Эрих Ремарк - Тры таварышы (на белорусском языке)

• Название: Тры таварышы (на белорусском языке)
• Автор: Эрих Ремарк
• Жанр: Проза

---

Я прыслухаўся, што робiцца ў другiм пакоi. Пат яшчэ спала. Я падышоў да дзвярэй i пастаяў там хвiлiнку. Яна спала спакойна, не кашляла. На нейкi момант у мяне з'явiлася балючая надзея - я ўявiў сабе, што Жафэ патэлефануе сёння, заўтра цi праз некалькi дзён, каб сказаць мне, што ёй не трэба ехаць... але потым я прыпамiнаў ночы, калi я чуў лёгкi шум яе дыхання, гэты рэгулярны, прыглушаны хрып, якi з'яўляўся i знiкаў, нiбы шум ад работы далёкай тонкай пiлы, i надзея пагасала гэтаксама хутка, як i загаралася.

Я вярнуўся да акна i зноў утаропiўся ў дождж. Потым я прысеў да пiсьмовага стала i пачаў лiчыць грошы. Я палiчыў, наколькi iх магло б хапiць для Пат, але мне зрабiлася невыносна, i я зноў схаваў iх у кашалёк.

Я глянуў на гадзiннiк. Было каля сямi. Пакуль Пат прачнецца, у мяне ёсць яшчэ добрыя дзве гадзiны. Я хутка апрануўся, каб папрацаваць крыху на таксi куды лепш, чым заставацца ў пакоi са сваiмi думкамi.

Я пайшоў у майстэрню, вывеў машыну i паволi паехаў па вулiцах. Людзей было мала. У рабочых раёнах цягнулiся доўгiя рады даходных дамоў-казармаў. Непрыбраныя i закiнутыя, яны стаялi пад дажджом, нiбы старыя сумныя прастытуткi. Тынк на брудных фасадах абвалiўся, цьмяныя вокны бязрадасна мiргалi на ранiшняе святло, а сцены зеўралi мноствам глыбокiх жоўта-шэрых дзiрак, быццам цела, паточанае болькамi.

Я перасек старую частку горада i пад'ехаў да сабора. Я спынiўся перад брамкай i вылез. З-за цяжкiх дубовых дзвярэй глуха даляталi гукi аргана. Якраз надышоў час ранiшняй малiтвы, i па мелодыi я зразумеў, што iшло асвячэнне святых дарункаў, да канца iмшы заставалася не менш дваццацi хвiлiн. Потым выйдуць людзi.

Я пайшоў у царкоўны сад. Ён патанаў у шэрым святле. З кустоў руж сцякалi кроплi дажджу. Мой плашч быў даволi шырокi, i кветкi, што я пазразаў, добра месцiлiся пад iм. Хоць была нядзеля, прахожых не было, i я спакойна занёс ахапак руж у машыну. Потым вярнуўся, каб набраць яшчэ. Толькi я паспеў схаваць ружы пад плашч, як пачулiся нечыя крокi. Я прыцiснуў букет рукой i спынiўся перад барэльефам, быццам молячыся.

Крокi наблiзiлiся, але не мiнулi мяне. Нехта спынiўся. Мне стала душна. Я вельмi задумлiва ўтаропiўся на барэльеф, перахрысцiўся i паволi пайшоў далей ад барэльефа, якi быў воддаль ад сцежкi. Крокi рушылi следам за мной i зноў спынiлiся. Я не ведаў, што рабiць. Я не мог iсцi адразу, трэба было перачакаць той час, якi патрэбны, каб дзесяць разоў паўтарыць "Авэ Марыя" i адзiн раз "Ойча наш". Iнакш я выдаў бы сябе.

Я стаяў i пазiраў, стараючыся зразумець, што здарылася, - асцярожна, з адсутным позiркам, быццам хтось патрывожыў маю малiтву.

Я глянуў у зычлiвы круглы твар пастара i з палёгкай уздыхнуў. Я ўжо лiчыў, што выратаваны, бо ведаў, што ён не будзе перабiваць малiтву. Але тут я заўважыў, што, на сваё няшчасце, стаю ўжо каля апошняга адрэзка хрэснага шляху. Як бы марудлiва я нi малiўся, праз некалькi хвiлiн я павiнен закончыць, i гэтага моманту ён, вiдаць, чакаў. Не мела сэнсу цягнуць справу далей. I я паволi, як нiчога нiякага, пайшоў да выхаду.

- Добрай ранiцы, - сказаў святар. - Будзь дабраславёны Iсус Хрыстос!

- Вечна дабраславёны, аман! - адказаў я.

Гэта было каталiцкае прывiтанне.

- Рэдка хто бывае тут у гэты час, - сказаў ён зычлiва i паглядзеў на мяне светлымi блакiтнымi вачыма дзiцяцi.

Я нешта прамармытаў.

- На жаль, рэдка здараецца цяпер, - працягваў ён заклапочана. - Асаблiва рэдка моляцца мужчыны каля хрэснага шляху. Таму я так рады за вас i таму загаварыў з вамi. У вас, пэўна, ёсць нейкая асаблiвая просьба, раз вы так рана i ў такое надвор'е прыйшлi сюды.

"Ёсць просьба, каб ты пайшоў адсюль", - падумаў я i з палёгкай кiўнуў галавой. Дагэтуль ён, здавалася, не здагадаўся пра кветкi. Цяпер трэба было толькi хутка ўлiзнуць ад яго i не насцярожыць.

Ён зноў усмiхнуўся мне.

- Я рыхтуюся да сваёй пропаведзi i магу ўключыць вашу просьбу ў малiтву.

- Дзякуй, - сказаў я разгублена i сарамлiва.

- За спачын душы нябожчыка? - спытаў ён.

Я на момант утаропiўся на яго, мае кветкi папаўзлi пад плашчом.

- Не, - сказаў я хутка, моцна прыцiснуўшы руку да плашча.

Ён глянуў на мяне сваiмi добрымi пранiзлiвымi вачыма. Магчыма, ён чакаў, што я скажу яму, у чым справа. Але мне ў галаву нiчога не прыходзiла, i мне не хацелася хлусiць яму больш, чым трэба. Таму я прамаўчаў.

- Тады я буду малiцца за дапамогу незнаёмцу, якi трапiў у бяду, - нарэшце сказаў ён.

- Добра, - адказаў я. - Калi вам не цяжка. Я вам буду вельмi ўдзячны.

Ён з усмешкай махнуў рукой.

- Не трэба мне дзякаваць. Мы ўсе ў руках божых. - Ён яшчэ раз зiрнуў на мяне, крыху нахiлiўшы галаву, i мне здалося, быццам па яго твары нешта прамiльгнула.

- Толькi верце, - сказаў ён. - Айцец нябесны дапаможа. Ён заўсёды дапамагае, нават тады, калi мы гэтага не заўважаем. - Потым ён кiўнуў мне i пайшоў.

Я пазiраў услед яму, пакуль за iм не зачынiлiся дзверы. "Так, - падумаў я, - калi б усё было так проста!" Ён дапамагае, дапамагае заўсёды! Але цi дапамог ён Бернгарду Бiзэ, калi той ляжаў з прастрэленым жыватом у Гоўтхольцкiм лесе i крычаў, цi дапамог ён Качынскаму, якi загiнуў пад Гандзэме, пакiнуўшы хворую жонку з дзiцем, якога яшчэ не бачыў, цi дапамог ён Мюлеру, i Леру, i Кэмерыху, цi дапамог ён малому Фрыдману, i Юргенсу, i Бэргеру, i мiльёнам iншых? Пракляцце! Занадта шмат крывi пралiта ў свеце за гэткую веру ў нябеснага айца!

Я завёз кветкi дадому, потым загнаў машыну ў майстэрню i пайшоў назад. Як нi дзiўна, але ад паху кавы ў мяне стала весялей на душы. Мне ўжо было вядома з вайны: не важныя падзеi суцяшаюць чалавека. Суцяшэнне прыносяць непрыкметныя дробязi...

Не паспеў я адчынiць дзверы ў калiдор, як са свайго пакоя выскачыў Хасэ. Твар у яго быў жоўты i прыпухлы, вочы чырвоныя ад бяссоннiцы, у яго быў выгляд, быццам ён ляжаў у пасцелi ў касцюме. Калi ён убачыў мяне, па яго твары прабег цень бязмернага расчаравання.

- А, гэта вы, - прабурчаў ён.

Я здзiўлена зiрнуў на яго.

- Вы так рана кагосьцi чакаеце?

- Чакаю, - цiха адказаў ён. - Жонку. Яна не вярнулася дадому. Вы не бачылi яе?

Я пахiтаў галавой.

- Я выходзiў толькi на гадзiну.

Ён кiўнуў галавой.

- Я падумаў толькi... магло здарыцца, што вы сустракалi яе.

Я пацiснуў плячыма.

- Пэўна, прыйдзе пазней. Вы не тэлефанавалi?

Ён з нейкiм страхам глянуў на мяне.

- Учора ўвечары яна пайшла да сваiх знаёмых. Я дакладна не ведаю, дзе яны жывуць.

- А прозвiшча ведаеце? Тады можна было б спытаць у бюро даведак.

- Я ўжо спрабаваў. У бюро няма такога прозвiшча.

Ён пазiраў вачыма пабiтага сабакi.

- Яна заўсёды таiла сваiх знаёмых. Калi ж я аднаго разу нешта спытаў, яна раззлавалася. Тады я перастаў пытацца. Я быў рады, што ў яе з'явiлiся сябры. Яна заўсёды казала, што i тут я хачу ёй перашкодзiць.

- Магчыма, яна хутка прыйдзе, - сказаў я. - Я нават упэўнены, што прыйдзе. На ўсякi выпадак вы патэлефанавалi ў палiцыю?

Ён кiўнуў.

- Усюды. Там нiчога не ведаюць.

- Ну вось, - сказаў я. - Вам няма чаго хвалявацца. Магчыма, ёй зрабiлася блага, i яна засталася пераначаваць. Такое здараецца часта. Пэўна, праз гадзiну-дзве яна прыйдзе.

- Вы так думаеце?

Дзверы кухнi адчынiлiся, з'явiлася Фрыда з падносам.

- Каму гэта? - спытаў я.

- Фройляйн Хольман, - адказала яна крыху раздражнёна.

- Яна ўжо прачнулася?

- Здаецца, прачнулася, - заявiла Фрыда баявiтым голасам, - iнакш бы не пазванiла, каб я несла сняданак.

- Благаславi вас бог, Фрыда, - сказаў я. - Уранку часта я з вас нацешыцца не магу. Цi не маглi б вы прымусiць сябе згатаваць i мне каву?

Яна нешта буркнула i пайшла, пагардлiва вiхляючы задам. Яна гэта ўмела. Яна была адзiная iстота, у якой атрымлiвалася так выразна.

Хасэ чакаў. Мне раптам стала сорамна, калi я павярнуўся i ўбачыў, як аддана i цiха ён зноў стаiць каля мяне.

- Праз гадзiну-дзве вы, напэўна, пазбавiцеся сваiх турбот, - сказаў я i падаў яму руку.

Ён мне сваю не падаў, а толькi глядзеў дзiўным позiркам.

- Цi не пашукаць нам яе? - цiха спытаў ён.

- Але ж вы не ведаеце, дзе яна.

- Магчыма, яе варта было б пашукаць, - паўтарыў ён. - Калi б мы паехалi на вашай машыне... я, вядома, за ўсё заплачу... - хутка дадаў ён.

- Не ў гэтым справа, - адказаў я. - Проста... не мае сэнсу. Куды мы паедзем? Яна ж не будзе ў гэты час хадзiць па вулiцы.

- Не ведаю, - сказаў ён тым самым цiхiм голасам. - Я толькi думаю, што яе можна было б пашукаць.

Фрыда вярнулася з пустым падносам.

- Мне трэба iсцi, - сказаў я. - Мне здаецца, што вы дарма турбуецеся. Нягледзячы на гэта, я ахвотна дапамог бы вам, але фройляйн Хольман неўзабаве ад'язджае, i мне хацелася б сёння пабыць з ёй. Магчыма, гэта - апошняя яе нядзеля тут. Гэта вы, пэўна, можаце зразумець.

Ён кiўнуў галавой.

Мне было шкада яго. Але не цярпелася хутчэй пайсцi да Пат.

- Калi ўсё ж вам хочацца зараз паехаць, то ўнiзе вы можаце ўзяць таксi, сказаў я. - Але я вам не раю. Лепш крыху пачакайце яшчэ, тады я патэлефаную свайму сябру Ленцу, i ён пашукае з вамi.

Мне здавалася, што ён нават не слухае.

- Вы яе сёння ранiцай не бачылi? - раптам спытаў ён.