Масей Седнев - Раман Корзюк (на белорусском языке)

• Название: Раман Корзюк (на белорусском языке)
• Автор: Масей Седнев
• Жанр: Русская классическая проза

---

Седнев Масей Раман Корзюк (на белорусском языке)

Масей Сяднёў

Раман Корзюк

Раман

Доктару фiлязофскiх навукаў, прафэсаруБарысу Ўладзiмiравiчу Кiту прысьвячаю

АД АЎТАРА

Кнiга гэтая пачалася даўно - 27 год таму, калi, пачынаючы яе, я думаў напiсаць чытэльную кнiжку, даць у рукi беларускага чытача твор, якi-б зацiкавiў яго, як сваёй тэмай, сваёй матэрыяй, гэтак i сваiмi сюжэтна-фабульнымi калiзiямi, без асаблiвых прэтэнзiяў на вялiкую лiтаратуру. Праўда, не захаваю - я хацеў напiсаць твор, якi вызначаўся-б пэўнай ступеняй культуры - культурай мовы, стылю, iнтэлектуальным узроўнем галоўных пэрсанажаў: у рамане дзеюць не сяляне ў традыцыйным разуменьнi гэтага паняцьця, а iнтэлiгенты. Iншая рэч, цi яны, атрымалiся гэткiмi. Урэшце, я хацеў напiсаць твор, якога ня могуць тымчасам, напiсаць беларускiя пiсьменьнiкi там. Кожнаму разьдзелу ў творы я iмкнуўся надаць самастойны, сюжэтна завершаны, характар з мэтай - трымаць увесь час чытача ў напружаньнi, выклiкаць у яго зацiкаўленьне творам.

Нягледзячы на гэткую, здавалася-б, сплянаванасьць твору, на ягоны рацыянальны пачатак, пiсаўся ён, хоць i з перапынкамi, адносна лёгка, iнтуiтыўна, як-бы сам па сабе. Аднак гэта ня выключала часамi ўпартай, мазолiстай працы, над выбарам слова, дэталi, фармулёўкi. Але гэта ўжо споведзь i можа тутака непатрэбная. Наогул-жа, часу працаваць над творам у мяне было вельмi мала, сiлаў - яшчэ менш, i я ня раз сьхiльны быў пакiнуць сваю задуму напiсаць празаiчны, твор. Напiсаць верш я мог i ў памяцi, стоячы за тым цi iншым варштатам на фабрыцы. Але ня тое з прозай. I толькi заахвочваньнi з боку некаторых нашых лiтаратараў, у прыватнасьцi з боку рэдактара часопiсу "Конаднi", у якiм былi надрукаваныя першыя разьдзелы, раману, сьхiлялi мяне брацца за свой даробак зноў. Напрыклад, рэдактар суцяшаў мяне: "Працуй, выходзiць добра, патрапляеш бiць, як у капеечку". I я стараўся "бiць". Як скончылi сваё iснаваньне "Конаднi", друкаваньне раману - часткамi, як толькi яны выходзiлi з-пад пяра - працягвалася ў газэце "Бацькаўшчына" з зазначэньнем, "працяг будзе". Гэта мяне падганяла, змушала "працягваць". Ды скончылася й "Бацькаўшчына" i я надоўга пакiнуў сваё тварэньне - 17 год ня браўся за яго, пакуль iншы наш вядомы, лiтаратар не пераканаў мяне ў мэтазгоднасьцi завяршыць твор. Ён мiж iншага пiсаў: "Хоць друкаваньне гэтага раману не закончанае яшчэ, але мяркуючы, паводля надрукаваных ужо разьдзелаў, гэта твор шырокамаштабны, з глыбока ахарактарызаванымi пэрсанажамi, удумлiвым аналiзам тэорыi i практыкi НКВД у змаганьнi з гэтак званым беларускiм нацыянальным дэмакратызмам ("нацдэмаўшчынай", М.С.) у савецкай Беларусi... было-б вельмi пажадана, каб раман быў... даведзены да канца й надрукаваны".

Гэткая вось гiсторыя напiсаньня раману, даведзенага ўжо цяпер да канца й надрукаванага.

Пра што-ж - сьцiсьлей - гэтая кнiжка? Як сказана ў вышэй пададзенай цытаце, - усё пра той-жа беларускi нацыяналiзм, пра "нацдэмаўшчыну" i пра "нацдэмаў", пра змаганьне з iмi савецкiх органаў бясьпекi. Або можа больш дакладней - пра пошукi беларускай моладзяй, у прыватнасьцi студэнцкай моладзяй 30 гадоў свае, нацыянальнай Беларусi, пра трагiзм гэтых пошукаў. У аснову твору пакладзены ня толькi асабiсты вопыт аўтара, але ўзяты на ўвагу i вопыт беларускай нацыянальнай iнтэлiгенцыi ў цэласьцi, што сталася ахвярай чыстак, праводжаных НКВД падчас змаганьня з гэтак званым "буржуазным нацыяналiзмам", што быў абвешчаны савецкiмi партыйнымi iдэёлагамi ў 30-х гадох "галоўнай небясьпекай" для цэласьцi савецкай iмпэрыi. Амаль усе пэрсанажы твору - гэта канкрэтныя, ня выдуманыя людзi з iхнымi сапраўднымi прозьвiшчамi. Я толькi трансфармаваў iх у вобразы, каб яны ажылi для чытача нанова. Апрача студэнтаў, настаўнiкаў, пiсьменьнiкаў, паэтаў, мастакоў, у кнiзе фiгуруюць ведамыя беларускiя дзяржаўныя дзеячы, палiтыкi, вучоныя, уключна з мiнiстрам былога ўраду Беларускай Народнай Рэспублiкi (БНР). У кнiзе засяроджана ўвага на допытах "нацдэмаў" у НКВД i на iхных паказаньнях. Выведзены вобраз "тэарэтыка" ў беларускiм пытаньнi, што каб наладзiць адкрыты працэс "нацдэмаў" шукаў усюды адпаведных для працэсу "мадэляў", апрацоўваў iх, карыстаючыся самымi неверагоднымi мэтадамi. Сцэны гэтых "апрацовак" у рамане - самыя жудасныя. Патугi НКВД стварыць ува ўсебеларускiм маштабе нацдэмаўскую арганiзацыю, што нiбыта стаўляла сваёй мэтай адзьдзяленьне Беларусi ад Саюзу, набываюць часта ў рамане рысы гратэску i пародыi.

Сьведамы заганаў i недахопаў свайго твору, я аддаю яго на суд чытачу iз страхам Божым. Асобна хачу тут зазначыць, што выхадам гэтай сваёй кнiгi я забавязаны доктару Барысу Кiту. Прафэсар Кiт, разглядаючы гэты твор, як унiкальны ў беларускай лiтаратуры, з гiстарычным значэньнем, паставiўся да яго энтузiястычна, зрабiў захады для ажыцьцяўленьня ягонага выданьня друкам.

Сакавiк, 1985

1

У неспакойным характары Рамана Корзюка нiчога ня было авантурыстычнага. Барджэй гэта была гульня ў арыгiнальнасьць, намаганьне выклiкаць да сябе ўвагу, адрозьнiцца, выдзелiцца, знайсьцi сваё месца ў ваднастайнай i шэрай на першы пагляд грамадзе студэнтаў. Гэта была, нарэшце, поза, наiўная, мiлая, трагiчная ў сваёй несьвядомасьцi. Як-бы там нi было, але Раман Корзюк слыў якраз, як авантурнiк, з немалым, як гаварылi, нахiлам да прыгодаў. А найболей пагаджалiся на тым, што Корзюк - проста гарэзьнiк i ўсё, малады чалавек, з вялiкiм запасам сiлы й энэргii. "Сялянская стыхiя i бунт", як нехта з сяброў схарактарызаваў Рамана. Праўда, гэтай "сялянскай стыхii" ня шкодзiла мець у твары тонкiя, артыстычныя рысы, гнуткi, як у спартсмэна, стан, сiнiя, як на дзiва, вочы й зусiм русявыя валасы iнтэлiгентнага чалавека. Да таго-ж Раман Корзюк добра вучыўся i быў начытаным студэнтам - гэта, з другога боку, надавала яму павагi i выклiкала нават зайздрасьць у iншых.

Рэпутацыю авантурнiка i гарэзьнiка замацаваў за сабою сам Раман Корзюк. Аднойчы позна ўвечары, пасьля куфлю пiва, Раман Корзюк, у сяброўстве студэнтаў i студэнтак, варочаўся з тэатру дахаты. Трамваi ўжо ня йшлi, i Раману (ён ня жыў разам з студэнтамi ў iнтэрнаце) трэба было iсьцi на пяхоту да кватэры на ўскраiну гораду. На пытаньне, як ён дабярэцца цяпер дадому, Корзюк адказаў "пабачаце" i, зыйшоўшы на брук з тратуару, высокi й стройны, ужо замаячыў над трамвайнымi рэйкамi: упёршыся нагамi ў iх, мала не датыкаючыся даўгiм пальцам выцягнутай рукi да электрычнага проваду ўгары, Корзюк, трымаючы другую руку ззаду на мяккiм месцы, з сьвiстам i крыкам "Бывайце здаровы!", бы трамвай, iмчаўся "на край начы", як ён дадаў напасьледак.

- Хiба ты здурнеў, я закахалася ў цябе! - дазволь мне праводзiць цябе дахаты, - нi то сурёзна, нi то жартлiва адазвалася Валя i, дагнаўшы Рамана, артыстычна ўзяла яго пад руку.

Стаяў высокi восеньскi месяц, верасьнёвая ноч, таямнiчая i здрадлiвая, узьнiмала, i без таго ўзьняты, настрой у Рамана Корзюка.

- Ты-ж, Валя, заўсёды гаворыш, што ты баiшся мяне, i ня так мяне, як... майго настрою. Як ты адважылася праводзiць мяне?

Валя, тулячыся ад холаду, адказала, што яна сягоньня не баiцца яго й гатовая праводзiць яго аж да самае хаты.

- Табе ня дзiўна, што я, а ня ты праводзiш мяне? - запыталася Валя.

- Наадварот, было-б дзiўна, каб праводзiў цябе я.

- Слухай, я хачу табе нешта сказаць.

- Дасюль ты мне яшчэ нiчога не сказала наогул.

- Бо я й не хацела. А цяпер вось хачу... Ты вучыўся ў Вiцебскiм кiнематаграфiчным тэхнiкуме? Гэта праўда, што твой бацька яшчэ не ў калгасе i хаваецца? I быццам вы маеце сваякоў у Польшчы?

- Усё гэта было-б няпраўдай, калi-б пра ўсё гэта ня пыталася ты.

- Мне здавалася, што я заслужыла на больш далiкатную гутарку са мною.

I змоўкла.

- Мне зусiм не падабаецца твая прэтэнсiя, Валя.

- Я ня люблю прэтэнсiйных людзей, - зьдзiвiўся i сам Раман свайму сур'ёзнаму тону.

- Вельмi рада я, што ты гаворыш шчыра.

- Толькi з табою.

- Выбачай, Раман Корзюк, - пачала Валя гiранiчна, - а можа ты й не Раман Корзюк. Толькi вучышся з намi пад гэтым прозьвiшчам. Табе не небясьпечна?

- Нiкалiва з табою.

- Я не з табою - я супраць цябе.

Нахiлiўшыся, Раман лёгка прытулiў Валю шчачыною да сваiх грудзей. У вадказ Валя абхапiла рукамi пад палiтом тонкую талiю Корзюка.

- Гэткае тваё супраць, га?

- Так, нажаль... Я ня буду ў цябе нi пра што пытацца. Я думала, што я добра цябе ведаю, такi знаёмы мне ты быў i блiзкi. А цяпер гэтакi далёкi, чужы i халодны - мае рукi замёрзлi ад цябе i нiчога не адчулi.

- Няпраўда - адчулi халоднасьць...

Маскоўская вулiца скончылася. Раман i Валя стаялi перад Берасьцейскiм мастом, гатовыя разьвiтацца.

- Даехалi, значыцца, - рэйкi скончылiся, i мы стаiмо на стыку.

Пад Берасьцейскiм мастом праходзiў таварны цягнiк i, доўга стукаючы на стыках, дзесьцi далёка зацiх уначы.

- Няпраўда, ты зойдзеш да мяне?

- Я сказала, што давяду цябе - пайшлi!

Яны апынулiся цяпер на змрочнай вулiцы. Паабапал стаялi ў месячным сьвятле цiхiя, як у казцы, сады. Пахла гнiлымi яблыкамi, i якраз так, як там, дома, у садзе бацькi Рамана. Раману чамусьцi прыгадаўся незнаёмы чалавек, з якiм бацька пра нешта цiха гутарыў у iхным садзе. Гэта было ўжо позна ўначы. Як нi намагаўся Раман падслухаць iх, ён нiчога не ўлавiў. Толькi й запямятавалася, як пахлi яблыкi i як дзеля гэтага ён доўга ня мог заснуць. Цiкава - так пахнуць яблыкi i тут.