Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)

• Название: Тры таварышы (на белорусском языке)
• Автор: Эрих Ремарк
• Жанр: Проза

---

- I я так думаю, - сказала фраў Залеўскi.

- Я найперш маю на ўвазе вас, Фрыда, - дадаў я.

Фрыда быццам ачнулася. Вочы ў яе блiшчалi. Яна не адказала нi слова.

- Калi вы хоць слова скажаце фройляйн Хольман, - сказаў я, - тады баранi вас бог!

- Сама ведаю, - адказала яна задзiрлiва. - Бедная дама i без таго хворая!

Яе вочы гарэлi. Я мусiў узяць сябе ў рукi, каб не заехаць ёй у вуха.

- Бедны Хасэ! - сказала фраў Залеўскi.

У калiдоры было зусiм цёмна.

- Вы гаварылi з графам Арловым даволi груба, - сказаў я скарбнiку. - Вы не хочаце папрасiць у яго прабачэння?

Стары ўтаропiўся на мяне. Потым ён вымавiў праз зубы:

- Немец не просiць прабачэння! Тым больш - у азiята! - Ён гучна грукнуў за сабой дзвярыма.

- Што ж гэта робiцца з гэтым нявылегчаным фiлатэлiстам? - здзiўлена спытаў я. - Ён жа заўсёды быў свойскi, як авечка.

- Ужо некалькi месяцаў, як ён бегае на перадвыбарчыя сходы, - адказаў з цемры Георгi.

- Вось як!

Арлоў i Эрна Бёнiг ужо пайшлi. Фраў Залеўскi раптам заплакала.

- Не бярыце так блiзка да сэрца, - сказаў я. - Ужо нiчога не зменiш.

- Жахлiва, - хлiпала яна. - Мне трэба выязджаць адсюль, я гэтага не перажыву.

- Перажывяце, - сказаў я. - Я аднойчы бачыў некалькi соцень нябожчыкаў ангельцаў, атручаных газам. I перажыў.

Я падаў руку Георгi i пайшоў у свой пакой. Там было цёмна. Перш чым уключыць святло, я мiжволi глянуў на акно. Потым я прыслухаўся, што робiцца ў пакоi Пат. Яна спала. Я падышоў да буфета, дастаў бутэльку каньяку i налiў сабе чарку. Гэта быў добры каньяк, i добра было, што ён у мяне быў. Я паставiў бутэльку на стол. Апошнi раз з гэтай бутэлькi пiў Хасэ. Я думаў пра тое, што лепш было б яго не пакiдаць аднаго. Я быў прыгнечаны, але мне не было ў чым папракнуць сябе. Я столькi перажыў усяго ўсякага, што ведаў: трэба цi папракаць сябе за ўсё зробленае, цi нi за што. Няшчасце Хасэ заключалася ў тым, што ўсё гэта здарылася ў нядзелю. У буднi дзень ён пайшоў бы на працу i, магчыма, неяк вытрываў бы.

Я выпiў яшчэ чарку. Не было сэнсу пра гэта думаць. Хто ведае, што чакае цябе самога. Нiхто не ведае, цi не палiчыць ён за шчаслiўчыка таго, каго цяпер так шкадуе.

Я пачуў, як Пат заварушылася, i пайшоў да яе. Яна сустрэла мяне вачыма.

- Не ведаю, што са мной робiцца, Робi, - сказала яна. - Я зноў заснула мёртвым сном.

- Гэта ж добра, - адказаў я.

- Не. - Яна абаперлася на локцi. - Я не хачу так шмат спаць.

- А чаму? Бывае, што мне хочацца заснуць i праспаць пяцьдзесят гадоў.

- Але ж ты не хочаш пастарэць на пяцьдзесят гадоў!

- Не ведаю. Гэта можна было б сказаць толькi потым.

- Ты засумаваў? - спытала яна.

- Не, - сказаў я. - Наадварот. Я толькi што вырашыў, што мы апранемся, пойдзем i выдатна павячэраем. Будзе ўсё, што ты любiш. I крышку вып'ем.

- Вельмi добра, - адказала яна. - Цi не звязана гэта з нашым вялiкiм банкруцтвам?

- Вядома, - сказаў я. - Гэта адно з адным звязана.

XXI

У сярэдзiне кастрычнiка Жафэ запрасiў мяне да сябе. Было дзесяць гадзiн ранiцы, але надвор'е было такое хмурнае, што ў клiнiцы яшчэ гарэла святло. Змешваючыся з туманным змрокам з вулiцы, яно ўтварала невыразнае, хваравiтае свячэнне.

Жафэ сядзеў адзiн у вялiкiм кабiнеце для прыёму пацыентаў. Калi я ўвайшоў, ён падняў лысую блiскучую галаву. Ён нявесела паказаў на вялiкае акно, у якое барабанiў дождж.

- Як вам падабаецца гэтае сабачае надвор'е?

Я пацiснуў плячыма.

- Будзем спадзявацца, што скора пераменiцца.

- Не пераменiцца.

Ён зiрнуў на мяне i замоўк. Потым ён узяў са стала аловак, паўзiраўся на яго, пастукаў iм па стале i зноў адклаў убок.

- Я здагадваюся, чаго вы мяне паклiкалi, - сказаў я.

Жафэ штосьцi прабурчаў.

Я хвiлiнку пачакаў. Потым сказаў:

- Мусiць, Пат трэба скора ехаць...

- Трэба...

Жафэ са злосцю глядзеў у адну кропку.

- Я планаваў на канец кастрычнiка. Але пры такiм надвор'i... - Ён узяў серабрысты аловак.

Вецер з шумам кiнуў у шыбiну прыгаршчы дажджу. Гук быў як ад дальняй кулямётнай чаргi.

- Калi, на вашу думку, ёй трэба ехаць? - спытаў я.

Ён раптам адкрыта глянуў на мяне.

- Заўтра, - сказаў ён.

На секунду я страцiў грунт пад нагамi. Паветра зрабiлася ватным i засела ў лёгкiх. Потым спазмы прайшлi, i я спытаў па магчымасцi спакойна, але голас мой прагучаў, быццам ён належаў iншаму:

- Няўжо адразу так пагоршала?

Жафэ моцна затрос галавой i ўстаў.

- Калi б так хутка пагоршала, яна не паехала б зусiм, - растлумачыў ён незадаволена. - Але так будзе лепш. Пры гэткiм надвор'i кожны дзень небяспечны. Прастуда цi яшчэ што...

Ён узяў са стала некалькi пiсьмаў.

- Я ўжо ўсё падрыхтаваў. Вам застаецца толькi завезцi яе. З галоўным лекарам санаторыя я знаёмы яшчэ са студэнцкiх часоў. Ён вельмi сумленны. Я яго iнфармаваў пра ўсё.

Ён даў мне пiсьмы. Я ўзяў iх, але не хаваў. Ён паглядзеў на мяне, потым падышоў i паклаў мне руку на плячо. Рука была лёгкая, як птушынае крыло, яе дотыку я нават не адчуў.

- Цяжка, - сказаў ён цiха, iншым тонам, - я ведаю. Таму я i чакаў, пакуль было можна.

- Не цяжка, - адказаў я.

Ён махнуў рукой.

- Не трэба...

- Не, - сказаў я. - Я не тое меў на ўвазе. Я хачу ведаць толькi адно: яна вернецца?

Жафэ хвiлiнку памаўчаў.

Яго цёмныя вузкiя вочы паблiсквалi ў змрочным жаўтлявым святле.

- Чаму вы хочаце ведаць гэта зараз? - спытаў ён праз хвiлiну.

- Таму што тады ёй не варта i ехаць, - сказаў я.

Ён хутка зiрнуў на мяне.

- Што вы гаворыце?

- Тады ёй лепш заставацца тут.

Ён утаропiўся на мяне.

- Вам вядома, што гэта несумненна азначала б? - спытаў ён цiха i рэзка.

- Вядома, - сказаў я. - Гэта азначала б, што яна памрэ не ў адзiноце. А што гэта такое, мне вядома таксама.

Жафэ падняў плечы, быццам яму зрабiлася холадна. Потым ён няспешна падышоў да акна i паглядзеў на дождж. Калi ён вярнуўся, яго твар ператварыўся ў маску. Ён падышоў блiзка да мяне i спынiўся.

- Колькi вам год? - спытаў ён.

- Трыццаць, - адказаў я.

Я не зразумеў, чаго ён хоча.

- Трыццаць, - паўтарыў ён дзiўным голасам, быццам гаворачы з самiм сабой. Мяне ён як i не пачуў. - Божа мой, трыццаць!

Ён падышоў да пiсьмовага стала i спынiўся. Ён здаваўся маленькiм, ён пазiраў дзiўным позiркам, быццам ён згубiўся сярод буйной палiраванай мэблi.

- Мне ўжо скора будзе шэсцьдзесят, - сказаў ён, не гледзячы на мяне. - Але я так не змог бы. Я ўвесь час шукаў бы паратунку, увесь час, любой цаной, нават каб ведаў, што ўсё дарма.

Я маўчаў. Жафэ стаяў з такiм тварам, быццам ён забыў пра ўсё на свеце. Потым ён зварухнуўся, i яго твар перамянiўся. Ён заўсмiхаўся.

- Я ўпэўнены, што яна выдатна перазiмуе там.

- Толькi перазiмуе? - спытаў я.

- Спадзяюся, што вясной зможа вярнуцца.

- Спадзявацца... - сказаў я. - Што гэта значыць - спадзявацца?

- Усё, - адказаў Жафэ. - Толькi спадзявацца. Цяпер я вам больш нiчога сказаць не магу. Усё астатняе - магчыма. Трэба паглядзець, як пойдуць справы ў санаторыi. Але ў мяне цвёрдая надзея, што вясной яна вернецца.

- Напэўна?

- Напэўна.

Ён абышоў вакол стала i так моцна штурхнуў нагой высунутую шуфляду, што аж посуд зазвiнеў.

- Д'ябал забяры! Зразумейце ж вы, дзiвак, што i мне вельмi важна, каб яна вярнулася.

Увайшла сястра. Жафэ жэстам адаслаў яе. I ўсё-такi яна спынiлася прысадзiстая, няўклюдная, з тварам бульдога i сiвымi валасамi.

- Потым! - буркнуў Жафэ. - Прыйдзiце потым!

Сястра злосна павярнулася. Выходзячы, яна выключыла святло. У памяшканнi ўжо быў шэра-малочны дзень. Твар Жафэ раптам аказаўся вельмi бледны.

- Старая вядзьмарка! - сказаў ён. - Ужо дваццаць гадоў я збiраюся прагнаць яе. Занадта старанная. - Потым ён павярнуўся да мяне: - Ну як?

- Мы выязджаем сёння, - сказаў я.

- Сёння?

- Сёння. Калi ўжо так трэба, то лепш сёння, чым заўтра. Я завязу яе. На некалькi дзён змагу адлучыцца.

Ён кiўнуў галавой i падаў мне руку.

Я пайшоў. Шлях да дзвярэй здаўся мне вельмi доўгiм.

На вулiцы я спынiўся. Я заўважыў, што пiсьмы ўсё яшчэ трымаю ў руцэ. Дождж забарабанiў па паперы. Я выцер пiсьмы i паклаў у нагрудную кiшэнь. Потым азiрнуўся. Перад домам якраз спынiўся аўтобус. Ён быў поўны, з яго вывалiлася куча людзей. Некалькi дзяўчат у чорных блiскучых плашчах з вясёлым смехам размаўлялi з кандуктарам. Ён быў малады, белыя зубы асвятлялi яго смуглявы твар. "Гэта ж ненармальна, - думаў я. - Гэтага не можа быць! Столькi жыцця, а Пат павiнна памерцi!"

Кандуктар даў званок, i аўтобус паехаў. З-пад яго колаў пырснула вада на тратуар. Я пайшоў, каб расказаць пра ўсё Кёстэру i купiць бiлеты.

Аполуднi я прыйшоў дадому. Усе справы былi вырашаны. Я нават даў тэлеграму ў санаторый.

- Пат, - сказаў я адразу ад парога, - ты можаш да вечара ўпакаваць усё?

- Трэба ехаць?

- Трэба, - сказаў я. - Трэба, Пат.

- Адной?

- Не. Мы паедзем разам. Я завязу цябе.

Твар яе пасвятлеў.

- Колькi ў мяне часу на зборы? - спытала яна..

- Цягнiк адпраўляецца ў дзесяць вечара.

- А ты яшчэ пойдзеш з дому?

- Не. Я тут буду да ад'езду.

Яна глыбока ўздыхнула.