Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

• Название: Гронкi гневу (на белорусском языке)
• Автор: Джон Стейнбек
• Жанр: Проза

---

- Я зараз буду п'яная.

Уiнфiлд пырхнуў i зацiснуў рот далонню. Стрымлiваючы дыханне, каб не рагатнуць, дзецi хуценька адпаўзлi з пабарвавелымi ад натугi тварамi. Апынуўшыся за палаткай, яны ўскочылi i з вiскам пусцiлiся да вербаў. Схаваўшыся там, яны зайшлiся ад смеху. Руцi скасiла вочы, расслабiла цела, высунула язык i пачала пахаджаць, пахiстваючыся з боку на бок i аступаючыся.

- Я п'яная, - сказала яна.

- Глядзi! - закрычаў Уiнфiлд. - Глядзi на мяне, я дзядзька Джон! - Ён замахаў рукамi, надзьмуў шчокi i вярцеўся ваўчком, пакуль у яго не закружылася галава.

- Не, - сказала Руцi. - Вось як трэба. Вось як. Я - дзядзька Джон. Я зусiм сп'янела.

Эл з Томам цiха iшлi праз вербалоз у лагер i раптам убачылi дзяцей, якiя, вiхляючыся, насiлiся сярод кустоў як апантаныя. У згусцелым змроку Том, спынiўшыся, пачаў узiрацца.

- Цi не Руцi гэта з Уiнфiлдам? Што з iмi такое?

Браты падышлi блiжэй.

- Вы што, адурэлi? - здзiўлена запытаўся Том.

Дзецi спынiлiся, захопленыя знянацку.

- Мы... гуляем, - адказала Руцi.

- Нейкая дурная гульня, - прабурчаў Эл.

Руцi дзёрзка выпалiла:

- Не дурнейшая за што iншае.

Калi браты пайшлi далей, Эл сказаў Тому:

- Руцi заробiць у мяне на арэхi. Яна даўно ўжо дабiваецца. Самая пара ёй усыпаць.

У яго за спiнай Руцi зрабiла грымасу, расцягнула рот пальцамi, высунула ўслед Элу слiнявы язык, здзекуючыся з яго ўсiмi вядомымi ёй спосабамi, але Эл не азiраўся. Яна павярнулася да Ўiнфiлда, позiркам запрашаючы зноў распачаць гульню, толькi ўсё ўжо было сапсавана, i яны абое ведалi гэта.

- Давай пойдзем на рэчку i акунёмся з галавой, - прапанаваў Уiнфiлд, i дзецi пайшлi праз кустоўе да берага, моцна злуючы на Эла.

А браты не спяшаючыся iшлi далей у змроку. Том сказаў:

- Дарэмна Кейсi так зрабiў. Але ад яго можна было гэтага чакаць. Усё гаварыў, што ад яго нам нiякай карысцi. Дзiўны ён нейкi, Эл. Адно толькi думае i думае.

- Гэта таму, што ён прапаведнiк. У iх ва ўсiх гармiдар у галаве.

- Як ты думаеш, куды Конi пайшоў?

- Вiдаць, да ветру.

- Нешта вельмi далёка падаўся.

Эл з Томам iшлi па лагеры, трымаючыся блiжэй да палатак. Каля Флойдавай палаткi iх спынiў нягучны воклiк. Яны павярнулi да ўвахода ў яе i прыселi на кукiшкi. Флойд крыху падняў брызентавую полку.

- Ну як, едзеце?

Том адказаў:

- Не ведаю. Думаеш, лепш паехаць?

Флойд кiсла ўсмiхнуўся:

- Ты ж чуў, што гэты фараон сказаў. Не паедзеш - выпаляць агнём. Калi думаеш, што гэты малойчык хутка не з'явiцца сюды пасля мардабою, дык галава ў цябе проста качан. Яго грамiлы сёння ж ноччу наляцяць на лагер i ўсё пусцяць з агнём.

- I сапраўды, вiдаць, лепш выбiрацца адсюль, - пагадзiўся Том. - Сам куды едзеш?

- Як i казаў - на поўнач.

- Паслухай, - сказаў Эл, - тут мне адзiн расказваў пра нейкi ўрадавы лагер. Дзе гэта?

- Напэўна, перапоўнены.

- А ўсё ж дзе ён?

- Кiруйце па дзевяноста дзевятай на поўдзень. Мiль дванаццаць чатырнаццаць праедзеце, звернеце на ўсход да Ўiдпэтча. А там ужо рукой падаць. Але, думаю, там паўным-поўна.

- Ён казаў, лагер добры.

- Вельмi добры, нiчога не скажаш. Абыходзяцца з табой як з чалавекам, а не як з сабакам. I фараонаў там няма. Толькi перапоўнены.

- Я аднаго не зразумею, - сказаў Том, - чаго палiсмен гэты так разышоўся? Ён быццам спецыяльна лез у сварку, знарок распаляў людзей.

Флойд сказаў:

- Не ведаю, як тут, а на поўначы я неяк раз пагаварыў з адным з гэтых шэрыфскiх памагатых, чалавекам прыстойным. I ён прызнаўся мне, што iм абавязкова трэба арыштоўваць людзей. На кожнага арыштанта шэрыф атрымлiвае семдзесят пяць цэнтаў у дзень, а на iх пракорм у яго iдзе толькi дваццаць пяць. Няма арыштантаў - няма i прыбытку. I яшчэ ён казаў, што ўжо цэлы тыдзень нiкога не браў, i шэрыф сказаў яму: або прыводзь арыштантаў, або значок здымай. А сённяшнi так i стараўся каго-небудзь згрэбцi.

- Трэба ехаць, - сказаў Том. - Будзь здароў, Флойд.

- Будзь здароў. Можа, яшчэ стрэнемся. Спадзяюся, што так.

- Бывай, - сказаў Эл, i браты пайшлi па цёмна-шэрым лагеры да Джоўдавай палаткi.

Бульба на патэльнi шыпела i пырскала гарачым тукам. Мацi пераварочвала тоўстыя скрылiкi лыжкай. Бацька сядзеў каля вогнiшча, абхапiўшы каленi рукамi. Ружа Сарона была пад брызентам.

- Том iдзе! - усклiкнула мацi. - Дзякуй богу!

Падышоўшы, Том сказаў:

- Трэба адсюль выбiрацца.

- А што здарылася?

- Флойд кажа, ноччу лагер спаляць.

- Гэта яшчэ чаму? - здзiвiўся бацька. - Мы ж нiчога такога не зрабiлi.

- Нiчога такога, толькi фараона збiлi, - адказаў Том.

- Мы яго не бiлi.

- Ён сам гразiўся, што нас пагоняць адсюль.

- Вы Конi нiдзе не сустрэлi? - запыталася Ружа Сарона, выйшаўшы з палаткi.

- Сустрэлi, - адказаў Эл. - Ён пашыбаваў берагам рэчкi, толькi яго i бачылi. На ўсход кiруе.

- Ён... ён зусiм пайшоў?

- Мы ў яго не пыталiся.

Мацi павярнулася да дачкi:

- Ты, Разашарна, раскажы ўсё толкам, а то цябе не зразумееш. Гаварыў табе Конi што-небудзь?

Ружа Сарона насупiлася:

- Гаварыў, што лепей было б яму дома застацца i на трактарыста вучыцца.

Усе прыцiхлi. Ружа Сарона пазiрала на агонь, i вочы яе паблiсквалi ў святле вогнiшча. Бульба на патэльнi гучна шыпела. Ружа Сарона шмыгнула носам i ўцерлася тыльным бокам далонi.

Бацька сказаў:

- Конi чалавек нiкчэмны. Я ўжо даўно гэта зразумеў. Занадта высока бярэ, а кiшка тонкая.

Ружа Сарона паднялася i вярнулася ў палатку. Лягла на матрац, перавярнулася на жывот i ўткнулася тварам у сплеценыя рукi.

- Яго i даганяць, бадай, не варта, - сказаў Эл.

Бацька сказаў:

- Не, калi ён такi нiкчэмнiк, нам яго не трэба.

Мацi зазiрнула ў палатку, дзе ляжала Ружа Сарона. Сказала бацьку:

- Ш-ш!.. Навошта так гаворыш.

- Але ж ён нiкчэмнiк, - не сунiмаўся той. - Толькi i чулi ад яго - я тое зраблю, я гэтае. А сам лайдачыў. Пры iм не хацеў гаварыць. А цяпер, калi ён даў драла...

- Ш-ш!.. - прашаптала мацi.

- Што ты мне ўсё "ш-ш" ды "ш-ш"? Чаму я павiнен маўчаць? Ён уцёк, цi ж не так?

Мацi памяшала бульбу лыжкай, тук зашыпеў i пырснуў ва ўсе бакi. Яна падкiнула голля ў агонь, языкi полымя шуганулi ўгору i асвятлiлi палатку. Мацi сказала:

- У Разашарны народзiцца дзiця, i яно напалову яе, а напалову Конi. Нядобра з маленства i да сталасцi абзываць пры iм яго бацьку нiкчэмнiкам.

- Лепш, чым iлгаць, - буркнуў бацька.

- Не, не лепш, - запярэчыла мацi. - А калi б ён памёр? Цi стаў бы ты гаварыць пра яго дрэнна, пра мёртвага?

У спрэчку ўмяшаўся Том:

- Ды што гэта вы! Адкуль мы ведаем, зусiм ён пайшоў ад нас цi не? У нас часу няма размовамi займацца. Трэба паесцi i выпраўляцца ў дарогу.

- У дарогу? Мы ж толькi што прыехалi! - Мацi стала ўзiрацца ў Тома скрозь разрэджаную вогнiшчам цемру.

Той пачаў яе пераконваць:

- Лагер сёння ноччу падпаляць, ма. Ты ж ведаеш, я спакойна стаяць i глядзець не буду, як пачнуць палiць наша дабро, i бацька таксама, i дзядзька Джон. Палезем з кулакамi, а мне нельга пападацца iм у рукi i даць iм завесцi на мяне новую справу. Я i сёння б улiп, каб не прапаведнiк.

Мацi ўсё пераварочвала i пераварочвала бульбу ў гарачым туку. Нарэшце прыняла рашэнне.

- Усе iдзiце сюды! - паклiкала яна. - Будзем вячэраць. Трэба спяшацца. Яна расставiла на зямлi алавяныя талеркi.

Бацька сказаў:

- Як быць з Джонам?

- А дзе дзядзька Джон? - запытаўся Том.

- Пайшоў выпiць.

- Госпадзi! - усклiкнуў Том. - Выбраў час. Дзе яго шукаць?

- Не ведаю, - адказаў бацька.

Том падняўся з зямлi.

- Добра, - сказаў ён, - вы тут паешце i пагрузiце ўсё на машыну, а я пайду шукаць дзядзьку Джона. Ён, напэўна, у бакалейнай краме, што цераз дарогу.

Том шпарка пакрочыў да шашы. Перад палаткамi i халупкамi гарэлi невялiкiя вогнiшчы, i водблiскi iх падалi на твары мужчын i жанчын у падранай адзежы, на дзяцей, што прыпалi да агню. Праз сценкi некаторых палатак прасвечвала святло газавых лямпаў, i па брызенце варушылiся чалавечыя ценi.

Том выйшаў па пыльнай грунтавой дарозе да бетоннай шашы i перайшоў яе каля бакалейнай крамкi. Ён спынiўся перад сеткаватымi дзвярамi i зазiрнуў усярэдзiну. Бакалейшчык, маленькi сiвы чалавек з вадзянiстымi вачамi i калматымi вусамi, чытаў газету, абапершыся локцямi на прылавак. На iм была падкасаная на худых руках кашуля i доўгi белы фартух. За спiнай у яго ўзвышалiся горкi, пiрамiды i сценкi з кансерваваных прадуктаў. Калi Том увайшоў у краму, гаспадар адарваў галаву ад газеты i прыплюшчыў вочы, быццам цэлячыся з ружжа.

- Добры вечар, - сказаў ён. - Што-небудзь у вас выйшла, скончылася?

- Выйшаў мой дзядзька, - адказаў Том. - Выйшаў i як скончыўся.

Сiвы гаспадар паглядзеў на яго з неўразуменнем i трывогай, дакрануўся ўказальным пальцам да кончыка носа i лёгенька пацерабiў яго, каб прагнаць сверб.

- Вечна вы каго-небудзь губляеце, - сказаў ён. - Дзесяць разоў на днi, а то i больш, заходзяць, i толькi i чуеш: "Калi ўбачыце чалавека - зваць яго так вось i так, на выгляд такi i такi, скажыце яму, калi ласка, што мы на поўнач паехалi". I гэта з дня ў дзень.

Том засмяяўся:

- Ну дык вось, калi ўбачыце сапляка па iменi Конi, з выгляду накшталт каёта, скажыце, каб iшоў к чорту. Скажыце, што мы падалiся на поўдзень. Толькi не яго я шукаю. А вось цi не заходзiў да вас сюды выпiць вiскi чалавек гадоў пад шэсцьдзесят, штаны чорныя, валасы з сiвiзной?