Владимир Орлов - Рыба i iншыя (на белорусском языке)

• Название: Рыба i iншыя (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Орлов
• Жанр: Русская классическая проза

---

Орлов Владимир Рыба i iншыя (на белорусском языке)

Уладзiмiр Арлоў

Рыба i iншыя

Ёсць мiльён спосабаў пачаць гэты аповед.

Я пачынаю яго так.

Уявiце гарадскую травеньскую ранiцу з рэдзенькiм туманам, што пахне чаромхаю i хiмiчнымi злучэннямi. У белай квеценi на беразе ракi астатнi раз усхлiпвае ачмурэлы ад гэтых водараў салавей. Паблiзу ягонага схову над аднапавярховымi мяшчанскiмi мураванкамi канца мiнулага стагоддзя падымаецца абшарпаны белы сабор з iржавымi купаламi, а трохi далей - былая кiрха з чырвонае цэглы. Яшчэ вельмi рана, i на прыбярэжнай вулiцы можна ўбачыць хiба што ацеслiвую постаць нявыспанага вудаля.

Калiсьцi па гэтай вулiцы прабягаў з вудаю малы Францiшак Скарына. Умасцiўшыся на цёплым, як чарэнь бацькавай печы, каменi, ён пляваў на чарвяка або проста пляваў у ваду, задуменна гледзячы праз Дзвiну на кляштар бернардзiнаў, дзе манахi вучылi яго лацiне. Калiсьцi недзе тут, перад выправаю ў вялiкi свет па навуку, прыцiскаў да плота дзяўчат безбароды хлапец, якога потым будуць з пашанотаю называць Сiмяонам Полацкiм.

Зрэшты, падлетак у зашмальцаваных штанах-дудачках i ў светлым курцiку з невыразным партрэтам Джона Ленана, што брыдзе ў ранiшняй смузе па пустэльнай вулiцы з зашчэпленымi нанач аканiцамi, не шукае сустрэчы з ценямi продкаў. Сёння ўначы ён не заснуў нi на волас з iншае прычыны. Ягоная рука, што сцiскае сцiзорык, ужо дрыжыць ад знямогi, а павекi лiпнуць на вочы, як мухi на жоўтую лiпучку ў школьнай сталоўцы, дзе ён аднойчы з'еў у заклад трыццаць пончыкаў, запiўшы iх васемнаццаццю шклянкамi брыдкага шэрага кiсялю.

Малюючы гэты ранiшнi абразок, я прапусцiў адну iстотную дэталь. Увесь горад абклеены аб'явамi з паведамленнем, што заўтра тут адкрываецца чэмпiянат СССР. Хлапчук са сцiзорыкам пачаў свой мудрагелiсты маршрут апоўначы i, крадучыся ад аб'явы да аб'явы, абышоў ужо амаль усе вулiцы. У кожнай абвестцы пра чэмпiянат ён акуратна выразае дзве лiтары.

Нястомная начная праца прытупiла пiльнасць, i хлапчук не заўважае, што яго ўжо даўно засеклi. Ён трапiў на вока мiлiцыi яшчэ каля помнiка Ленiну, якi тады i ў страшным сне не мог прыснiць, што здарыцца гадоў праз дваццаць з ягоным носам.

Прачытаўшы першую адрэдагаваную хлапчуком абвестку, двое мiлiцыянтаў шматзначна пераглянулiся i дазволiлi юнаму правапарушальнiку дзейнiчаць далей. Яны былi ў гуморы: у краiне разгортвалася змаганне з п'янствам, i ўчора ўвечары начальнiк гарадской мiлiцыi даверыў iм ганаровае заданне - завесцi на расстрэл у задзвiнскi лес два дзесяткi тутэйшых жлукталёў. Мiлiцыянты вырашылi браць злачынцу на гарачым тады, як "расстраляныя" дабрыдуць да горада. Да таго часу, па iхнiх разлiках, ён павiнен быў ухадзiцца з усiмi аб'явамi.

Калi рыбакi выцягнулi першага соннага курмеля, а з таго боку, дзе за ракой, над лесам, тырчэлi трубы мясцовага гiганта нафтахiмii, з'явiўся на мосце бязладны збой "расстраляных" п'янюгаў, у гэтую самую хвiлю хлапчук са сцiзорыкам бездапаможна таргануўся i павiс на руках у мiлiцыянтаў каля апошняй апрацаванай афiшы. "Укусiш, сука, - урэжу па нырках, - на ўсякi выпадак незласлiва сказаў сяржант. - Усё жыццё юшкай сцаць будзеш".

Праз колькi гадзiн у адной з гарадскiх школаў быў склiканы агульны сход.

Герой мiнулае ночы сядзеў на першым радзе побач з маладжавай кабетаю ў форме. Гэта была добра вядомая ў наваколлi iнспектарка дзiцячага пакоя мiлiцыi Луiза Сцяпанаўна. Днямi яна выступала перад старшакласнiкамi з лекцыяй аб прафiлактыцы правапарушэнняў, i вучань дзевятага класа Валодзя Паповiч падняў руку i запытаўся, цi перадаецца трыпер праз пацалунак, за што быў неадкладна пастаўлены на мiлiцэйскi ўлiк.

Цёплыя сонечныя промнi падаюць на наглядную агiтацыю з поснымi тварамi будаўнiкоў камунiзму. Па шэрагах пiянераў i школьнiкаў лётае туды-сюды навiна: "Рыбу павязлi". За што - нiхто яшчэ дакладна не ведае. Адны кажуць, што Рыба а менавiта з такой мянушкаю ходзiць па зямлi начны лiхадзей - напiсаў на помнiку Ленiну кароткае мацернае слова, другiя гатовыя прысягнуць, што гэта ён на мiнулым тыднi павесiў на таполi пад вокнамi дырэктарскага кабiнета ката з прымацаванай да хваста абвесткаю: "Он помогал партизанам". Сам Рыба важыць носам табаку. Яго вялiкая, стрыжаная пад канадку галава падае на грудзi. З курцiка пазiрае на залу пераведзены праз трафарэтку пеўневы профiль Д. Ленана. "Хто гэта такi?" - злавiўшы Рыбу на лесвiцы за вуха, запытаўся неяк дырэктар. "Ленан", - лаканiчна адказаў Рыба. "Нешта ён на Ўладзiмiра Iльiча не падобны", - засумняваўся дырэктар, але чалавек з пэўнай фантазiяй мог убачыць на выцвiлым партрэце не тое што Ленiна, а нават Мао Цзэ-дуна, i дырэктар адпусцiў Рыбава вуха на волю.

Тым часам педагогам удаецца ўгамаваць залю, i ў дзвярах з'яўляецца дырэктар школы Iвановiч.

У ягоных бацькоў было iншае прозвiшча. Iншае прозвiшча меў да нядаўняга часу i сам дырэктар, але пасля апошняе вайны на Блiзкiм Усходзе ён напiсаў куды трэба заяву, што не хоча мець з агрэсiўнымi адзiнакроўцамi анiчога агульнага, нават iмя.

Той, хто разглядаў заяву, лiтасцiва дазволiў Кiпервасару зрабiцца Iвановiчам, а вось з iмем атрымалася замiнка. Магчыма, магутныя людзi, што накладалi на такiя заявы рэзалюцыi, проста ўсёй сваёй асмяглай душою паважалi старога Iзю, якi яшчэ летась налiваў каля рынку пiва ў шчарбатыя кухлi i якi ў далёкiя дваццатыя назваў сына Абрамам. А магчыма, яны, гэтыя магутныя людзi, мудра разважылi, што ўчарашняга Кiпервасара небяспечна выпускаць у агульную сажалку з астатнiмi Iвановiчамi, Iвановымi ды Iваноўскiмi, а таму трэба яго, так бы мовiць, акальцаваць, каб у патрэбны момант доўга не важдацца з сачком. Вось вам, маўляў, Iвановiч, але - Абрам.

Абрам Iзрайлевiч iдзе па праходзе, трымаючыся за сэрца, i на хаду кiдае завучу загадкавыя фразы: "Ну хоць бы чэмпiянат вобласцi, ну рэспублiкi... Але СССР..."

Напiўшыся нейкiх пiгулак, дырэктар выходзiць на сцэну. Ягоны заўсёдны iнстытуцкi ромбiк на мышыным гарнiтуры ад хвалявання перакасiўся. У руках у Абрама Iзрайлевiча скручаная ў трубку вялiкая паперына. На высокiм дырэктаравым iлбе, якi неўпрыкмет пераходзiць у шыкоўны плех, застылi тры глыбокiя зморшчыны, падобныя да трох чаек, што ўзлятаюць дакладна адна над адною.

- У мяне няма слоў, - пасля трагiчна цяглай пярэрвы пачынае дырэктар.

Луiза Сцяпанаўна папраўляе фрызуру, торгае Рыбу за рукаў, i той няўцямна лыпае вачыма, як выцягнуты з дупла на сонца пугач.

- Слухай, зараза! - гучна шэпча iнспектарка.

- У мяне няма слоў, - паўтарае Абрам Iзрайлевiч.

Але словы ў яго ўсё ж знаходзяцца.

- Сёння ноччу мiлiцыя арыштавала вучня нашай школы Рыбчынскага, грасуючы, гаворыць дырэктар. - Яго ўзялi на месцы злачынства. Справа набывае палiтычную афарбоўку.

Абрам Iзрайлевiч падымае таямнiчую папяровую трубку да сiняга выгаленага падбароддзя i паволi разгортвае яе. Заля замiрае. Чайкi на дырэктаравым iлбе журботна апускаюць крылы.

- Ну i што тут такога? - чуецца ў вусцiшы здзiўлены галасок прымадонны школьнага драматычнага гуртка Нiнкi Мароз.

Колькi наступных хвiлiнаў заля калоцiцца ад дзiкага рогату. Настаўнiк фiзкультуры Мiхаiл Карпавiч Эпштэйн за вуха цягне да выхаду Валодзю Паповiча. У дзвярах вырастае школьны вартаўнiк Харытонавiч, што за сталiнскiм часам працаваў кiроўцам на "варанку" i, кажуць, аднойчы назаўсёды завёз у НКВД уласнага бацьку.

На сцэне ўзвышаецца дырэктар. Цяпер ён нечым нагадвае бачаных па тэлевiзары мурынаў-пiкетчыкаў, якiя за нешта змагаюцца каля Белага дома. У руках у Абрама Iзрайлевiча аб'ява:

ЧЕМПИОНАТ СССР ПО АКАДЕМИЧЕСКОЙ ГРЕБЛЕ

На месцы лiтар "Г" i "Р" у апошнiм слове - вакенца, адкуль выглядае дырэктараў iнстытуцкi ромбiк.

Прымадонну Нiнку, што выконвала на школьнай сцэне ролю Улi Громавай, доўга даводзiлi пытаннем, цi ўдзельнiчала яна ў чэмпiянаце СССР па гэтым самым акадэмiчным вiдзе спорту. Можна толькi здагадвацца, наколькi пакутлiва было чуць такое мацiцова-ружовым вушкам са смарагдавымi кропелькамi завушнiцаў.

Гэта яна, Нiнка, была аўтаркаю славутага выслоўя: "Я буду належаць толькi свайму мужу".

Магчыма, на Нiнчына маральнае аблiчча наклала адбiтак тое, што яна даводзiлася дачкою начальнiку гарадскога аддзела мiлiцыi. Таму самаму, што вынайшаў задзвiнскiя расстрэлы п'янiцаў.

Вынаходка была да генiяльнага простая. Падабраных на вулiцах i ў парку жлуктаў адразу сартавалi. Ляжачых везлi ў выцвярэзнiк, а хадзячых збiралi на ўнутраным мiлiцэйскiм падворку побач з клеткамi службовых сабак. Да п'янiцаў выходзiў Нiнчын бацька.

- Што будзем рабiць, таварыш палкоўнiк? - кiваючы на п'яны кантынгент, сурова пытаўся дзяжурны па аддзеле. - Можа, сабак спусцiм?

Службовыя сабакi заходзiлiся пры гэтых словах жудасным брэхам, а п'янюгi прыкметна цверазелi.

- Адставiць сабак!

На двары западала маўчанне, i ў iм цiхiя стамлёныя словы начальнiка мiлiцыi гучалi, быццам пiсталетныя стрэлы.

- Расстраляць усiх на х..., каб не псавалi наш сацыялiстычны горад.

Пасля гэтага небаракаў запiхвалi ў машыны, адвозiлi на дзесятак кiламетраў ад горада i "расстрэльвалi" на лясной галявiне з пiсталетаў халастымi патронамi. Мiлiцыя ад'язджала, а "расстраляныя", некаторыя з мокрымi штанамi, усю ноч валаклiся па шашы дамоў. Скардзiцца на Мароза баялiся, але гiсторыя неяк выплыла на свет, i Нiнчынага бацьку адправiлi вучыцца ў Маскву ў мiлiцэйскую акадэмiю.