Алесь Марціновіч - Былое, але не думы

• Название: Былое, але не думы
• Автор: Алесь Марціновіч
• Жанр: Прочая старинная литература

---

Заставалася вяртацца назад. І тут я ўспомніў, што павінен зрабіць адзін тэрміновы званок.

— Пачакайце, — кажу, а сам вылез з машыны і пачаў набіраць неабходны нумар. Але, паколькі машыны па шашы праносіліся ці не адна за адной, зразумеў, што трэба крыху адысці ад шашы, бо з-за шуму будзе дрэнна чуваць. Што і зрабіў. Пагаварыўшы літаральна нейкую мінуту — шмат па тэлефоне ўвогуле гаварыць не люблю, а тут толькі трэба было даць сваю згоду наконт аднаго пытання, я азірнуўся... Рэдакцыйнай машыны не было.

Гэтаму я вельмі здзівіўся, а потым падумаў, што вадзіцель, каб марна не траціць час, вырашыў праехаць наперад і ў не забароненым для гэтага месцы развярнуцца. Таму хуценька перабег на другі бок дарогі. Гляджу: паказалася легкавушка, якая імчалася ў бок Мінска. Няйначай наша. Аднак дарэмна радаваўся: гэта быў не наш аўтамабіль. Пачаў чакаць. Наступны — таксама не наш. Яшчэ адзін — зноў чужы. А ўжо прайшло пяць мінут, потым дзесяць. Захваляваўся, пачаў набіраць нумар мабільніка Вялічкі.

Не зрабіў гэтага раней, бо ведаў, што звычайна Уладзімір Паўлавіч яго з сабой у камандзіроўку не бярэ. Але, магчыма, гэтым разам усё ж узяў. Спадзяванні аказаліся марнымі. Ягоная жонка адказала, што муж у камандзіроўцы. А то я і не ведаў...

Чамусьці вярнуўся на ранейшае месца, з якога тэлефанаваў у Мінск, калі наша машына спынілася. Тым часам ужо не на жарт захваляўся: прайшло дваццаць мінут. Мабыць, нешта здарылася. Пра Вялічку з шафёрам занепакоіўся, але не толькі ад гэтага трывожна стала на сэрцы. Што б я рабіў, калі б гэта здарылася зімой? Адзін, як кажуць, у чыстым полі. Цяпер жа лета, сонца пачынае прыпякаць, дзень будзе гарачы, а зімой... Паблізу ніводнага населенага пункта.

Трэба было нешта рабіць. Патэлефанаваў Васілю Шырко, з якім працаваў разам. Запытаўся, можа ведае ён нумар тэлефона нашага пастаяннага шафёра.

— Навошта ён табе, — здзівіўся Васіль, — вы ж з Андрэем у камандзіроўцы.

Давялося ўсё расказаць.

— Пачакай, пашукаю, — абнадзеіў ён, — а потым перазваню. — Хоць навошта табе ягоны нумар?

— Як навошта? Ды ў яго, бадай, павінен быць нумар шафёра, з якім мы выехалі з Мінска.

— Рэзонна, — згадзіўся Шырко.

Праз хвіліну-другую тэлефануе:

— На жаль, не знайшоў, — і роздумна-скрушна дадае: — Што б гэта магло здарыцца?

Сапраўды — што? Ад няма чаго рабіць прайшоў метраў сто наперад, убачыў указальнік у бок адной вёскі. Не ведаю дзеля чаго, але назву яе пазначыў у блакноце. Хоць дзеля чаго, я-то і ведаў. Смейцеся не смейцеся, а чамусьці да мяне прыйшла, як на здаровы сэнс, неверагодная думка: «А калі машыну... укралі іншапланецяне? То трэба хоць ведаць, дзе гэта адбылося».

Не падумайце, што тым самым пачалося ў мяне нейкае трызненне. На шчасце, з галавой усё ў парадку. Калі на тое пайшло, то да гэтай паездкі некалькі дзён ні кроплі ў рот не браў. Мабыць, сказалася тое, што рэгулярна чытаю «Комсу», якая афіцыйна называецца «Комсольская правда». Я называю яе яшчэ і інакш: «Сексуальна-заклапочаная газета».

Пачнеш чытаць, то адчуванне такое, што чалавецтва, калі што і робіць, дык толькі сексам займаецца. Праўда, у інтэрпрэтацыі «Комсы» з гэтым пастаянныя праблемы. Як быццам і ўсе супрацоўнікі маладыя, ды, мабыць, іхні ўласны вопыт вельмі не аптымістычны. Але «Комса» любіць пісаць яшчэ і пра розныя лятаючыя талеркі, пра іншапланецян. Атрымліваецца, што ў іх і я пачаў верыць. Таму і занатаваў назву вёскі. Каб пасля ўсё расказаць. Хоць бы гэтай «Сексуальна-заклапочанай газеце». Як-ніяк, а чытацкая аўдыторыя ў яе шырокая. То чаму б і не засвяціцца на старонках.

Ды калі тое будзе! Пакуль жа не заставалася нічога іншага, як пераходзіць на другі бок дарогі і галасаваць машынам, каб дабрацца дамоў. Толькі я так падумаў, як убачыў, што з боку Мінска імкліва нясецца легкавушка. Наблізіўшыся да мяне, яна рэзка затармазіла. Гэта была рэдакцыйная машына.

— Сядай хутчэй, — прыадкрыўшы дзверцы, — як ні ў чым не бывала сказаў Вялічка, — а то і так столькі часу змарнавалі.

Як высветлілася, вадзіцель, калі зразумелі, што не па той дарозе едзем, вырашыў адразу развярнуцца, хоць у гэтым месцы і не дазвалялася рабіць такі манеўр.

— Дык я ж выйшаў з машыны? — роспачана вырвалася ў мяне.

— Але ж вы казалі, што падымаецеся звычайна ў пяць гадзін, — сказаў вадзіцель у сваё апраўданне. — То я падумаў, што вы прыляглі да заднім сядзенні адпачыць.

Апомніліся яны з Вялічкам толькі тады, калі, вярнуўшыся да патрэбнай развароткі, праехалі ўжо колькі кіламетраў у неабходным накірунку. Першым занепакоіўся Уладзімір Паўлавіч, які спачатку драмаў, а потым, паглядзеўшы ў пярэдняе люстэрка, запытаўся:

— Алеся нешта не відаць?

— Ды прылёг, — упэўнена адказаў вадзіцель.

— Алесь, — паклікаў Вялічка.

У адказ, зразумела, маўчанне. Пасля гэтага ім і давялося тэрмінова вяртацца назад.

— А я ўжо думаў, што вас укралі іншапланецяне, — я ўсё звёў на жарт, і патлумачыў, што і да чаго.

Так і не стаў я аўтарам «Комсы». Праўда, аб гэтым ніколькі не шкадую. Добра яшчэ, што ўсё так добра скончылася.

«Матлос» ніколі не памыляецца

Сядзім неяк у «ЛіМе» з крытыкам А. і паэтам С. і галаву ламаем. Калі ўжо на тое пайшло, то гэта праблема найперш паэта С., які загадвае аддзелам літаратуры. Толькі так хочацца яму дапамагчы, знайсці для публікацыі патрэбны ўрывак з рамана, які напісаў паэт Алесь Ставер. Дарэчы, стрыечны брат нашага С. Ён нечакана ў празаікі падаўся. Раман называецца «Пад канвоем». Твор аб’ёмны, а для публікацыі ў штотыднёвіку неабходна ўсяго нейкіх восем старонак машынапісу.

Спачатку сам загадчык аддзела літаратуры, потым мы з А. некалькі разоў рукапіс перагарнулі, але ні на чым спыніцца так і не змаглі. Пачытаеш уважліва — і гэта не падыходзіць, і тое не характэрнае для рамана ў цэлым. Ужо і не ведаем, як быць.

Калі ўжо зусім адчаіліся, заходзіць у кабінет галоўны рэдактар Хведар Жычка.

— Над чым, блатва («р» ён не выгаворваў. — А. М.) галаву ламаем? — пытаецца ў нас.

— Ніяк урывак неабходны знайсці не можам, — адказвае паэт С. і паказвае на папку з раманам «Пад канвоем».

— А што клытык не можа дапамагчы? — звяртаецца галоўны да А.

— Спрабаваў, нічога не атрымліваецца, — апраўдваецца загадчык аддзела крытыкі і бібліяграфіі.

— А ты, малады? — Хведар Дзмітрыевіч глядзіць у мой бок. — Што, слабавата, — кажа ён і незласліва дадае: — Гэта табе не ў лаёнцы плацаваць.

— Кажуць, што яны самі, без маёй дапамогі справяцца, — апраўдваюся я, маючы на ўвазе А. і С.

— Самі... — галоўны рэдактар іранічна ўсміхаецца: — Ні на што вы не здатныя. Толькі і ўмееце цалніла піць. Давайце лукапіс, — рашуча заяўляе ён. — Навучу вас, як плацаваць тлэба.

Узяўшы папку з рукапісам рамана, ён рашуча адкрывае яе і, паглядзеўшы на нас з пачуццём уласнай годнасці, пачынае:

— Глядзіце, салагі, як гэта лобіцца...

Жычка слюнявіць палец, імкліва перагортвае старонкі, прамаўляючы ўголас: — Адна, дзве, тлы, чатылы, пяць... — Спыніўшыся недзе на дваццатай, радасна смяецца: — Адсюль і пачнём.

— Як пачнём? — нічога не разумее паэт С.

— Адлічым восем сталонак, — тлумачыць яму Хведар Дзмітрыевіч як малому.

Зноў гучыць «адна, дзве, тлы, чатылы, пяць»... Перагарнуўшы восьмую старонку, задаволены звяртаецца да нас:

— Усё ў паладку, а вы нюні ласпусцілі...

Мы здзіўлена глядзім на галоўнага, не ведаючы, як да ўсяго паставіцца. Нарэшце крытык А. асмельваецца выказаць сумненне:

— А калі ўрывак атрымаўся не закончаны?

— Ты што? — галоўны стараецца зрабіць строгі выраз твару. — Думаеш, бывалы матлос памыляецца?

Жычка ў юнацтве служыў на Балтыйскім Ваенна-Марскім флоце, чым вельмі ганарыўся. Загадчык жа аддзела крытыкі і літаратуразнаўства, перш чым стаць журналістам, працаваў вадзіцелем тралейбуса. Цяпер Хведар Дзмітрыевіч не прамінае ўпікнуць яго:

— Гэта табе не баланку клуціць.

Ніяк не зрэагаваўшы на гэта, А. хуценька прабягае старонкі рамана, узятыя ў якасці ўрыўка. Па меры чытання ягоны твар пачынае расплывацца ва ўсмешцы.

— Здорава! — нарэшце гучыць з ягоных вуснаў.

— Вы, салагі, шмат яшчэ чаго не ведаеце, — павучальна кажа галоўны. — Нічога, пад маім мудлым кілаўніцтвам навучыцеся, — смеючыся дадае ён, і пакідае наш кабінет.

— Адзначым? — пытаецца крытык А. і глядзіць на мяне. Ведаючы, што я з тых, хто не надта адмаўляецца, але не вельмі ахвотна ходзіць у краму, дадае: — Сам збегаю.

Паэт С. смяецца, падрабляючыся пад галоўнага:

— Цалніла будзем піць.

Праходзіць чарговая рэдакцыйная планёрка. Абмяркоўваецца план чарговага развароту-ўкладыша, прысвечанага нейкай сельскагаспадарчай кампаніі. Здаецца, жніву. Што такія «ўкладкі» павінны рэгулярна з’яўляцца ў «ЛіМе», вырашылі ў Міністэрстве культуры, а яно — адно з заснавальнікаў штотыднёвіка. Таму такое распараджэнне трэба ўспрымаць загадам. Адпаведна да яго і паставіўся Жычка. Усе разумеем, што ў такіх укладышах няма ніякай неабходнасці, але маўчым. Трэба — дык трэба. Загады, няхай і не прамыя, не абмяркоўваюцца. Больш за тое, хтось выказвае думку, што такія матэрыялы — добрая падмога ў рабоце палітінфарматараў і агітатараў. Не абавязкова чакаць адпачынку, камбайнер працуе сабе, а ў гэты час агітатар падае яму карысную інфармацыю. Тут я і не вытрымаў: