Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

• Название: Гронкi гневу (на белорусском языке)
• Автор: Джон Стейнбек
• Жанр: Проза

---

- Што-небудзь купляць будзеце? - запытаўся ён. - Бензiн цi дэталi?

Эл ужо вылез на падножку i кончыкамi пальцаў пачаў адвiнчваць каўпачок радыятара, раз-пораз адхоплiваючы руку, каб не апячыся.

- Нам патрэбен бензiн, мiстэр.

- Грошы ёсць?

- А то ж. Вы што думалi, мы пабiраемся?

Твар таўстуна адразу палагаднеў.

- Ну, тады парадак, хлопцы. Налiвайце вады. - I таўстун паспяшаўся растлумачыць: - А то цяпер столькi рознага народу тут праязджае - нальюць вады, набрудзяць у прыбiральнi, ды яшчэ сцягнуць што-небудзь, а купiць нiчога не купляюць. Клянчаць, дай iм хоць галон бензiну, каб з месца зрушыць.

Том гнеўна саскочыў з машыны i падышоў да таўстуна.

- Мы на свае грошы едзем, - са злосцю сказаў ён. - Ты што гэта нас з галавы да ног азiраеш? Мы задарма ў цябе нiчога не просiм.

- Я ж нiчога такога, - паспешлiва адказаў таўстун. Праз кашулю ў яго праступiў пот. - Налiвайце вады, а прыбiральня - вунь яна, каму трэба.

Уiнфiлд схапiў шланг, напiўся, потым падставiў пад струмень галаву i твар i адскочыў убок увесь мокры.

- Зусiм не халодная, - сказаў ён.

- Што ў нас у краiне робiцца, проста розуму не дабяру, - загаварыў таўстун. Ён ужо знайшоў iншую тэму для скаргаў i пакiнуў Джоўдаў у спакоi. Кожны дзень па пяцьдзесят - шэсцьдзесят машын праязджае, народ падаўся на захад з малымi, з усiм сваiм скарбам. Куды ўсе яны едуць? Што там будуць рабiць?

- Туды ж, куды i мы, - адказаў Том. - Едуць на новыя месцы. Трэба ж неяк жыць. Толькi i ўсяго.

- Ну, не ведаю, што ў нас у краiне творыцца. Проста не магу зразумець. Вось i я таксама стараюся неяк жыць. Думаеш, новыя вялiкiя машыны тут спыняюцца? Не, сэр! Яны iдуць далей, у горад, да жоўценькiх заправачных станцый, што належаць кампанii. Шыкоўныя машыны праязджаюць мiма такiх халуп, як мая. Сюды большай часткай адна голь пад'язджае.

Эл адкруцiў каўпачок радыятара, i струмень пары падкiнуў каўпачок угору, а ў радыятары пачулася цiхае бульканне. На версе грузавiка змардаваны сабака падпоўз да самага краю паклажы i заскавытаў, пазiраючы ўнiз на ваду. Дзядзька Джон палез на борт i зняў яго адтуль за загрывак. Спачатку сабака няўпэўнена пераступiў здранцвелымi нагамi, потым падышоў да лужыны пад водаправодным кранам i пачаў хлябтаць з яе. Па шашы, паблiскваючы на яркiм сонцы, з шумам праносiлiся аўтамашыны, i падняты iмi гарачы вецер далятаў да двара заправачнай станцыi. Эл налiў са шланга вады ў радыятар.

- Не тое каб я стараўся зарабiць на багатых клiентах, - гаварыў сваё таўстун. - Я проста хачу, каб справа iшла. Але тыя, што заязджаюць, альбо клянчаць бензiн, альбо выменьваюць яго на што-небудзь. Хочаце, гляньце там, у заднiм пакоi, колькi ў мяне назбiралася непатрэбшчыны, якую мне ўпёрлi за бензiн i масла, - ложкi, дзiцячыя каляскi, рондалi, патэльнi... Адна сям'я дык ляльку дала за галон бензiну - у дачкi забралi. А што мне з усiм гэтым хламам рабiць? Старызнiкам стаць? Адзiн чалавек за галон бензiну чаравiкi з сябе гатовы быў зняць. I каб я быў, як некаторыя, дык мог бы... - Ён зiрнуў на мацi i не дагаварыў.

Джым Кейсi змачыў сабе валасы, i па яго высокiм iлбе ўсё яшчэ беглi кропелькi вады, жылiстая яго шыя была мокрая, кашуля мокрая. Ён падышоў i стаў каля Тома.

- Людзi не вiнаватыя, - сказаў ён. - Табе самому было б прыемна абмяняць ложак, на якiм ты спiш, на бензiн?

- Ведаю, што не вiнаватыя. З кiм нi пагаворыш, без дай прычыны з месца нiхто не знiмаецца. Але ж куды iдзе краiна? Вось што я хачу ведаць. Куды яна iдзе? Цяпер чалавек не можа сябе пракармiць. Зямля людзей таксама не кормiць. I я ў вас пытаюся: куды мы ўсе iдзём? Нiчога не разумею! I ў каго нi спытайся, нiхто нiчога не разумее. Чалавек гатовы чаравiкi з ног зняць, абы праехаць лiшнюю сотню мiль. Розуму не дабяру! - Ён зняў свой серабрысты трапiчны шлем i выцер лоб далонню. Том таксама зняў з галавы кепку i выцер ёю лоб. Тады падышоў да шланга, намачыў кепку, адцiснуў яе i зноў надзеў. Мацi прасунула руку мiж планак борта, дастала алавяную конаўку, налiла ў яе вады i панесла да грузавiка. Напаiла бабку ў кабiне i пайшла да дзеда, якi ляжаў на грузавiку. Стаўшы на нiжнюю планку, яна падала конаўку старому, той толькi змачыў губы i пакруцiў галавой - не захацеў пiць. Ён недаўменна паглядзеў на нявестку тужлiвымi старэчымi вачамi i праз момант зноў упаў у забыццё.

Эл запусцiў матор i заднiм ходам пад'ехаў да бензакалонкi.

- Налiвай, - сказаў ён. - Наогул у яе iдзе каля сямi галонаў, але больш як шэсць не трэба, а то выплюхвацца будзе.

Таўстун уставiў бензiнавы шланг у адтулiну бака.

- Не, сэр, - сказаў ён. - Проста не ведаю, куды iдзе краiна. Дапамога па беспрацоўю i ўсё такое iншае.

Кейсi сказаў:

- Я шмат пахадзiў па краiне. Усе задаюць такое пытанне. Куды мы iдзём? Куды коцiмся, спынiцца не можам? Чаму б людзям сур'ёзна не падумаць пра гэта? Усё ў руху. Людзi едуць i едуць. Мы ведаем, чаму яны едуць i як едуць. Едуць, бо iнакш нельга. Даводзiцца ехаць. Так заўсёды бывае, калi людзi шукаюць лепшага. Седзячы на месцы, нiчога не даб'ешся. Людзi цягнуцца да лепшага жыцця, шукаюць яго i знойдуць. Крыўда прымушае людзей змагацца за свае правы. Я многа пахадзiў па краiне, мне часта даводзiлася чуць тое, што вы гаварылi.

Таўстун пампаваў бензiн, стрэлка на лiчыльнiку круцiлася.

- Дык усё ж такi, куды мы iдзём? Вось што я хачу ведаць.

Том сярдзiта перабiў яго:

- Ну i нiколi не даведаешся. Кейсi стараецца табе растлумачыць, а ты дзяўбеш адно i тое. Я такiх не першы раз сустракаю. Нiчога цябе не цiкавiць. Заладзiў адну i тую песеньку. "Куды мы iдзём?" А ты i ведаць не жадаеш. Уся краiна на колах, людзi едуць кудысьцi. А колькi iх памiрае навокал? Можа, i ты хутка канцы аддасi, а нiчога толкам не дазнаешся. Шмат мне такiх траплялася. Нiчога i ведаць не хочуць. Закалыхваеце сябе песенькай "Куды мы iдзём?". - Том паглядзеў на бензiнавую помпу, старую, iржавую, i на халупу, збiтую з ужываных дошак з дзiркамi ад старых цвiкоў, што праступалi праз фарбу, - некалi бадзёрую жоўтую фарбу, якая храбра намагалася падрабiць сваю заправачную пад выгляд вялiкiх фiрменных заправачных станцый у горадзе. Але фарба не змагла схаваць нi старых дзiрак ад цвiкоў, нi трэшчын у дошках, а зноў фарбаваць халупу гаспадару ўжо не давядзецца. Падробка не ўдалася, i гаспадар гэта добра ведаў. Праз расчыненыя дзверы халупы Том убачыў бляшанкi са змазачным маслам усяго дзве - i прылавак з заляжалымi цукеркамi, пацямнелымi ад часу лакрычнымi ледзянцамi i пачкамi цыгарэт. Убачыў зламанае крэсла i сетку ад мух з дзiркай пасярэдзiне, абведзенай iржой. Ён паглядзеў на гразкi дворык, якi трэба было б пасыпаць жвiрам, на кукурузнае поле ззаду яго, якое высыхала i памiрала пад сонцам. Каля хацiны - горка езджаных i падноўленых шын. I толькi цяпер ён заўважыў на таўстуну старыя, замытыя штаны, танную спартовую кашулю i кардонны шлем. Том сказаў: - Я не хацеў вас пакрыўдзiць, мiстэр. Гэта ўсё ад спёкi. У вас таксама небагата. Хутка i вы апыняцеся на дарозе. Толькi выганяць вас не трактары. Вас выганяць жоўценькiя станцыi ў горадзе. Людзi здымаюцца з месцаў, -цiха дадаў ён, - i вы таксама, мiстэр, падасцеся ўслед за iмi.

Таўстун слухаў Тома, i рука яго ўсё марудней круцiла ручку помпы, пакуль зусiм не замерла. Ён з трывогай пазiраў на Тома.

- Адкуль ты ведаеш? - разгублена запытаўся ён. - Адкуль табе вядома, што мы пагаворваем ужо пра гэта - хочам сабраць усе пажыткi i падацца на Захад?

Яму адказаў Кейсi:

- Так усе робяць. Я зацята змагаўся з д'яблам, бо ў д'ябле мне ўяўляўся наш агульны вораг. Але цяпер нашай краiнай завалодаў яшчэ горшы вораг, i ён не адступiцца, пакуль яго не пасякуць на кавалкi. Вы бачылi, як яшчарка-ядазуб трымае здабычу, мiстэр? Учэпiцца, ты рассячэш яе напалам, а яна зубоў не расцiскае. Адсячэш галаву, яна ўсё трымае. Даводзiцца адвёрткай расшчапляць ёй скiвiцы, толькi тады адпусцiць. А пакуль трымае сваю здабычу, атрута прасочваецца праз рану кропля за кропляй. - Ён змоўк i скоса глянуў на Тома.

Таўстун збянтэжана ўтаропiў позiрк некуды ўдалячынь. Рука яго пачала паволi круцiць каленчаты рычаг помпы.

- Проста не ведаю, куды мы iдзём, - цiха прамовiў ён.

Конi i Ружа Сарона стаялi каля вадзянога шланга i па-змоўнiцку перамаўлялiся. Конi спаласнуў алавяную конаўку i, перш чым налiць у яе вады, паспрабаваў струмень пальцам. Ружа Сарона глядзела на машыны, што праносiлiся па шашы. Конi паднёс ёй конаўку.

- Хоць i цеплаватая, ды ўсё ж вада, - сказаў ён.

Ружа Сарона глянула на яго i таямнiча ўсмiхнулася. З тае пары, як яна зацяжарала, таямнiчасць ахiнула ўсю яе iстоту, тайны i недамоўкi, здавалася, мелi для iх абаiх нейкi асаблiвы сэнс. Яна была вельмi задаволеная сабой i пераборлiвая ў самых малаважных дробязях. Яна вымагала ад Конi безлiч непатрэбных паслуг, i абое ведалi, што i без iх можна абысцiся. Конi таксама быў задаволены Ружай Сарона i нiяк не мог нацешыцца з яе цяжарнасцi. Яго радавала, што ён падзяляў з ёю ўсе яе таямнiцы. Калi яна хiтра ўсмiхалася, ён адказваў ёй такою самаю хiтрай усмешкаю, i яны перашэптвалiся мiж сабой. Свет самкнуўся вакол iх у цеснае кола, i яны былi яго цэнтрам, праўдзiвей - Ружа Сарона была яго цэнтрам, а Конi круцiўся вакол яе на маленькай арбiце. Усё, пра што яны гаварылi, было ахутана таямнiцай.