Герберт Уэллс - Вайна сусветаў (на белорусском языке)

• Название: Вайна сусветаў (на белорусском языке)
• Автор: Герберт Уэллс
• Жанр: Научная Фантастика

---

Усё адбылося так, як i я, i многiя людзi маглi б прадбачыць, калi б страх i панiка не азмрочвалi наш розум. Гэтыя зародкi хвароб ужо ўзялi сваю данiну з чалавецтва яшчэ ў дагiстарычныя часы, узялi данiну з нашых продкаў-жывёлiн яшчэ тады, калi жыццё на Зямлi толькi што пачыналася. Дзякуючы натуральнаму адбору мы развiлi ў сабе здольнасць супрацiўляцца; мы не ўступаем нiводнай бактэрыi без упартай барацьбы, а для многiх з iх, як, напрыклад, для бактэрыяў, што спараджаюць гнiенне мёртвага цела, наш арганiзм зусiм непрыступны. На Марсе, вiдаць, няма бактэрыяў, i як толькi заяўленыя на Зямлю прышэльцы пачалi харчавацца, нашы мiкраскапiчныя саюзнiкi прынялiся за работу, рыхтуючы iм згубу. Калi я ўпершыню ўбачыў марсiянаў, яны ўжо былi асуджаны на смерць, яны ўжо паступова вымiралi i гнiлi на хаду. Гэта было непазбежна. Заплацiўшы мiльёнамi жыццяў, чалавек купiў сабе права жыць на Зямлi, i гэта права належыць яму насуперак усiм прышэльцам. Яно належала б яму нават i тады, калi б марсiяне i ў дзесяць разоў пераўзыходзiлi чалавека. Бо чалавек жыве i памiрае не дарэмна.

Усiх марсiянаў было каля пяцiдзесяцi; яны валялiся ў сваёй вялiзнай яме, падкошаныя смерцю, якая павiнна была здавацца iм загадкаваю. I для мяне ў той час iх смерць была загадкаю. Я зразумеў толькi, што гэтыя пачвары, якiя наводзiлi на людзей страх, мёртвыя. На момант мне здалося, што зноў паўтарылася паражэнне Сенахерыба, што госпад пашкадаваў нас, i анёл смерцi загубiў iх за адну ноч.

Я стаяў, гледзячы на яму, i сэрца маё бiлася ад радасцi, калi ўзыходзячае сонца асвяцiла навакольны свет сваiмi промнямi. Яма была ў цянi; магутныя машыны, такiя агромнiстыя, складаныя i дзiўныя, незямныя нават па сваёй форме, падымалiся, як зачараваныя, са змроку насустрач святлу. Цэлая зграя сабак грызлася над трупамi, што валялiся ў прадоннi ямы. У дальнiм канцы яе ляжала вялiкая, плоская, вычварная лятальная машына, на якой яны, вiдаць, рабiлi першыя палёты ў нашай намнога больш шчыльнай атмасферы, калi гнiенне i смерць перашкодзiлi iм. Смерць настала своечасова. Пачуўшы карканне птушак, я зiрнуў наверх; перада мною быў вялiзны баявы трыножак, якi ўжо нiколi не будзе дзейнiчаць, чырвоныя кускi мяса, з якiх капала кроў на перакуленыя лавы на вяршынi Прымроз-Хiла.

Я павярнуўся i глянуў унiз, дзе ля падножжа пагорка, акружанага зграяй птушак, стаялi заспелыя смерцю два другiя марсiянiны, якiх я бачыў учора вечарам. Адзiн з iх памёр якраз у тую хвiлiну, калi перадаваў штосьцi сваiм калегам; можа, ён памёр апошнiм, i сiгналы яго раздавалiся, пакуль працаваў механiзм. У промнях ранiшняга сонца зiялi ўжо бясшкодныя металiчныя трыножкi, вежы блiскотнага металу...

Вакол, быццам выпадкова ўратаваны ад знiшчэння, рассцiлаўся вялiкi бацька гарадоў. Хто бачыў Лондан толькi пад звыклым покрывам дыму, наўрад цi можа ўявiць аголеную прыгажосць яго пустых, маўклiвых вулiц.

На ўсход, над пачарнелымi развалiнамi Альберт-тэрас i раздробленым царкоўным шпiлем, сярод бязвоблачнага неба свяцiла сонца. Дзе-нiдзе якая-небудзь грань белага даху адбiвала прамень i блiшчала асляпляльным святлом. Сонца перадавала таямнiчую прыгажосць нават вiнным складам вакзала Чок-Фарм i працяглым чыгуначным лiнiям, дзе раней блiшчалi чорныя рэйкi, а цяпер чырванелi палосы двухтыднёвай iржы.

На поўнач распасцiралiся Кiлберн i Хэмпстэд - цэлы масiў дамоў у сiняватай смузе; на захадзе гiганцкi горад быў таксама пакрыты смугою; на поўднi, за марсiянамi, паменшаныя адлегласцю, бачылiся зялёныя хвалi Рыджэнт-парка. Ленгхэм-гатэль, купал Альберт-хола, Каралеўскi iнстытут i агромнiстыя будынкi на Бромптан-роўд, а ўдалечынi невыразна вырысоўвалiся зубчастыя развалiны Вестмiнстэра. У глыбокай далечы ўзвышалiся пагоркi Сэрэя i блiшчэлi, як дзве сярэбраныя калоны, вежы Крыстал-Паласа. Купал сабора св. Паўла чарнеў на фоне ранiшняга неба, - я ўбачыў, што на заходнiм баку сабора зеўрала вялiкая прабоiна.

Я стаяў i глядзеў на гэта мора дамоў, фабрык, цэркваў, цiхiх, адзiнокiх i пакiнутых; я думаў пра надзеi i намаганнi, пра многiя жыццi, загубленыя ў час пабудовы гэтай цвярдынi чалавецтва, i пра яе разбурэнне, iмгненнае i няўхiльнае. Калi я зразумеў, што змрок адхлынуў, што людзi зноў могуць жыць на гэтых вулiцах, што гэты родны для мяне агромнiсты мёртвы горад зноў ажыве i верне сваю магутнасць, я ледзь не заплакаў ад хвалявання.

Мукi скончылiся. З гэтага ж дня пачынаецца вяртанне да жыцця. Ацалелыя людзi, рассеяныя па краiне, без важакоў, без законаў, без ежы, як статак без пастуха, тысячы тых, хто адплыў за мора, зноў пачнуць вяртацца; пульс жыцця з кожным iмгненнем заб'ецца ўсё мацней i мацней на пустых вулiцах i плошчах. Страшэнны быў разгром, але варожая рука спынена. Спынена варожая рука. Гэтыя горкiя руiны, пачарнелыя шкiлеты дамоў, якiя змрочна тырчаць на сонечным узвышшы, неўзабаве агалосяцца стукам малаткоў, звонам iнструментаў. Тут я ўскiнуў рукi ў неба i пачаў дзякаваць богу. Праз якi-небудзь год, думаў я, праз год...

Потым, быццам мяне нечым стукнулi, я раптам успомнiў пра сябе, пра жонку, пра наша былое шчаслiвае жыццё, якое нiколi ўжо не вернецца.

IX

НА АБЛОМКАХ МIНУЛАГА

Цяпер я павiнен паведамiць вам адзiн унiкальны факт. Зрэшты, гэта, можа быць, i не так ужо дзiўна. Я помню ясна, жыва, выразна ўсё, што рабiў у той дзень да таго моманту, калi я стаяў на вяршынi Прымроз-Хiла i са слязьмi на вачах дзякаваў богу. А затым у памяцi маёй правал...

Я не помню, што адбылося на працягу трох наступных дзён. Мне гаварылi пасля, што я не першы адкрыў гiбель марсiянаў, што некалькi такiх самых, як я, вандроўнiкаў даведалiся пра яе яшчэ ноччу. Першы, хто гэта ўбачыў, адправiўся ў Сент-Марцiнес-ле-Гран i ў той час, калi я сядзеў у рамiзнiцкай будцы, умудрыўся паслаць тэлеграму ў Парыж. Адтуль радасная вестка абляцела ўвесь свет; тысячы гарадоў, змярцвелых ад жаху, iмгненна асвяцiлiся яркiмi агнямi iлюмiнацыяў. Калi я стаяў на мяжы ямы, пра гiбель марсiянаў было ўжо вядома ў Дублiне, Манчэстэры, Бiрмiнгеме. Людзi плакалi i крычалi ад радасцi, пакiдалi работу i цiснулi адзiн аднаму рукi: цягнiкi, што iшлi на Лондан, былi перапоўнены ўжо ў Кру. Царкоўныя званы, якiя маўчалi аж два тыднi, няспынна званiлi па ўсёй Англii. Людзi на веласiпедах, схуднелыя, растрапаныя, насiлiся па прасёлачных дарогах, радасна крычучы, вястуючы змучаным, адчайным бежанцам пра нечаканае выратаванне.

А як з харчаваннем?

Цераз Ла-Манш, па Iрландскiм моры, цераз Атлантыку спяшалiся да нас на дапамогу караблi, гружаныя зернем, хлебам i мясам. Здавалася, усе судны свету iмкнулiся да Лондана. Пра ўсё гэта я не помню нiчога. Я не вытрымаў выпрабавання, i мой розум памутнеў. Апрытомнеў я ў доме нейкiх добрых людзей, якiя падабралi мяне на трэцi дзень; я вандраваў па вулiцах Сент-Джонс-Вуда, поўны адчаю, крычаў i плакаў. Яны расказалi мне, што я нараспеў выкрыкваў бессэнсоўныя словы: "Апошнi чалавек, якi застаўся жывы, ура! Апошнi чалавек, якi застаўся жывы".

Абцяжараныя сваiмi клопатамi, гэтыя людзi (я не магу назваць iх iмёны, хоць i вельмi хацеў бы выказаць iм сваю падзяку) усё-такi не кiнулi мяне на волю лёсу, прыюцiлi ў сябе i аказалi мне патрэбную дапамогу.

Магчыма, яны даведалiся што-нiшто аб маiх прыгодах на працягу тых дзён, калi я ляжаў без памяцi. Калi я апрытомнеў, яны асцярожна расказалi мне ўсе, што ведалi пра Лезерхэд. Праз два днi пасля таго, як я трапiў у пастку ў развалiнах дома, Лезерхэд быў знiшчаны разам з усiмi жыхарамi адным марсiянiнам. Ён зраўнаваў горад з зямлёю без усялякай прычыны, - так хлапчук разбурае мурашнiк.

Я быў адзiнокi, i яны ўважлiва мяне даглядалi. Я быў адзiнокi i гаротны, i яны гаравалi разам са мною. Пасля свайго выздараўлення я прабыў у iх яшчэ чатыры днi. Увесь час я хацеў (i гэта хаценне ўсё мацнела i мацнела) зiрнуць яшчэ раз на тое, што засталося ад былога жыцця, якое здавалася мне такiм шчаслiвым i светлым. Гэта было бязрадаснае жаданне справiць трызну па сваiм мiнулым. Яны адгаворвалi мяне. Яны з усяе сiлы старалiся прымусiць мяне адмовiцца ад гэтай iдэi. Але я не мог больш змагацца з гэтым непераадольным жаданнем; паабяцаўшы вярнуцца да iх, я са слязьмi на вачах развiтаўся са сваiмi новымi сябрамi i падаўся вулiцамi, якiя яшчэ нядаўна былi такiмi цёмнымi i пустымi.

Цяпер вулiцы сталi людныя, дзе-нiдзе нават былi адчынены магазiны, я заўважыў фантан, з якога бiла вада.

Я помню, наколькi дзiўным i яркiм здаваўся мне дзень, калi я маркотным паломнiкам адправiўся да маленькага домiка на Ўокiнгу; вакол кiпела адноўленае жыццё. Паўсюль было так многа народу, актыўнага, чыннага, i не верылася, што загiнула столькi жыхароў. Потым я заўважыў, што твары сустрэчных жоўтыя, валасы растрапаныя, шырока расплюшчаныя вочы блiшчаць лiхаманкава i амаль усе яны апрануты ў лахманы. Твары iх былi то радасна-бадзёрыя, то дзiўна засяроджаныя. Калi б не гэтыя вочы, то лонданцаў можна было лiчыць за натоўп валацужнiкаў. Ва ўсiх прыходах давалi дармовы хлеб, дасланы французскiм урадам. Многiя з ацалелых коней былi настолькi худыя, што з-пад скуры вытыркалi рэбры. На ўсiх вуглах стаялi змардаваныя канстэблi з белымi значкамi. Слядоў разбурэння, прычыненых марсiянамi, я амаль не заўважыў, пакуль не дайшоў да Велiнгтон-стрыт, дзе чырвоная трава яшчэ ўзбiралася па апорах моста Ватэрлоо. Каля моста я заўважыў лiст паперы, прыколаты сучком да густога зараснiку чырвонай травы, - цiкавы гратэск таго незвычайнага часу. Гэта была аб'ява першай адноўленай газеты "Дэйлi мейл". Я даў за газету пачарнелы шылiнг, якi толькi i меў у кiшэнi. Газета была ўся з прабеламi. На месцы аб'яў на апошнiм лiсце наборшчык, якi выпусцiў газету прыватным чынам, набраў прачулы зварот да чытача. Я не даведаўся нiчога новага, акрамя таго, што агляд механiзмаў марсiянаў на працягу тыдня ўжо даў цiкавыя вынiкi. Памiж iншым, паведамлялася (тады я не паверыў гэтаму), што "тайна паветраплавання" раскрыта. Каля вакзала Ватэрлоо стаялi тры гатовыя да адпраўкi цягнiкi. Наплыў народу, дарэчы, ўжо аслабеў. Пасажыраў было няшмат, ды i я не меў такога настрою, каб заводзiць выпадковую размову. Я адзiн заняў цэлае купэ, скрыжаваў рукi i абыякава глядзеў на асветленыя сонцам карцiны страшэннага спусташэння, якiя мiльгалi за вокнамi. Адразу пасля вакзала цягнiк перайшоў на часовыя рэйкi; абапал палатна чарнелi развалiны дамоў. Да Клэпхемскай вузлавой станцыi Лондан быў засыпаны чорным пылам, якi ўсё яшчэ не знiк, нягледзячы на два вельмi дажджлiвыя днi. Каля Клэпхема на пашкоджаным палатне разам з землякопамi працавалi сотнi пакiнутых без работы клеркаў i прыказчыкаў, i цягнiк перавялi на толькi што пакладзеныя часовыя рэйкi.