Александр Савицкий - Белы гарлачык (на белорусском языке)

• Название: Белы гарлачык (на белорусском языке)
• Автор: Александр Савицкий
• Жанр: Русская классическая проза

---

Савицкий Александр Белы гарлачык (на белорусском языке)

Алесь Савiцкi

Белы гарлачык

Васiлiна ляжала на ложку, гартала кнiжку ў чырвонай вокладцы - толькi што скончыла чытаць - i думала, i думкi былi там, у тым свеце, дзе жыла другая Васiлiна, смелая i настойлiвая дзяўчына, якую вяскоўцы звалi цёпла i паэтычна - Вяснянка. Той свет быў далёкi i, у той жа час, вельмi блiзкi, хвалююча-дзiвосны. Колькi разоў чытала гэтую кнiжку, а ўсё вабiць, i заўжды, калi робiцца тужлiва, перагорнеш старонкi i знойдзеш нешта такое, што iмпануе настрою: нiбыта пра яе напiсана, Васiлiну Хацько, якая працуе тынкоўшчыцай i жыве ў адным пакоi з Адэляй. Ды Адэлi што! Адзiны клопат у яе прыхарошваецца!

- Дык ты пойдзеш з намi цi не? - зноў запытала Адэля, усё яшчэ стоячы ля люстэрка. - Такое сонейка, а яна - ляжыць. Пад ляжачы камень, сама ведаеш...

- Часам i пад ляжачы цячэ!

- Прыдумляеш! А як губы? Фарбы цi не замнога?

- Фарбу дык шкадуе. А туфлiкi? Ты ж iх пашкрабаеш у лесе.

- Адчапiся! - Адэля махнула рукою. - Хлопцы на ножку ой як глядзяць. Iм да спадобы, калi блiшчыць. Ну, бягу!..

Васiлiна засталася адна. Людскi тлум у калiдорах будтрэстаўскага iнтэрната сцiшыўся. Скрозь фiранкi прабiвалася сонечнае святло, клалася ўзорыстай мярэжкаю да дыванка, i ад яе зiхацеў краёк люстэрка. Вецер гайдаў галiны старога ясакара, што рос за акном, i мярэжка на падлозе варушылася, амаль няўлоўна для зроку мяняла абрысы: вось быццам белыя хвалi пакацiлiся, нечакана спынiлiся, павярнулi ў другi бок, зрабiлiся падобныя на вялiкiя i няроўныя плямы - гэтак застывае тынкоўка, калi яе пакiнуць на ноч у скрынi. Аднойчы такое зрабiла i Васiлiна ў першыя днi свае працы на будоўлi. Брыгадзiр сварыўся тады на маладых тынкоўшчыц, i болей за ўсiх дасталося Васiлiне, хоць была яна вiнаватай меней чым хто.

Вецер дзьмуў парывамi; галiны ясакара выгiналiся. Лапаткi сухi пошум лiсцiн абуджаў тугу. Нешта ж дужа непаблажлiвы твой лёс, Васiлiна! Праўда, асаблiва няма чаго i крыўдаваць. Зрабiлася яна добрай тынкоўшчыцай, амаль перад кожным святам атрымлiвае прэмiю. Але навошта ёй тыя прэмii? Адэля вось i без iх жыве ў сто разоў весялей, не сумуе, хоць i не вiсiць яе партрэт на Дошцы гонару. Сабралася i пакацiла ў лес. I амаль усе дзяўчаты з iнтэрната пакацiлi туды. Вядома, там i хлопцы, i весялосць, i песнi... Адэля казала, што сёння знарок будзе ласкава ўсмiхацца толькi Мiколу, каб Сцяпан дужа нос не задзiраў i не задаваўся. Шанцуе ёй, гэтай Адэлi! А ўсё - прыгажосць! Адэля прыгожая, дык хлопцы ля яе i ўвiваюцца. А Васiлiну нiхто з хлопцаў нiколi не запрашаў на гулянкi, не прызначаў спатканняў ля Дзвiны i, вiдаць, прызначаць не будзе... Гэтулькi дзяўчат нарасло! Маладыя, прыгожыя - вось каго кахаць. А ў яе i вучоба даўно скончана, i працуе Васiлiна даўно. Яе нiхто не пакахаў. Што ж застаецца цяпер? Чакаць? Але чаго? Каго? I дакуль? Да трыццацi гадоў?..

На столi мiтусiлiся светлыя плямкi, потым сцiшылiся, варушылiся марудна i спаважна, нiбы крыгi плылi па Дзвiне ў вясновую паводку. Васiлiна заплюшчыла вочы i выразна, як бы ў сапраўднасцi, убачыла i раку, i зiхатлiвыя крыгi, што наплывалi адна на адну, пенячы вакол ваду, i тонкiя чырвоныя вербалозы. Трошкi кружылася галава, салодка i прыемна замiрала сэрца. А во каб на такой крызе ды апынуўся маленькi хлопчык. Тады Васiлiна смела б кiнулася ў раку, выратавала б яго. Можна пасля i захварэць. I памерцi нават. Усе збяруцца тады вакол яе труны, будуць хвалiць яе мужны ўчынак, шкадаваць, што не заўважылi раней такой мужнай, шчырай i смелай дзяўчыны, нават заплачуць некаторыя. I няхай! Няхай паплачуць, а яна не адгукнецца, бо будзе ляжаць нежывая. I няхай паплача i той кранаўшчык з шостага. У яе сэрцы яго слёзы не абудзяць спагадлiвасцi. Няхай! Няхай яе вязуць на могiлкi, i не трэба нiякiх помнiкаў - просты шэры камень няхай пакладуць на магiлу...

Туга зрабiлася зусiм невыноснай ад гэтых думак, i Васiлiна паднялася з ложка, спынiлася ля люстэрка, але не зiрнула ў яго, адвярнулася. Няма чым любавацца: валасы чорныя i прамыя, як пруткi, а вочы, як вугольчыкi, - калючыя i злосныя, на схуднелым твары - непамерна вялiкi, ды яшчэ з гарбiнкаю, нос. Тут глядзi не глядзi - прыгажэйшай не зробiшся!

Васiлiна зноў разгарнула кнiжку, але не чытала ўжо, растрывожаная i збянтэжаная. Як жа гэта? Яна, Васiлiна, увесь час намагалася быць падобная на тую дзяўчыну, Вяснянку, i не разумела, што тая Васiлiна, з кнiжкi, нiколi не адчайвалася, нiколi не губляла мужнасцi! I ад таго, што гэта было менавiта так, а не iнакш, ёй раптам зрабiлася крыўдна, роспачна, трывожна. Хлопцам не падабаюцца яе вочы? Пляваць ёй на тых хлопцаў! I не будзе яна з-за гэтага класцiся пад той камень, i не будзе сядзець адна тут, i не будзе сумаваць! Хутчэй туды, за Адэляй! Там - вецер! Там - сонца! Там - людзi! Яна - не горшая за iх!

Васiлiна падбегла да шафы, усмiхаючыся, перабрала сукенкi. Пераапранулася хутка, нават не зiрнуўшы ў люстэрка. Спакавала ў сумачку рэчы, якiя маглi спатрэбiцца на рацэ, узяла два яблыкi i зверху паклала на iх кнiжку пра цудоўную дзяўчыну Вяснянку.

У лесе яна доўга шукала сваiх сябровак - дзяўчаты i Адэля быццам скрозь зямлю правалiлiся. Зусiм страцiўшы надзею знайсцi iх у вялiкiм, па-святочнаму стракатым натоўпе, Васiлiна зноў выкiравалася на гасцiнец. З горада несупынна iмчалi аўтобусы i легкавыя машыны. Смеючыся, размахваючы клункамi, выскаквалi з iх пасажыры. Не, не апошняю прыехала яна на лясное свята!

За гасцiнцам млелi размораныя спякотаю сосны, аддавала ад iх цяплом i моцна ўгрэтай жывiцай - гай цягнуўся да самай ракi. Бераг Дзвiны ў гэтых месцах круты i высокi, апавiты вузлаватым, пад колер чырвонай глiны, карэннем. Ля вады, як i ў лесе, - можа, нават гусцей яшчэ, - стракацелi хусткi дзяўчат, на чоўне iграў баян. Хiба знойдзеш у гэтым людскiм моры Адэлю? Ды i навошта? Лепей адпачыць.

Васiлiна ляжала на гарачым i зiхатлiвым ад сонца пяску. Побач гулялi ў валейбол дзяўчаты, а ля самага берагу, у вадзе, завiхалiся вакол вялiзнага гарбатага валуна хлопцы - намагалiся вывернуць яго. Урэшце яны адолелi камень, выкацiлi з вады, i адразу ж на iм апынуўся хлопец у круглай белай шапачцы, зробленай з насоўкi. Смешна падскакваючы, ён заспяваў:

- Шэры камень, шэры камень

Дзевяноста сем пудоў!

Шэры камень так не давiць,

Як праклятая любоў!..

Бухнула ў камень хваля, што пакiнуў за сабою катэр, пырскi абдалi хлопца, i ён, вiскатнуўшы падробленым голасам, заспяваў яшчэ грамчэй. Васiлiна адвярнулася, каб не глядзець на хлопца, - смяялася. Смяялася з гэтай песнi, смяялася з нядаўнiх думак пра камень, якi наважвалася ўскласцi сабе на магiлу. Ну i дурнiца ж яна! Знайшла сабе клопат. Вось жа яно, жыццё! Што лепшае прыдумаеш?

З блакiтнай высi падаў мяч - нехта, ударыўшы недакладна, выбiў яго за вызначаную мяжу. Васiлiна павярнулася, хутка i лёгка, нiбы вавёрка, скочыла ўслед за iм i, падаючы на пясок, кароткiм ударам перахапiла мяч ля самай зямлi, i ён зноў высока ўзляцеў у паветра. Дзяўчаты адразу расступiлiся, прымаючы Васiлiну ў сваё кола.

Хлопец на каменi ў захапленнi кiнуў:

- У-уу! Спрытна. Прыма ўдар! Родненькiя, навучыце i нас! Хлопцы, трэба ўлiвацца!

Гульня, як толькi хлопцы да яе далучылiся, пайшла яшчэ весялей, з жартамi i смехам. Хлопец у белай шапачцы стаяў насупраць Васiлiны i пасаваў увесь час на яе. Яна спачатку хвалявалася, быццам на якiм экзамене, але гэтае пачуццё хутка знiкла: ранейшы спрыт у яе руках - i яна гуляла надзвычай удала, беручы такiя цяжкiя мячы, што сама дзiвiлася.

- Вы добра гуляеце, - адзначыў хлопец у белай шапачцы, калi гульня скончылася i кола рассыпалася. - Мабыць, маеце спартыўны разрад?

- Што вы! Нiякага разраду ў мяне няма. Пасля школы i на пляцоўцы рэдка была.

- Тым больш зайздросна. Здорава, адным словам. Прыма!..

Васiлiна не адразу зразумела, жартуе ён цi гаворыць сур'ёзна. Наважылася была апрануцца, але хлопец загарадзiў ёй дарогу да сумачкi. Вялiкiя сiнiя вочы - на загарэлым твары яны выдавалi незвычайна светлымi - глядзелi на яе шчыра i добразычлiва.

- Знаёмiмся? Вiцька. Гэтак мяне i трэба зваць, бо я прывык, i мае сябры iншага iмя за мной не прызнаюць.

Хлопец усмiхаўся; зубы ў яго былi надта белыя; бялявыя былi i бровы. У словах была шчырасць, i рука была працягнута так настойлiва, што яе нельга было не пацiснуць.

Хлопец паўтарыў iмя Васiлiны пачцiва, нават пахвалiў:

- Прыгожае... Толькi - даруйце, я шчыра прызнаюся - крыху не сучаснае. Вось Вiцька - гэта гучыць!

Цяпер у яго словах адчулася ненатуральнасць, глыбока схаваная кпiна. Зрабiлася нiякавата ад таго, што стаiць у купальнiку перад хлопцам, якога нiколi раней не бачыла i зусiм не ведае. Калi гулялi ў валейбол i вакол гаманiлi дзяўчаты i хлопцы, гэтае непамыснасцi не ўзнiкала, але цяпер Васiлiна адчула яе i, калi Вiцька адвярнуўся, хуценька накiнула плацце. Ён заўважыў гэту паспешлiвасць, але нiчога не сказаў, нават не пажартаваў, а толькi ледзьве ўлоўна ўсмiхнуўся, даючы ёй магчымасць апрануцца як след.

У горад яны варочалiся разам. Час быў раннi яшчэ, i Васiлiна ахвотна пагадзiлася не ехаць на аўтобусе, i ганарылася сваёй смеласцю, i была ўдзячна Вiцьку за яго прапанову. Няхай берагам удвая далей, але затое як хораша iсцi басанож па пясчанай, цвёрдай i халоднай, як асфальт, палосцы ля самай вады, захапляцца сонечным бляскам, свежым ветрам, сiнечай чыстага неба. Па рацэ праносiлiся маторкi; буркатлiвыя хвалi з шумам накатвалiся на бераг, казыталi ногi, i трэба было ўцякаць ад першых, самых вялiкiх; Васiлiна, гуляючы з хвалямi, смяялася, а потым стаяла, чакаючы, пакуль накоцiць i бухне па нагах хваля - мяккая, ласкавая i цёплая.