Николай Ткачев - Жарынка (на белорусском языке)

• Название: Жарынка (на белорусском языке)
• Автор: Николай Ткачев
• Жанр: Русская классическая проза

---

Ткачев Николай Жарынка (на белорусском языке)

Мiкола Ткачоў

Жарынка

Я ўжо добра насноўдаўся мiж людзей па пiнскiм рынку, як раптам заўважыў, што за мной з нейкага часу цiкуе чарнявы, падобны на цыгана чалавек. Каб не адпалохаць яго, каб разгадаць, што яму трэба ад мяне, я, бокам пасоўваючыся далей паўз даўжэзны гандлёвы стол, пачаў у сваю чаргу патаемна цiкаваць за iм. Раз мiмаходзь глянуў - панiзе, другi, трэцi, падбiраючыся асцярожнымi позiркамi ад яго ног да галавы.

Мой спадарожнiк быў у хромавых ботах, запыленых, падношаных. Гармонiкам халявы. Стараватыя чорныя штаны з напускам i з невялiкiм лапiчкам на адным з каленяў. Пiнжак - такога ж колеру, як i штаны, - яшчэ быў нiшто сабе, нават нiбыта адпрасаваны, але ён абвiсаў на кашчавых плячах i таму, дарма, што спадыспаду падпiраўся камiзэлькай i мультавай кашуляй, не вельмi як хвацка адыгрываў сваю вонкавую ролю. У левай руцэ мужчына трымаў абгорнутыя абрыўкам газецiны некалькi вузенькiх пiлак, яшчэ з салiдолам, - вiдаць, толькi што купленыя ў магазiне.

Хто ён такi? Можа якi даўнi, забыты мною знаёмы? Бачыць, што я не пазнаю яго, i бянтэжыцца - зачапiць цi не зачапiць мяне? Ды можа яшчэ i сам не ўпэўнены: пазнае i не пазнае, словам, як бы ўдакладняе, прыглядаючыся. А можа ён з тых, з кiм сустракаўся, мажлiва, нават гутарыў калi-небудзь па лiтаратурных справах? Можа якi аматар мастацкага слова цi пачынаючы аўтар? Сярод жа iх ёсць надта цiкаўныя людзi - ведаю, сам некалi пасля лiтаратурнага iнстытуцкага вечара з гадзiну цягаўся назiркам за адным паэтам. Але дзе, пры якiх абставiнах у мяне магла быць сустрэча з гэтым чалавекам? У Пiнску я ўпершыню, усяго два днi, як жыву тут. Нi ў якiх вечарах i сустрэчах не ўдзельнiчаў, i не прадбачацца яны. Маючы колькi дзён вольнага часу, я прыехаў сюды цiшком, сам па сабе, без усякiх службовых спраў. Надакучылi некаторыя тлумныя справы ў Менску, захацелася падыхаць глыбiннымi прасторамi, паназiраць, як гойдаецца воддаль ад сталiцы жыццёвае мора, - вось i махнуў сюды, у гэты нязведаны мной, знакамiты самабытнасцю куточак. Усё тут для мяне цiкава, прывабна. I я гадзiнамi нястомна хаджу па горадзе, знаёмлюся з яго даўнiнай i навiнкамi, блукаю мiж людзей, слухаючы iх гаману, - набiраюся ўражанняў, адпачываю, думаю. Нiкога, нi адну асобу i ўстанову, я не патурбаваў сваiм прыездам. Калi хто i ведае сёе-тое пра мяне, дык гэта адна рэгiстратура гасцiнiцы. Так. I таму дзiўна, што знайшоўся чалавек, якi нешта да мяне мае. Хто ж ён, гэты чалавек?

Ля скрынi сакоўных рагулiстых груш, за якой свяцiўся малiнавы тварык маладзiцы, я прыпынiўся, паставiў сваю сетку з пакупкамi на столiк.

- Што гэта за гатунак вашых дзiвосаў, як называюцца? - паказаў я на грушы.

Маладзiца ветлiва ўсмiхнулася i ўзнялася з лаўкi.

- Добры гатунак, дзядзячко, гета мой чалавек сам вывеў, - зазвiнеў яе тонкi каларытны голас. - Назвы як бы й няма, жартам у нашым сэле iх празвалi проста валяр'янкамi.

- Чаму жартам? - не зразумеў я. - I чаму валяр'янкамi?

Маладзiца сарамлiва апусцiла вочы.

- Мой чалавек - Валяр'ян, ось i прыклалi людзi.

- Што ж, добра прыклалi. Валяр'янкi! I, мусiць, яны нiшто сабе?

- Дабрэнныя, смачненныя, дзядзячко. Пакаштуйце, коб ведалi. Увесь рынак абыдзеце - лепшых дулек не знайсцi.

- Ну, так ужо i не знайсцi, - запярэчыў я i, вяртаючыся да думкi пра незнаёмага спадарожнiка, якi недзе стаяў за маёй спiнай, прамовiў як найгучней: - Не, сёння на рынку выбар самы багаты - вунь колькi ўсяго навалена!

Упэўнены, што мае словы, сказаныя маладзiцы, дайшлi i да болей важнага адрасата, я спакойна, як i выпадала па такой прычыне, i рукой павёў, i паглядзеў навокал сябе.

Твар мужчыны-спадарожнiка мне больш-менш удалося разгледзець i занатаваць у сваёй памяцi. Гэта быў твар пажылога чалавека, i сапраўды цыганскага тыпу - смуглы, як бы засмяглы, з тонкiмi прыгожымi абрысамi i чарнатой густых вусоў i броваў. Яшчэ мне запрыкмецiлiся яго кучары, няхай ужо не надта пышныя, а ўсё ж па-цыганску зухаватыя пад лёгкай, набок ускiнутай кепкай. Вачамi мы не сустрэлiся адзiн з адным, але я заўважыў, што яго позiрк быў скiраваны на маю сетку, i гэта, сказаць па праўдзе, здзiвiла мяне.

Чым яго магла зацiкавiць просценькая, з сям-там парванымi вочкамi мая сетка, у якой, апрача кiлаграма яблыкаў i чатырох кнiжак, купленых нядаўна, болей нiчога не было? Разгадваючы гэту смешную таямнiцу, я ў той жа час падумаў, што мушу нешта рабiць, што няма чаго стаяць пень пнём пад позiркамi дзвюх пар вачэй.

- Адважце, цётачка Валяр'янiха, кiло сваiх лекаў, - папрасiў я маладзiцу i, каб аслабанiць месца для груш, выняў з сеткi кнiгi.

Выняў i адразу зразумеў, што цiкавiла, што вяло за мной незнаёмага спадарожнiка: кнiга, самая верхняя кнiга! Удала аформленая мастаком, яна сапраўды была вельмi прыкметная на выгляд. Цёмнае, таемна-загадкавае неба, усеянае зоркамi i сузор'ямi, нiбыта iскрамi ад вогнiшча, густы каляровы пояс, падобны Млечнаму Шляху, ярка выпiсаныя словы назвы - кнiга з такой вокладкай не магла не вабiць кожнага, асаблiва ж чалавека, якому ўсё гэта да болю блiзкае i дарагое.

- Слухай, бацю, дзе ты купiў гету кнiгу? - пачуўся з-за майго пляча ўсхваляваны голас, i адначасова я ўбачыў, як плюскатыя пальцы вузлаватай рукi дрыготка дакранулiся да зiхатлiвай вокладкi. - Даруй, што чапляюся, толькi скажы мне.

Трымаючы распасцёртай сетку, у якую Валяр'янiха перасыпала грушы, я галавой кiўнуў у адзiн з куткоў рыначнага двара:

- Вось там, за паветкамi, крамка культтавараў, там купiў. Бачыце сiняваты павiльёнчык?

Мой спадарожнiк не адказаў i больш нiчога не спытаў. Ён так паспешлiва знiк, што я, прызнацца, аж засмуцiўся. Шкада было: надта ж раптоўна абарвалася сустрэча з цiкавым чалавекам. З iм хацелася пагутарыць, блiжэй пазнаёмiцца. Але што зробiш, калi ён памчаўся. Не бегчы ж следам за iм, тым больш што да яго, як я прыкмецiў, адразу па дарозе ў крамку далучылiся юнак у саламяным капелюшы i двое мужчын - цэлая кампанiя прыяцеляў.

- Уге, быдта на пажар паджгаў Марко са сваiм хаўрусам! - здзiўлена паглядзела ў бок паветак Валяр'янiха, яна перавяла свой позiрк на мае кнiгi, пакасiлася з хвiлiнку, чытаючы назву верхняй, а потым задумлiва дадала: - Пра iх долю, мабуць, складзена - ось йаго i падхапiла.

- Так, iх жыццёпiс. Кнiга цiкавая. I ўпершыню выйшла ў нас.

- Ось яно шчо... Ну, то не дзiва, чаму йаны ўсхадзiлiся - радасць! Ге, а коб шчэ па-iхняму йана - ото було б падскоку... Добрэ, шчо выйшла. Цi багато йана каштуе?

Я адказаў i, ладкуючы кнiгi ў сетку, спытаў:

- Вы сказалi: Марко - ведаеце яго?

- Бачыла не раз. I тут, i ў сваiм сэле колiсь. Недзе за Прыпяццю на цагельнi цi на тарфоўнi працуе. Там iх, кажуць, цэла купа сэм'яў.

Я разлiчыўся з маладзiцай, развiтаўся i пасунуўся далей, пятляючы ў гаманлiвым людскiм вiры. Наводдаль, у забакавiннi рыначнага панадворку, чуўся звон металёвых вырабаў, ганчарнага посуду, бялелiся самаробныя рэчы з дрэва - i ў гэтую мясцiну, што вабiла мяне з самага прыходу на рынак, я скiраваў сваю хаду. Iшоў, пазiраў на сёе-тое, а думкi адно што снавалi вакол асобы Марко, вакол кнiгi, з-за якой усё i ўсчалося. Прыгода сапраўды адбылася незвычайная, i кожная драбнiца, звязаная з ёй, паўставала цяпер у нейкай новай акрасе, выклiкаючы чароды разваг.

Кнiжку, якая так прынадзiла дзядзьку-цыгана, я i сам, прызнацца, пашукаў нямала. Ведаў, што яна выйшла з друку, ганяўся за ёй, а знайсцi доўгi час нiяк не мог. Дома, у Менску, аблётаў усе кнiгарнi, у iншых гарадах, калi здаралася быць у камандзiроўках, прапытваў, нават склады i базы турбаваў - няма, разышлася. Тое ж пачуў i ў пiнскiх гарадскiх кнiгарнях учора - была нейкая колькасць, ды ўраз знiкла. I вось сёння тут, на гэтым рынку, у малапрыкметным павiльёнчыку, мяне напаткала ўдача.

Звычайны павiльёнчык культтавараў, а кнiг у iм - ажно ахнуў, як пабачыў: амаль цалюткiя тры сцяны застаўлены з нiзу да верху i яшчэ на падлозе, ля стэлажоў, - стосы. Да дзвюх сцен не было як падступiцца замiналi прылаўкi з разнастайнай культтавараўскай кладдзю. Толькi здаля, касавурачыся, пашнарыў я вачамi па палiцах, разбiраючы надпiсы на карэньчыках асобных томiкаў. Затое з кнiгамi, што займалi яшчэ адну сцяну, трэцюю, была мажлiвасць пазнаёмiцца як найлепей. Доступ да iх быў вольны, i я, карыстаючыся гэтым, даволi-такi старанна пакапаўся сярод iх.

"Нiколi не было цябе, Цыганiя" - яна трапiлася мне недзе на нiжняй палiцы, калi я ўжо зацiскаў пад пахай дзве iншыя, раней выбраныя кнiгi. Сцiплая памерамi, але зiхатлiва-ўразлiвая сваёй супервокладкай, яна як бы скаланула мяне, апякла нечым трапятлiва-адчувальным - быццам жарынка, якую я раптоўна выхапiў з попелу занядбанага вогнiшча. Мне верылася i не верылася, што гэта кнiга ў маiх руках. З яе вокладкi на мяне глядзела барвовае, знiзу падсветленае начное неба, глядзелi дрыготкiя трагiчна-вясёлыя зоры, у карагодзе якiх, падобна нейкай iлюмiнацыi, гуллiва, можа нават з гаркаватай iронiяй свяцiлiся-крычалi словы пра лёс Цыганii. Мiжволi апантала на момант уява, нiбыта я стаю пад гэтым небам, стаю адзiн на адзiн. Ад такой уявы рабiлася не па сабе, нешта ўнутры ледзянела. Заспакойвала толькi адно: пояс, шырокi, прыгожы цыганскi пояс. Спускаючыся з вышынь, аднекуль з сусвету, ён, накшталт бяскрайняй дарогi, слаўся па зямлi, слаўся як бы побач, сцвярджаючы сваю спрадвечную iснасць i рэальнасць. Здавалася, я фiзiчна адчуваю яго дотык, яго пушыстую цяплынь, i гэта сагравала, настройвала на добры лад.