Роман Соболенко - Перастарка (на белорусском языке)

• Название: Перастарка (на белорусском языке)
• Автор: Роман Соболенко
• Жанр: Русская классическая проза

---

Соболенко Роман Перастарка (на белорусском языке)

Раман Сабаленка

Перастарка

Неяк так здарылася, што Гарпуська засядзелася ў дзеўках. Нельга сказаць, каб дзяўчына была з якiм бракам. Наадварот, у свой час Гарпуська была вельмi паглядная. Крыху камлюкаватая яе постаць была добра скроена, прыгожыя рысы твару надавалi нейкую своеасаблiвую цеплыню. Не так даўно адбою не было ад хлопцаў. Яшчэ i летась да Гарпуськi часцяком наведваўся трактарыст Мiкiта Чурак. Ён, гэты трактарыст, кажуць, ужо асеў назаўсёды ў Ямiшчах, гэта значыць у трэцяй брыгадзе, якая знаходзiцца за сем цi за восем (хто яго там калi мераў) кiламетраў ад цэнтра калгаса "Зялёная нiва".

У свой час у Ямiшчах быў асобны калгас, i Гарпусьчын бацька - Свiрыд Клiмянок - быў за старшыню ў iм. Год колькi назад ямiшчынскi калгас далучылi да "Зялёнай нiвы", i ён стаў трэцяй паляводчай брыгадай. А праз два гады пасля гэтай падзеi здарылася няшчасце: Свiрыд Клiмянок сеў на жарабца Патона i паехаў у праўленне калгаса. Жарабец быў малады, неаб'езджаны, i, калi Свiрыд ехаў палявой дарогай праз жыта, ён нечага ўпудзiўся, i брыгадзiр так грымнуўся вобземлю, што нядоўга пажыў на гэтым свеце. Казалi, што пячонкi адбiў чалавек. Колькi нi старалiся дактары, не далi рады яго адхаяць.

Адным словам, у Клiмянковай хаце не засталося i мужчынскага заваду. I цi то таму, што ў хату трэба быў мужчына, бо нельга ж без яго жыць - дроў накалоць, дык бярыся сама за сякеру, зноў жа такi ўзараць сядзiбу, то прасi на прамiлы бог каго, - старая Параска - Гарпусьчына мацi - часцяком намякала дачцэ, што трэба ўжо i пары шукаць. Аднаго разу ўвечары да Клiмянковых у хату зайшоў Мiкiта Чурак. Мацi, вiдаць, скмецiла, што гэты хлопец хоча з акрайцам прыйсцi ў сваты да дачкi. Яна гэтак уважлiва аглядала яго, што той сябе адчуваў нiякавата. Старая доўгi час распытвала ў Мiкiты пра бацькоў, бо ён быў нетутэйшы. Параска ў душы была ўжо згодна на тое, каб Мiкiта прыслаў сватоў, хоць хлопец ёй i не зусiм падабаўся: ён быў нейкi мiзэрны, да таго ж вельмi маўклiвы i сарамлiвы. Праўду сказаць, цётка Параска не вельмi любiла такiх. Яе ж нябожчык Свiрыд у маладосцi вунь якi зух быў: i на язык, i на работу. Калi за што, бывала, возьмецца, дык тое аж гарыць у руках. А гэты як пачне гаварыць, дык нiбы яму цяляты язык аджавалi. Зноў жа такi, Мiкiта ходзiць заўсёды зашмальцаваны, мурзаты, нiбы яму i ўмыцца няма калi. Матчына вока заўважыла ў той раз, як Мiкiта быў у iхняй хаце, што Гарпуська не вельмi горнецца да хлопца, але сама сабе падумала, што дачка ўжо немаладых год i, чаго добрага, яшчэ зусiм застанецца ў дзеўках. Яна ўжо заўважыла, што i яе Гарпуська пачала неяк мiзарнець. Нос яе завастрыўся, палупiўся ад сонца i ветру, твар здрабнеў, вочы неяк запалi. Ды хiба дзiва, раслiна i тая, калi перастоiць на коранi, жоўкне, нiкне да зямлi. I таму, калi Мiкiта, развiтаўшыся, выйшаў з хаты, Параска, напускаючы на сябе штучную злосць, сказала:

- Гэтыя твае пераборы, глядзi, бокам вылезуць.

- Дык што я там перабiраю? - агрызнулася Гарпуська.

- Ды хоць бы колькi iх ужо ў хаце вачмi свяцiлi, а табе ўсё няўгодныя i няўгодныя.

- Мама, вы сябе глядзiце, а не мяне i не мяшайцеся ў маё жыццё, рашуча i са злосцю заявiла Гарпуська.

- Як гэта не мяшацца? - ускiпела Параска. - Не табе адной пры iм жыць, а i мне. Не пайду ж упрочкi з сваёй хаты.

- Нiхто вас у тыя прочкi i не гонiць, - памякчэла ўжо Гарпуська.

Параска на момант задумалася.

- А тым часам i гэты хлопец не пустадомак якi. А тое, што ён не вельмi прыгожы, дык хiба з яго карцiны маляваць. Эт, абы гаспадар быў.

- Дык бярыце яго сабе, - ледзь не загаласiла ад новага прыступу злосцi Гарпуська. - Вельмi я вам тут замiнаю, дык вы мяне хоць за вала, абы ў дзеўках не была.

Парасцы аж шкода стала дачкi. Сапраўды, яна i сама не пра такога зяця, як Мiкiта Чурак, думала. Але iх жа вунь колькi ўжо заляцалася да Гарпуськi, а яна - нi прыступу. Узяць хоць бы настаўнiка... Каб, здаецца, маладзенькай была, дык сама б за яго пайшла. А яе дурная Гарпуська ўсё перабiрае ды перабiрае. А хiба з гэткiх вялiкiх перабораў лад якi быў. Параска на свае вушы чула, што яе дачку завуць перастаркаю. Людзям языкоў не завяжаш, ды i гады ж гэтыя, як вада, цякуць. Сама, здаецца, яшчэ от нядаўна маладзёнкай была, а цяпер як зiрне на сябе ў люстэрка, дык палохаецца. Маршчакi ўвесь твар спаласавалi, пад вачыма нейкiя мяшкi-сiнюгi. Хiба старасць хто клiча да сябе, яна сама прыходзiць нечакана i негадана. Параска прыгледзелася да дачкi i заўважыла, што з куточкаў яе цёмных глыбокiх вачэй веерчыкам разбягаюцца па твары тоненькiя, ледзь прыкметныя рысачкi маршчакоў. А хiба ж гэта ад маладосцi?

Глядзiць Параска на дачку, i жаль агортвае старую. Яна пачала заўважаць, што яе дачка рэдка ходзiць на музыку ў клуб, а калi i пойдзе, дык цiхенька вернецца, каб не чула мацi. А яшчэ ж нядаўна Параска любiла пасядзець на лаве пры акне i падслухаць, як яе дачка, седзячы пад старым вязам на лавачцы, шчабятала, нiбы тая птушка. Той шчэбет быў ёй прыемны. Калi толькi чула Параска даччыны словы: "Дык я пайду, а то позна ўжо, мацi будзе сварыцца", яна хуценька кiдалася на ложак i заплюшчвала вочы. А як Гарпуська пераступала парог, рабiла выгляд, што прачыналася, i адразу ж насядала на дачку:

- Дакуль жа гэта ты гуляць будзеш? Да другiх пеўняў? Нiяк не намiлуешся.

Мацi бурчала датуль, пакуль Гарпуська не выпiвала кубачка малака з таго збана, што быў загадзя пастаўлены на сярэдзiну стала, i не кiдалася ў пасцель. Але дзiва, у той сварцы нiколi не было злосцi. Параска сварылася так сабе, для прылiку, бо нельга ж было дачку пускаць на самапас.

А цяпер Парасцы i сварыцца няма за што. Гарпуська калi i вылезе з хаты, дык хiба толькi што ў суботу цi ў нядзелю сходзiць на гадзiну якую ў клуб на музыку. Усё часцей i часцей мацi задумвалася: "дачка яе, адзiная, як вока, з вялiкiх перабораў засядзелася ў дзеўках". I таму Параска катэгарычна сказала дачцэ:

- Бяры хоць гэтага, пакуль не адбiўся ад цябе. Прынады ты ўжо, дачушка, на лепшых не маеш.

Гарпуська аж загарэлася ад сораму.

- Я лепш у дзеўках звякую, чым сабе вазьму ўдачу такую.

Ямiшчынскае поле было роўнае, як далонь. Ад самых хат яно распасцiралася аж да лесу. Упоперак поле перасякала дарога, якая iшла з вулачкi да старой, у зялёных каснiках, бярозы. Там яна крута паварочвала направа i праз густы лапушысты ляшчэўнiк вяла да невялiкай чыгуначнай станцыi. Сярэдзiна ямiшчынскага поля была ўрадлiвая. Ад тое старое бярозы паўз дарогу амаль да самых платоў быў iльняны ўчастак Вольчынага звяна.

Лён быў ужо высакаваты. У iм, праўда, не вельмi густа, але пракiдалася пустазелле. Волька яшчэ ўчора ўдзень сказала брыгадзiру Мiтрафану Гарлачу, каб ён нiкуды не пасылаў сябраў яе звяна, бо трэба iсцi праполваць лён.

Увечары Волька пастукала i ў Гарпусьчына акно:

- Гарпiна, заўтра пойдзем лён палоць.

- Добра, - адгукнулася дзяўчына.

Дзевяць белых хустак, як матылькi, якiя прыселi адпачыць, вiднеюцца на зялёным загоне. Восем з iх - купкаю, а адна - трохi воддаль. Чыя ж бо то? Мiтрафан Гарлач здалёк не мог адгадаць, хто там адзiн поле. Ды i зблiзку яму цяжкавата было пазнаць. Перад вачыма ў яго плыў нейкi туман, хоць далягляд быў ясным, як крышталь. Не толькi ў вачах брыгадзiра не было яснасцi, не было яе i ў думках, i таму, калi да яго вушэй даляцела дзявочая песня:

Ой, зялён

Ты, наш лён,

"Светач" росны наш...

Мiтрафан нiяк не мог разабрацца, што то за песня. Яму здалося, што дзяўчаты не песню спяваюць, а кепiкi строяць з яго, брыгадзiра. Гарлач першы падышоў да той белай хусткi, што вiднелася наводшыбе, i пазнаў Гарпуську.

- Добры дзень, Гарпiна Свiрыдаўна.

- Дзень добры, дзядзька Мiтрафан.

- Цi не адстаўку яны табе далi ад гурту?

- Ды не, я сама захацела.

Гарлач абвёў чырвонымi вачыма Гарпуську. Ён на момант задумаўся, а потым спытаў:

- Дык чаго гэта ты мяне дзядзькам завеш? Якi я табе дзядзька? Калi гадоў на якiх пяць старэй, дык гэта аж акурат для цябе. Чаму бо ты нiколi ў госцi не пазавеш?

- Заходзьце калi ўвечары, - нехаця запрасiла брыгадзiра Гарпуська.

- Я, галубка, ого якi хлопец! Хiба толькi што не пагалiўся, дык барада колкая.

Гарпуська нават не паспела адумацца - ды яна i не чакала гэтага, - як Гарлач, разняўшы рукi, ашчаперыў яе аберуч i ўжо лез колкай барадой да яе шчакi. Ад яго патыхала гарэлачным перагарам. Выгляд у Мiтрафана быў такi, што Гарпуська аж спалохалася. Барада шчацiнiлася, як пожня, вочы гарэлi нечалавечым бляскам. Гарпуська на ўсю сiлу штурханула брыгадзiра ў грудзi, неяк спрытна вылузалася з яго рук.

- Дык куды ты ўцякаеш? Я ж думаў...

- Што ты думаў? - спытала Гарпуська.

- Каб ты за мяне замуж пайшла...

- У цябе ж ёсць жонка, як табе не сорамна, - абурылася Гарпуська.

- Я сваю кiну, толькi слова адно скажы, - сiпеў п'яным голасам Гарлач.

- Каб цябе кiнула ды не ўзняло, - зусiм ужо раззлавалася дзяўчына i хутчэй пабегла да гурту.

- Перастарка чортава, яшчэ фанабэрыцца, не даецца ў рукi ўзяць, ляцела ёй наўздагон Гарлачова лаянка.

Хто яго ведае, што было б далей, калi б з вулачкi не паказалася фурманка. Дзяўчаты пазналi, ды, мусiць, i Гарлач пазнаў, што гэта ехаў на iхняе поле старшыня калгаса Варакса, якога брыгадзiр баяўся як агню. Конь бег шустра, чутно ўжо было, як колы сакаталi ў каляiнах. Гэты сокат абудзiў i напалохаў Гарлача. Ён хуценька паўз старую бярозу пайшоў нацянькi ў бок лесу. Так што наўрад цi згледзеў яго старшыня, бо, пад'ехаўшы да дзяўчат, ён спытаў, цi не бачылi яны брыгадзiра. Дзяўчаты пераглянулiся i, не хочучы выдаваць брыгадзiра, не адказалi, нiбы не пачулi старшынёвага запытання. Адно Гарпуська, можа таму, што яе аж распiрала злосць на Гарлача, а можа, хочучы выславiцца перад старшынёй, сказала: