дарога, сынку, нiкуды не вядзе".

- Яна вядзе да Вашага дома, - адказаў я.

- Той, хто хоча прыйсцi да мяне, з'яўляецца з боку вады, нават палiцыя; i мой сын прыплывае сюды на лодцы, але рэдка, вельмi рэдка.

- Цi палiцыя ўжо там?

- Чаму ты пытаешся, сынку?

- Бо яны мяне шукаюць.

- Што-небудзь спёр?

- Hе, - адказаў я. - Толькi i ўсяго, што я адмовiўся частавацца бычыным прычасцем.

Судны, падумаў я, судны, цёмныя ўнутры, з капiтанамi, спрактыкаванымi ў адшукваннi мытнiкаў; мне не спатрэбiцца многа месца - не больш як скатанаму дывану; схаваны ў скатаным парусе я хачу пераплысцi мяжу.

- Хадзi сюды ўнiз, - сказаў Трышлер. - Там уверсе цябе могуць убачыць з другога берага.

Я павярнуўся да яго спiнай i пачаў паволi ссоўвацца долу, трымаючыся за купкi травы.

- Ах, гэта ты, - сказаў стары. - Ты... я ведаю цябе, але прозвiшча твайго не памятаю.

- Фэмель, - адказаў я.

- Ну вядома ж, цябе шукаюць; пра гэта казалi ў ранiшнiх навiнах, i я павiнен быў адразу здагадацца, калi яны перадавалi апiсанне тваёй знешнасцi: чырвоны шнар на пераноссi; гэта здарылася тады, калi мы пад час паводкi перапраўлялiся на той бераг i ўрэзалiся ў апору моста, бо я не разлiчыў хуткасцi плынi; ты выцяўся галавою аб жалезны кант на лодцы.

- Вось акурат пасля гэтага мне не дазвалялi прыходзiць сюды.

- Але ж ты прыходзiў.

- Ужо нядоўга - потым мы пасварылiся з Алоiсам.

- Хадзем, але прыгiнайся, калi мы будзем iсцi пад перасоўным мостам, бо наб'еш сабе гузак, i табе не дазволяць прыходзiць сюды. Як табе ўдалося ўцячы ад iх?

- Нэтлiнгер на досвiтку прыйшоў у маю каморку i вывеў мяне да чорнага ўвахода - туды, дзе пачынаюцца падземныя пераходы, што вядуць да чыгуначнага насыпу поблiзу Вiльгельмавага рова. Ён сказаў мне: "Змывайся - але я магу табе даць толькi адну гадзiну форы: праз гадзiну я павiнен буду паведамiць у палiцыю; я пятляў па ўсiм горадзе, перш чым прыйшоў сюды да цябе".

- Так-так, - сказаў стары. - Значыць, вы збiралiся кiдаць бомбы! Збiралiся рабiць змовы i... учора я ўжо аднаго перапраўляў за мяжу.

- Учора? - спытаўся я. - Каго ж гэта?

- Шрэлу, - адказаў ён. - Ён хаваўся тут, i я ледзьве яго ўгаварыў адплысцi на "Ганне-Катарыне".

- Гэта ж Алоiс заўсёды марыў быць штурманам на "Ганне-Катарыне"!

- ...I зрабiўся iм. А цяпер - пайшлi.

Спатыкаючыся, я iшоў за Трышлерам да яго дома, уздоўж пахiленага набярэжнага мура каля падножжа ўзгорка; я падымаўся i падаў зноў, падымаўся, i пры гэтых рэзкiх рухах кашуля то адрывалася ад скуры, то зноў прыляплялася да яе; ад няспыннага болю я амаль знепрытомнеў; у гэтым стане рухi, колеры, пахi з тысячаў успамiнаў перапляталiся, накладвалiся адно на адно; боль выцясняў размаiтыя таемныя знакi зменных колераў, зменных накiрункаў, зменных нахiлаў.

Паводка, думалася мне, паводка: мяне заўсёды цягнула кiнуцца ў ваду каб яна панесла мяне да шэрых даляглядаў.

У паўсонных лятунках мяне доўга турбавала пытанне, цi можна ў збане схаваць пугу з калючага дроту; у маiх успамiнах рухi ператваралiся ў лiнii, якiя складвалiся ў фiгуры: зялёныя, чорныя, чырвоныя фiгуры былi падобныя да кардыяграм, у якiх адлюстроўваюцца жыццёвыя рытмы пэўнага чалавека; рэзкi рух, якiм Алоiс Трышлер выцягваў вудачку з вады, калi мы лавiлi рыбу ў Старым Порце; рух, якiм ён закiдваў леску з прынадай; яго рука, што плыве ў паветры, паказваючы хуткасць плынi; зялёным па шэрым дакладна вымаляваная рука; тое, як Нэтлiнгер падымаў руку, каб шпурнуць мячык Шрэле ў твар; дрыжанне ягоных вуснаў, раздзiманне ноздраў; ён ператвараўся ў шэрую постаць, што сваёй формай нагадвала павучыны след; нiбыта з дапамогай тэлеграфаў, якiя я не здолеў прывязаць да пэўнага месца, у маёй памяцi адбiвалiся вобразы: Эдыт увечары пасля той гульнi, калi я пайшоў да Шрэлы; твар Эдыт пада мною на траве, у Блесэнфэльдскiм парку; калi мы ляжалi там, яе твар быў вiльготны ад летняга дажджу; на яе светлых валасах блiшчэлi кропелькi вады, сцякалi па яе брывах: вяночак серабрыстых кропляў, што падымаўся i апускаўся ў рытме яе дыхання; гэты вяночак зафiксаваўся ў маёй памяцi як шкiлет марской жывёлiны, знойдзены на ржавым пляжным пяску i памножаны да незлiчоных хмарак аднолькавай велiчынi; лiнiя яе рота, калi яна сказала мне: "Яны цябе заб'юць". Эдыт.