Иван Попов - Иларий, епископ Пиктавийский

• Название: Иларий, епископ Пиктавийский
• Автор: Иван Попов
• Издательство: Московская патриархия
• Жанр: Религия
• Год: 1968

Иларий Пиктавийский, или Иларий (Гиларий) из Пуатье (315–367) [лат] — выдающийся западный теолог, учитель Церкви. И.П родился в Городе Пиктавия (Галлия), в богатой аристократической семье и получил обширное классическое (включая знание греческого языка) образование. Крещение принял в достаточно зрелом возрасте и вскоре был избран на кафедру Пиктавии; полагают, что к  христианству И.П. пришел под влиянием чтения Священного Писания. И.П. был активным полемистом против ариан; за твердость в отстаивании Православной веры И.П. называли "Афанасием Запада". Как защитник Православия, И.П. претерпел гонения и был выслан в Малую Азию. Четырехлетнее пребывание на Востоке позволило И.П. более тесно познакомиться с трудами греческих православных писателей и укрепило И.П. в противостоянии арианам. Во время ссылки И.П. написал свой главный богословский трактат "О Троице", а также острое обличительное послание императору, придерживающемуся арианских взглядов. Возвращению И.П. в Галлию способствовали два обстоятельства – во–первых, жители Пиктавии не приняли арианского епископа, во–вторых, вожди арианской партии посчитали опасным пребывание И.П. вблизи столицы и императора. Благодаря деятельности И.П. арианство утратило свои позиции в Галлии. И.П. положил начало латинской тринитарной терминологии. Известен также как поэт–гимнограф. (http://www.bogoslov.ru/persons/2860791/index.html)

В тексте использована миниатюра XIV века: «Хиротония св. Илария».

---

30

Caelerum ulterius sensum suum quam sibi constituta sit natura non tendens (De Tr., III, 24).

31

Non enim concipiunt imperfecta perfectum, neque quod ex alio subsistit, absolute vel auctoris sui potest intelligentiam obtinere, vel propriam: se quidem in eo tantum quod est sentiens... Motum enim suum non sibi debet, sed auctori: et idcirco id, quod in aliud ex auctore subsistit, imperfectum sibi est, dum constat aliunde (ib., III, 24).

32

Infinitus, quia non ipse in aliquo, sed intra eum omnia; semper extra locum, quia non continetur; semper ante aevum, quia tempus ab eo est. Curre sensu si quid ei putas ultimum esse, eum semper invenies: quia cum semper intendas, semper est quod intendas... Iterum revolve tempora, esse semper invenies: et cum calculi numerus in sermone defecerit, Deo tamen semper esse non deficit (De Tr., II, 6; XII, 24).

33

Vita sensusque hominum In errore ac potius nocte inscientiae manent, dum carnali infecta contagio in profundo ignorantiae per gravitatem naturae, cui admixta est, de linetur (In Ps. 118, 14, 1).

34

Ut ad rationem dicti ea tantum sufficiat auctoritas, quod a Deo dictum sit (De Tr., III, I).

35

Juxta quod et Dominus Jesus Christus ordinavit discipulos dicens. Pergile, et docete universas gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. XXVIII, 19); manifeste utique Patris vere patris, certumque Filii vere filli et Spiritus sancti vere spiritus sancti; hisque nominibus non simpliciter neqaue otiose propositis, sed significantibus diligenter propriam uniuscujusque nominatorum substantiam et ordinem et gloriam, ut sint quidem per substantiam tria, per consonandam vero unum (De Synod., 29).

36

Vel eum (Christum) ipsum esse Patrem et Filium et sanctum Spiritum, vel in nascibilem filium (ibid., 34).

37

Et si quis innascibiem Deum, vel partem ejus, de Maria natum esse audet di cerer anathema sit (IV). Si quis substantiam Dei dilatari et contrahi dicit: anathema sit (VI). Si quis dilatatam substantiam Dei filium dicat facere: aut latitudinem substan tiae ejus, sicuti sibi videtur Filium nominet: anathema sit (VII). Si quis Deum et hominem de Maria natum dicens. Deum innascibilem sic intelligit; anathema sit (X). Si quis Patrem et Filium et Spiritum sanctum unam personam dicat: anathema sit (XVIII). Si quis Spiritum sanctum paracletum dicens, innascibilem Deum dicat: anathema sit (XIX). Si quis, sicuti docuit nos Dominus, non alium dicat Paracletum a Filio; dixit enim: Et alterum paracletum initiet vobis Pater, quem rogabo ego (Joan. XIV. 16), anathema sit (XX). Si quis Spiritum sanctum pariem dicat Patris vel Filo anathema sit (XXI) (De Synod., 38).

38

Credimus... in unum Deum patrem omnipotentem cunctorum que sunt aedificatorem et factorem et provisorem, de quo omnia: et in unum Dominum Jesum Christum Filium ipsius Unigenitum, Deum per quem omnia (Ant.). Credimus in unum Deum Patrem omnipotentem, creatorem et factorem universorum, ex quo omnis paternitas in coelis et in terra nominatur. Credimus et in Unigenitum ejus Filium Dominum nostrum Jesum Christum, qui ante omnia saecula ex Patre genitus est, Deum ex Deo, lumen ex lumine, per quem facta sunt omnia (Philip.). Credimus in unum Deum patrem omnipotentem, creatorem et conditorem, ex quo omnis paternitas in coelo et in terris nominatur. Et in unicum (по-греч. Unigenitum) ejus Filium Dominum nostrum Jesum Christum, qui ante omnia saecula ex Patre natus est, Deum ex Deo, lumen ex lumine, per quem facta sumt omnia (Sirm. De Svnod.. 29, 34. 38).

39

Similiter et eos, qui dicunt tres esse deos… anthematizat sancta et catholica Ecclesia (Philip. De Synod., 34). Si quis Patrem et Filium et Spiritum sanctum tres dicat deos: anathema sit (anath. XXII) (De Synod., 38).

40

Et si quis Filium conditionem dicit, quemadmodum unum conditionum; aut nativitatem, sicut sunt nativitates: aut factionem, sicut sunt facturae, et non sicut divinae Scripturae tradiderunt singula quaeque, quae superius dicta sunt... anathema sit (Ant. Si quis voluntate Dei, tamquam unum aliquid de creatura, factum dicat Filium: anathema sit (Sirm. anath. XXIV) (De Synod., 30. 38).

41

Eos autem, qui dicunt de non exstantibus esse filium Dei, vel ex alia substantia, et non ex Deo… alienos novit sancta et catholica Ecclesia (Philip.). Eos autem qui dicunt: De nullis exstantibus Filius, vel de altera substantia, et non ex Deo… alienos scit sancta et catholica Ecclesia (Sirm. anath. I) (De Synod., 34, 38).

42

Credimus et in Unigenitum ejus Filium Dominum nostrum Jesum Christum, qui ante omnia saecula ex Patre genitus est. Deum ex Deo, lumen ex lumine, per quem tacta sunt omnia quae in coelis et quae in terra, visibilia et invisibilia: qui est verbum, et sapientia, et virtus, et vita, et lumen verum (Philip. De Synod., 34). Буквально то же повторено в Сирмийской формуле (De Synod., 38).

43

Qui dicunt.... quod erat aliquando tempus aut saeculum quando non erat, alienos novit sancta et catholica Ecclesia. Similiter et eos, qui dicunt... Christum non esse Deum ex ante saecula (Philip. De Synod., 34). Et si quis... docet, dicens aut tempus, aut spatium, aut saeculum, aut esse aut fuisse prius, quam generatus Filius; anathema sit (Ant. De Synod., 30). Eos autem qui dicunt... quod erat tempus vel saeculum quando non erat: alienos scit sancta et catholica Ecclesia (Sirm. anth. I. De Synod., 38).

44

Similiter et eos, qui dicunt... vel quod neque consilio neque voluntate Pater genuerit Filium: anathematizat sancta et catholica Ecclesia (Phili]). De Synod., 34). Si quis nolente Patre natum dicat Filium: anathema sil. Non enim nolente Patre coactus Pater, vel naturali necessitate ductus, cum nollet genuit Filium: sed mox voluit, sine tempore et impassibiliter ex se cum genitum demonstravit (Sirm. anath. XXV. De Sуnod., 38).

45

De Trinitate. VI, 13, 14, 19; VIII, 26, 27, 33; IX, 10, 19, 60: XI, 33, 42: XII, 6. Deus invisibilis, ineffabilis, infinitus... habet... naturae suae nomen in Patre (De Tr., II, 6). Deus — nomen innascibilis virtutis (De Tr.. VII, 27).

46

Paternae majestatis (In Ps. 67, 37; 131, 22; 141, 6). Magnitudinis infinitae est. (In Ps 144, 12).

47

In Deo autem nihil nisi aeternum potensque esse venerandum (De Tr., I, 4) Omnem terrenae mentis amplexum potestas aeternae infinitatis excedat (ibid., I, 13). Infinitae aeternitatis operatio infinitam metiendi exigat opinionem (ibid., I, 13). Una potestas ex qua omnia (ibid., II, 1). Confitentes in Eo (Deo Patre) aeternae virtutis innascibilem potestatem (ibid., IV, 9). Aeternae videlicet et indemutabilis virtutis infi­nitatem in eo, quod ante et postea Deus praeter se sit nullus, ostendens (ibid., IV, 36). Deo tamen Filio a Patre, id est. ipso innascibilis virtutis suae nomine, nuncupato (ibid., IV. 37). Vivens igitur Deus, et aeterna naturae viventis potestas est (ibid., VII, 27). Deus autem immensae virtutis vivens potestas (ibid., VIII, 24). Perfecta aeternaque virtutis bonitas (In Ps. 2, 18). Naturae potentis virtus (In Ps. 57, 2). Aeternae virtutis Deum... indefinitae ut essentiae, ita et virtutis (In Ps. 63, 9). Non concluditur ergo aedificiorum domibus infinitus Deus, nec locis in aliquo continetur virtus immensa (In Ps 126, 6). Divinae virtutis immensitas (In Ps. 118, 19, 8).

48

Quidquid autem compositum est, necesse est non fuerit aeternum; quia compositio habet initium, quo corporatur ut maneat (In Ps. 129, 4).

49

Non idem est enim natura, quod naturae res: sicuti non idem est homo, et quod hominis est, nec idem est ignis, et quod ignis ipsius est: et secundum hoc non idem est Deus, et quod Dei est (De Tr., VIII, 22).

50

Non enim ex compositis atque inanimis Deus, qui vita est, subsistit: neque qui virtus est, ex infirmibus continetur: neque qui lux est ex obscuris coaptatur: neque qui Spiritus est, ex disparibus formabilis est. Totum in eo quod est, unum est: ut quod Spiritus est, et lux et virtus et vita sit; et quod vita est. et lux et virtus et Spiritus sit (De Tr., VII, 27).

51

Deus autem, qui et ubique ei in omnibus est, totus audii, totus videt, lotus efficit, totus incedit... Virtus ergo Dei, quae aequalis et indiscreta est, officiorum ac membrorum habet nomina... (In Ps. 129, 3). Cum in Deo non sint corporalia, sed absoluta; neque particulata, sed tota et universa: non vivificata, sed viva; totus vivens, et unum totus Deus est, dum non ex portione compositus est, sed ex simplicitate perfectus est (De Tr., IX, 61).

52

Caeterum ejus esse in sese esi, non aliunde quod est sumens, sed id quod esi. ex se atque in se obtinens (De Tr., II, 6).

53

Deo Patri proprium est sine nativitate, ita et Filio debitum est per nativitatem seni per esse (ibid., XII, 32).

54

Non differt praeter originis causam ab innascibilitale nativitas (De Synod., 33) Deus innascibilis abnegatur, Patre a Filio non naturae nomine, quia nec diversitate substantiae, sed sola innascibilitatis auctoritate discreto (ibid., 47, cp. 60).

55

Igitur id, quod Deo Patri proprium est, proprium ei ac secretum relinquamus, con iitentes in eo aeternae virtutis innascibilem potestatem (De Tr., IV, 9). Unum Deum esse ex quo omnia, unam virtutem innascibilem, et unam hanc esse sine initio potestatem (ibid., IV, 15).

56

Innascibilis, ingenitus, innatus (De Tr.. II, 6, 8, 10, 11, 16; III, 3, 4; IV, 6, 9, 15, 35, 37, 41; V, 11; VII, 11; VIII, 12; IX, 31, 61; X, 6; XI, 5. De Synod., 20, 26, 40, 42, 45, 47, 60. In Ps. 122, 3, 7; 131, 22; 134, 8.

57

Cum enim innascibilis Deus ad perfectam divinae beatitudinis nativitatem Unigenito Deo auctor sit (De Tr., IX, 31). Et aliud est sine auctore esse semper aeternum aliud quod Patri, id est, auctori est coaeternum (De Tr., XII, 21).

58

Nasci cum causam nativitatis ostendat, non disproficit tamen in genere auctoriexsistere (De Tr., XI, II). Et ex causa licet periecta atque indemutabili nascens, necesst est ex causa in causae ipsius proprietate nascatur (De Tr., XII, 8). Quia ei is qui est. a-j id quod est, causa est (ibid., XII, 17). Qui ex eo qui esi natus est, inteiligi non potes; ex eo quod non fuit natus esse (ibidem).

Слово causa употребляется Иларием в трояком значении и обозначает у него, cause efficiens, causa finalis (In Ps. Prulc-g. 18; De Tr., XI, 28) и causa materiali- (De Tr., XII, 16). Отец называется у Илария в смысле causa efficiens Виновником Сына (auctor), а в смысле causa materialis — Причиной Его. Это особенно ясно видно из того места, где, противопоставляя происхождение Сына созданию твари, он говорит, что тварь имеет начало в отношении времени и причины; в отношении времени потому, что ее некогда не было, в отношении причины потому, что она произошла не из какой-нибудь предсуществующей материи, а из ничего (De Tr., XII, 16). И затем он продолжает о Сыне; Deinde qui ex eo qui est natus est, inteiligi non potest ex eo quod non fuit naius esse: quia ei is qui est, ad id quod est, causa est; non etiam id quod not, est, origo nascendi est. Ergo cui neque in tempore est, ut aliquando non fuerit; neque iu Patre, id est, auctore est, ut subsistat ex nullis: non reliquit id de se occasionis, ut au: ex nihilo natus sil, aul non iuerit antequam nasceretur (ibid., XII, 17). В этих параграфах (XII, 16—17) ex Patre и ex causa противополагается ex nihilo. Causa materialis 4 этом случае понимается не в смысле телесного материала, а в смысле духовной при Роды Бога. Происходя из нее, как своей causa materialis, Сын сохраняет в Себе вес се свойства, полное подобие ей. Ex spiritu enim spiritus nascens, licet de proprietati, s-piritus, per quam et ipso spiritus est, nascatur: non tamen aiia ei praeter quam perfectarum atque indemutabilium causarum ad id quod nascitur causa est. Et ex causa lice; perfecta atque indemutabili nascens, necesse est ex causa in causae ipsius proprietati nascatur (De Tr., XII, 8). Deum autem nasci non est aliud, quam in ea natura esse qua Deus est: quia nasci cum causam nativitatis ostendat, non disproficit tamen in generi aucloris exsistere. Quod autem non disproficit in genere, debet quidem auctori causam nativitatis suae, naturam tamen ex se non amisit auctoris: quia nativitas Dei neque aliunde, neque aliud est (De Tr., XI. 11).

59

Habet tamen,...naturae suae nomen in Patre: sed Pater tantum est. Non enim humano modo habet aliunde quod Pater est. Ipse ingenitus, aeternus, habens in se semper ut semper sit (De Tr., II, 6).

60

Si quis, faciamus hominem, non Patrem ad Filium dixisse, sed ipsum ad semetipsum dicat Deum locutum: anathema sit (De Synod., 38).

61

Нужно отметить совпадение во взгляде на цель, с которой были произнесены эти слова Моисеем — борьбу с идолопоклонством, — между Иларием и толкованием восточных. XXIII анафематизм Сирмийского собора гласит: «Si quis, quod dictum est: Ego Deus primus, et Ego Deus novissimus, et praeter me non est Deus (Ис. 44, 6). ad destructionem idolorum dictum et eorum qui non sunt dii, in destructionem unigeniti ante saecula Dei judaice intelligat; anathema sit (De Synod., 38). Moyses namque, vel potius Deus per Moyses, populo et in Aegypto et in deserto idolis et deorum, ut putabant, religiionibus occupato, hoc constituit principale mandatum, ut unum Deum crederet: et vere ac merito constituit (De Tr., IV, 15).