Борис Саченко - Карчоўнiк (на белорусском языке)

• Название: Карчоўнiк (на белорусском языке)
• Автор: Борис Саченко
• Жанр: Научная Фантастика

---

Саченко Борис Карчоўнiк (на белорусском языке)

Барыс Сачанка

Карчоўнiк

Напачатку была казка. Казка пра тое, як чалавек прадаў чорту душу i з дапамогай нячыстай сiлы нажыў вялiкiя багаццi, займеў усё, чаго прагнуў, хацеў, i калi, здавалася, сама б жыць i радавацца... Словам, прыйшоў чорт i пачаў патрабаваць аддаць тое, што чалавек яму прадаў - душу... Казка была доўгая, яе расказваў Петрыку ў адзiн з шарых асеннiх вечароў, седзячы на печы, дзед Максiм...

Дзеда забiлi немцы. Ён памкнуўся быў ратаваць сабаку, Рэкса, па якiм, увалiўшыся ў двор, пусцiлi чаргу з аўтамата чужынцы, калi той з брэхам адчайна кiнуўся на iх, хочучы няйнакш стрымаць, не пусцiць. Кулi прашылi дзеду грудзi, перабiлi ногi, i ён, не ўстояўшы на ганку, упаў, звалiўся проста тварам у снег...

Сабаку, упрогшыся ў саматужкi, мацi завезла ў той жа дзень некуды ў лес i закапала. А дзед, нейкi аж занадта суровы, з нежывымi, ашклелымi вачыма i складзенымi на грудзях касцiстымi, жылiстымi рукамi, нерухома ляжаў на лаве яшчэ вечар i ноч, пакуль не змайстравалi яму са свежых габляваных дошак дамавiны, не палажылi яго туды i не павезлi на могiлкi. Там, на пагорку, пад старою карыстаю сасною, дзеда пахавалi, паставiўшы на яго магiле высокi дубовы крыж...

У хаце i на двары адразу ж пацiшэла. Не гаўкаў, не званiў ланцугом, сюды-туды бегаючы, гойсаючы, Рэкс, не кашляў, не гаварыў сам з сабою, седзячы на печы цi сноўдаючыся па хаце, дзед. Ды i мацi неяк пазмрачнела, сцялася - не смяялася, не спявала, як, бывала, раней. Рабiла ўсё, нават размаўляла, цiхенька, быццам хворая. I плакала, плакала - шкада ёй было i дзеда, свайго бацькi, i сабакi Рэкса. Прывыклi ж, без iх сям'я была няпоўная. А тут, як на тое, яшчэ завея ўсчалася, да такая, што свету божага не стала вiдаць. У комiне быццам чэрцi пасялiлiся - выла, гуло, гiгiкала, свiстала, падкiдала ўюшку. Ды i на двары, за хатаю, ведзьмы баль спраўлялi - лiха ведае што рабiлася вiхурыла, несла снегам, мяло, засыпала сцежкi-дарожкi. Выйсцi па патрэбе за хлеў i то не заўсёды ўдавалася. З ног збiвала, холадам да самых касцей працiнала, ледзянiла. Давялося ўнесцi ў хату ражку...

I так сумна, нецiкава жылося аж да самай вясны, пакуль сонца не пачало зазiраць у вокны, снег не растаў...

З прыходам вясны, цяпла зачасцiлi ў вёску немцы. Прыедуць, згоняць людзей да сельсавета - ён называўся ўжо воласцю, аддадуць розныя распараджэннi, загады - i паедуць. А калi распараджэннi i загады пачалi не выконвацца, парушацца, немцы не на жарт раззлавалiся - узялiся палохаць, страшыць людзей, а потым i страляць, вешаць. I людзi, каб не трапiць пад кулi цi на вiсельню, не чакалi больш дома немцаў, не сядзелi ў хатах, а як толькi чулi, што едуць ворагi, уцякалi хто куды, шылiся ў балоты, альсы, лясы - яны, на шчасце, акружалi вёску з усiх бакоў. I не выходзiлi ўжо адтуль, не вылазiлi, пакуль не ад'язджалi чужынцы. А ўжо тады, часцей за ўсё пад вечар, як цямнела, змяркалася, кiравалiся, кралiся да сваiх хат...

Неяк, уцякаючы ад немцаў, Петрык адстаў ад людзей i нават ад мацi. Балота, лазняк яму перашкодзiлi. Убiўся быў у такую гушчэчу, заглуш, што не пралезцi. Паспрабаваў крычаць, але тут жа спахапiўся, апомнiўся: немцы ж могуць пачуць... Сяк-так выбраўся на сухое, на лес... Але... Нiкога з аднавяскоўцаў там ужо не было, нават след прастыў. Заплакаў у роспачы...

Мацi вучыла яго: калi здарыцца нешта падобнае - адстанеш цi адзiн астанешся, каб не губляўся, шыўся ў лазняк, у балоты. I Петрык, успомнiўшы матчын наказ, не пайшоў на лес шукаць людзей, а вярнуўся назад, у лазняк, у балота. I не астаўся там з краю, а пашыўся ў выгары. Вада там была халодная, аж ногi зводзiла. Ды i глыбока, да самых пахаў, шыi, месцамi даходзiла. Пагрэбаўшыся мiж карчоў i купiн i змарыўшыся, Петрык, як толькi ўбачыў паваленую, вывернутую з карэннем старадрэвiну, дабраўся да яе i залёг.

"Далей не папаўзу, - вырашыў. - Схаваюся за камель. Цi за каранi, голле".

Так i зрабiў. Але... Што гэта? Раптам зачаўкала багна, заплюхала вада пачулiся няйнакш чыесьцi крокi. Падняў галаву. I... убачыў нечакана для сябе немца - ён, наставiўшы перад сабою аўтамат, у касцы, накiнутай на плечы плямiстай плашч-палатцы, цыбаў асцярожна па вадзе проста на яго, Петрыка. У страху i як бы нейкiм здранцвеннi пашыўся блiжэй да вываратня. I там, у зараснiках травы i малiннiку, стаiўся, прыпаў усiм сваiм целам да камля.

Немец iшоў i iшоў, наблiжаўся i наблiжаўся да яго, Петрыка. Крок, яшчэ крок... Вось ён спынiўся, пастаяў, паглядзеў, цi няма нiдзе нiкога, i зноў цыб, цыб...

Аж потам халодным абдало Петрыка. "Што рабiць?" Кiнуцца ўцякаць адсюль? Але куды? Дый немец убачыць жа, паласне з аўтамата. Як па Рэксу. Як па дзеду... I ля вываратня быць, чакаць, калi немец падыдзе зусiм блiзка, убачыць... Таксама ж...

Немец не збочваў - цыбаў i цыбаў, наблiжаўся i наблiжаўся. Ужо ён, Петрык, бачыў яго доўгi кручкаваты нос, вялiкi губаты рот...

I тут раптам адбылося неверагоднае, цуд нейкi, дый годзе. З-пад вываратня выпаўзла нешта жывое. Рыжае, вёрткае, рухавае. З востранькай, як у мышкi, пыскай, жвавымi хiтрымi вочкамi, загнутымi касцiстымi рожкамi, вiлястым куртатым хвосцiкам... I худое-худое.

- Не бойся мяне, хлопчык, - сказала, шапнула яно цiхенька, лагодненька. Я - Карчоўнiк. Iнакш - чорцiк, што жыве ў карчах. Хi-хi, хе-хе... - засмяялася яно.

Успомнiў Петрык - расказваў яму пра такiх калiсьцi дзед Максiм.

- Што табе трэба ад мяне? - насцярожыўся Петрык, халадзеючы ад жаху - мала таго што немец цыбае, iдзе проста на яго, дык яшчэ i нячысцiк гэты, Карчоўнiк, аб'явiўся.

- Душа твая, - сказаў гэтак жа цiхенька, лагодненька нячысцiк. I губы свае - сiнiя, тонкiя - аблiзаў.

- Купiць яе хочаш? - паглядзеў проста ў вочы чорту Петрык.

- Ага, - пакруцiў куртатым хвосцiкам чорт.

- Не ўдасца, - рашуча хiтнуў галавою Петрык i перавёў вочы на немца, якi раптам зноў спынiўся, застыў, быццам пачуўшы галасы, няйнакш прыслухаўся.

- Не ўдасца, кажаш? Хi-хi, хе-хе, - захiхiкаў, засмяяўся дробна, нядобра нячысцiк. - I купляць не давядзецца, дарма забяру...

- Як гэта - дарма? - здзiвiўся Петрык, бо ведаў, чуў ад дзеда: чэрцi проста так, дарма, душу не бяруць, а купляюць.

- Хi-хi, хе-хе, - хiхiкаў нячысцiк. - Вельмi проста. Вось немец цябе зараз згледзiць i стрэлiць. I я... Хi-хi, хе-хе... Забяру тваю душу. Так, дарма. Яна ж, твая душа, немцу, можа, не трэба...

Немец зноў пайшоў, пацыбаў. I быў ужо зусiм-зусiм блiзка. Нават дыханне яго - цяжкае, стоенае, насцярожанае - чуў Петрык. I быццам бачыў яго, Петрыка. Ва ўсякiм выпадку так здалося Петрыку, калi ён падняў галаву, паглядзеў на немца.

- Ну дык як? - шаптаў, не адставаў нячысцiк. - Жыць астанешся... Я праганю немца, не заб'е ён цябе... Мацi знойдзеш. Вернешся дадому, у вёску. Канца вайны дачакаешся... У школу пойдзеш... Станеш вядомым чалавекам. Будзеш жыць так, што зайздросцiць табе будуць...

- А далей? - скрозь зубы працадзiў Петрык.

- Далей... Памiраюць усе. I ты памрэш. А тады... Табе ўсё адно, дзе душы тваёй быць.

- А табе?

- Мне? О, чым болей у мяне душ, тым я багацейшы. Немец зноў спынiўся, яшчэ раз, цяпер пiльней, уважлiвей паглядзеў на выварацень. I нацiснуў на спуск аўтамат рыгнуў агнём, кулi ўдарылi ў сухадрэвiну, з вываратня пасыпаўся сухi пясок, мох.

- Ну дык як, згода? - зашаптаў, быццам i сам спалохаўшыся стрэлаў, нячысцiк. - Руку, руку давай... А то... Крыкну - i бясплатна душу тваю забяру. Чарга з аўтамата - i ты... Мёртвы, хi-хi, хе-хе...

I працягнуў сваю... Не, не, не руку, а лапу. З маленькiмi чорнымi кiпцюрыкамi на пальцах, халодную, лiпкую... Нават не працягнуў, а як бы ўсунуў, улажыў Петрыку ў руку. I ён, не ўсведамляючы, што робiць - а можа, ад страху, немец жа зусiм блiзка стаяў! - сцiснуў яе.

- Ну вось, даўно б так... А то... Хi-хi, хе-хе, - засмяяўся, захiхiкаў зноў дробненька, але, адчувалася, здаволена нячысцiк. - Глядзi цяпер, як немца я праганяць буду, цябе ратаваць...

I шустра скокнуў з-пад вываратня, бултыхнуўся ў ваду перад самым немцам, абдаўшы таго з ног да галавы пырскамi. Ад нечаканасцi, жаху немец закрычаў, дзiка i па-вар'яцку прарэзлiва, зноў пусцiў з аўтамата чаргу.

Закрычаў, загалёкаў, але ўжо дзесьцi зусiм у iншым баку, у лазняку, i нячысцiк.

Немец, вiдаць, не зусiм цямячы, што здарылася, пастаяў яшчэ хвiлiну-другую, выцер рукой вочы, твар i, павярнуўшыся, пацыбаў, як не пабег раптам назад, на лес, дзе было суха, чулiся галасы iншых немцаў.

А Петрык так i астаўся ляжаць ля вывернутай старадрэвiны.

"Цi не здалося ўсё гэта мне? - падумаў. - Немец... Нячысцiк... Казак ад дзеда наслухаўся. Вось i ўявiлася..."

Вечара, змяркання дачакаўся. А тады - дадому, у вёску, падаўся.

Мацi, убачыўшы сына - жывога, здаровага, - схапiла яго на рукi, пачала цалаваць.

- А як жа гэта ты, сыночак, адстаў ад мяне? - плакала, галасiла яна. - I дзе, дзе ты быў, дзе хаваўся? Немцы ж па лесе хадзiлi, людзей шукалi. I каго знаходзiлi - забiвалi, цесакамi рэзалi...

Петрык слухаў мацi i не ведаў: расказваць ёй пра немца i нячысцiка Карчоўнiка цi... Лепш змоўчаць, нi ў чым не прызнавацца...

"Калi даведаецца, што нячысцiку душу прадаў... Расстроiцца... А то i не паверыць, кпiць, смяяцца пачне... Скажа - якiя цяпер чэрцi..."