Владимир Орлов - Я марыў стаць шпiёнам (на белорусском языке)

• Название: Я марыў стаць шпiёнам (на белорусском языке)
• Автор: Владимир Орлов
• Жанр: Русская классическая проза

---

Орлов Владимир Я марыў стаць шпiёнам (на белорусском языке)

Уладзiмiр Арлоў

Я марыў стаць шпiёнам

Сёння не будзем гаварыць нi пра паэта, якога амаль год трымаюць у турме за легкадумны вершык, нi пра чыесьцi спаленыя партрэты, нi пра новыя арышты.

Давай уявiм, што там, за вакном, звычайная для Эўропы прыпозненая вясна, i я раскажу табе якую-небудзь займальную гiсторыю, штосьцi такое, аб чым мужчына i жанчына, якiя адчулi прыхiльнасць адно да аднаго i ўжо не першы год адчуваюць яе да добрага чырвонага вiна, могуць гутарыць зараз за столiкам кавярнi недзе там, дзе разлiчваюцца кронамi альбо крэдытнымi карткамi.

Напрыклад?.. Напрыклад, калi пачынаць ab avo*, паслухай, кiм я марыў стаць у дзяцiнстве.

* Лiтаральна "ад яйка"; з самага пачатку (лац.).

Зрэшты, я выказаўся не зусiм дакладна. Мары вырастаюць на падмурку хоць нейкага жыццёвага досведу, а я збiраюся казаць пра свае першыя гады, калi толькi пачынаў адасабляць сябе ад навакольнага свету, калi дарослыя ўжо бралi мяне з сабою ў кiно (тэлевiзараў на нашай вулiцы ды, пэўна, i ва ўсiм горадзе тады не было), але кнiга яшчэ доўга заставалася таямнiцаю за сямю пячаткамi. Тут, згадзiся, трэба весцi гаворку не пра асэнсаваныя мары, а пра своеасаблiвыя сны наяве...

Калi ласка, бутэлечку ламбрускi. Што яшчэ? Два келiхi i попелку.

Так, менавiта пра сны наяве, тлумачыць якiя мы павiнны, зыходзячы не з iх лiтаральнага сэнсу, а паводле той самай методыкi, што i сны звычайныя, у якiх злоўленая рыба абяцае не рыбалку, а цяжарнасць, а пажар - грошы.

Калi ў такiм узросце ў дзiцяцi пытаюцца, кiм яно хоча стаць, то вядуць дыялог з падсвядомасцю, а таму трохi дзiўна, што дзiцячым адказам на гэтае сакраментальнае пытанне не надавалi належнае ўвагi адэпты псiхааналiзу.

Афiцыянт не спяшаецца, i з твайго дазволу я пачну з таго, што выдатна памятаю не толькi тое, кiм хацеў быць, але i тое, кiм нi ў якiм разе не хацеў. Прычым гэты антывыбар, у адрозненне ад выбару са знакам плюс, нярэдка, як гэта здараецца i ў свеце дарослых, быў абгрунтаваны значна лепей. Вытлумачыць, чым той цi iншы чалавек табе не даспадобы, заўсёды, на мой погляд, прасцей, чым знайсцi прычыны сваёй прыхiльнасцi.

Дык вось, гадоў з двух з паловай я быў перакананы, што нiякая сiла не змусiць мяне, як вырасту, зрабiцца следчым.

Следчым працаваў дзядзька Чаглей, якi жыў у нашым драўляным доме праз сценку.

Дзядзька Чаглей прыехаў у Полацак з Сiбiры, але ў той дзень, калi ён падхапiў мяне сваiмi дужымi валасатымi рукамi пад пашкi i падкiнуў над галавой, а я з гэтае верхатуры абсiкаў яму блiскучы плех, у той дзень пра паходжанне нашага суседа, як i пра iснаванне ягонай далёкае радзiмы, я i не здагадваўся, а мой пругкi i трапны струменьчык нарадзiўся не ад нейкага перададзенага па генах асаблiвага пачуцця да сiбiракоў або да мiлiцэйскiх следчых, а ўсяго толькi ад лiшку радасных пачуццяў, што перапаўнялi маю юную iстоту.

Тым не меней пасля гэтага бяскрыўднага здарэння дзядзька Чаглей да скону дзён знелюбiў мяне. Ён нiколi - дарма што сваiх дзяцей яны з цёткай Клавай, якую ўсе звалi Чаглеiхай, не дачакалiся - не пачаставаў мяне нi цукеркаю, нi марозiвам, наогул нiчым, апрача нязменна насупленага калючага позiрку, якiм апошнi раз адарыў з труны пасля сваёй ранняе смерцi ад хваробы са смешнаю назваю "рак".

Малюючы гэтую псiхалагiчную сiтуацыю, можна знайсцi безлiч iншых дэталяў, аднак галоўную ролю ў маiм рашучым нежаданнi рабiцца следчым адыгралi не Чаглеевы п'янкi i не абванiтаваныя жоўтыя вяргiнi пад нашымi вокнамi, а грыбы лiсiчкi, якiя мама смажыла з цыбуляй i якiя наш сусед прынцыпова не еў, заяўляючы, што ў iх у Сiбiры такую смакату ўважаюць за паганкi i ўвогуле збiраюць адны баравiкi. Помсцячыся сiбiрскiм дзiкунам за лiсiчкi, я i паставiў на прафесii следчага вечны крыж.

Наступнай непрымальнаю нi пры якiх умовах была прафесiя цырульнiка. Тут мая непахiсная наважлiвасць вынiкала з бацькавых аповедаў пра франтавога сябра, якi ў нейкiм венгерскiм гарадку, пакуль мой тата-лейтэнант пазiраваў перад фотаапаратам, зайшоў у цырульню пагалiцца i прапаў. Потым тата разам з "нашым" патрулём знайшоў мёртвага сябра ў спiжарнi - над тазам крывi i з перарэзаным ад вуха да вуха горлам.

Да пятага класа я наадрэз адмаўляўся хадзiць у нашую цырульню "Ландыш", i бацькi мусiлi купiць ручную машынку i карнаць мае шорсткiя кудзеры каля кухоннае плiты. Напоўнены цёмнай крывёю таз, вiдаць, адклаўся ў самой геннай памяцi, бо ў мяне нiколi не паўставала дылемы: насiць бараду альбо не, i нiводнага разу ў жыццi я так i не зведаў, што значыць пагалiцца ў цырульнi.

Але найбольш зацята я не хацеў - не здзiўляйся - стаць кампазiтарам. Я проста панiчна баяўся гэтага, бо ў размовах бацькоў i iхнiх знаёмых кампазiтар быў нязменным пасмешышчам. На лавачцы каля дома цi ў нейкай застолiцы, памiж свежымi гарадскiмi плёткамi i сакрэтамi марынавання гуркоў i памiдораў, хтосьцi абавязкова згадваў "нашага кампазiтара", i хутка прысутныя клалiся ад рогату, зноў i зноў пераказваючы тую гiсторыю i аздабляючы яе ўсё новымi маляўнiчымi драбнiцамi. Жанчыны паказвалi на дзяцей i трэслi на мужоў пальцамi, але засцярогi былi перастрахоўкаю: хоць малеча кшталту мяне i заходзiлася ад смеху заадно з дарослымi, звязаць звесткi пра нейкую палюбоўнiцу, пра пастаўленую ёй на адным месцы пячатку музычнай школы i пра мужаў пiсталет, ад кулi якога кампазiтар мог загiнуць, аднак яму хапiла спрыту ўцячы i схавацца дзесьцi ў Менску, звязаць усё гэта ў адзiн ланцужок мы былi яшчэ не здольныя.

Ну вось нарэшце i вiно. Такое? Тады - за тваё ўменне слухаць.

Развiццё тых падзеяў ва ўсiм iх ужо мiфалагiзаваным трагiкамiзме я ўявiў класе ў восьмым, калi ў музычнай радыёперадачы назвалi прозвiшча даволi вядомага i цяпер кампазiтара i праз незачыненыя дзверы я мiжволi падслухаў, як пракаментаваў паведамленне мой бацька, чалавек наогул суровы i не надта гаваркi, але з несумнеўным талентам апавядальнiка.

Той, каго называлi кампазiтарам, у гады майго маленства працаваў дырэктарам гарадской музычнай школы, пiсаў песнi на вершы мясцовых паэтаў i круцiў раман з афiцэрскаю жонкай. Як я зразумеў, звычайным месцам iх спатканняў быў дырэктарскi кабiнет, у якiм дзеля такiх выпадкаў стаяла, як выказаўся мой бацька, дзяжурная канапа. Аднойчы на гэтай канапе кампазiтар i паставiў сваёй пасii там, дзе спiна пераходзiць у больш спакуслiвую частку цела, казённую пячатку.

Цяжка сказаць, якая логiка штурхнула яго на гэты неардынарны крок: цi то раптам разгулялiся ўласнiцкiя iнстынкты, цi то пячатка, як тая знакамiтая чэхаўская стрэльба, мусiла "стрэлiць" ужо з прычыны адной сваёй прысутнасцi на месцы дзеяння. Але што б там нi было, на тым самым адмысловым месцы ў кампазiтаравай абраннiцы з'явiўся фiялетавы адбiтак з надпiсам: "Полацкая дзiцячая музычная школа". Надпiс, бясспрэчна, атрымаўся добра чытэльны, iначай муж-афiцэр не схапiў бы ўначы пiсталет, i праштампаванай прыгажунi не трэба было б па тэлефоне папярэджваць каханка аб небяспецы, а таму - ратавацца ўцёкамi, каб урэшце пераехаць у Менск, скончыць кансерваторыю, сапраўды зрабiцца кампазiтарам i доўгi час не выступаць перад публiкаю, пабойваючыся, што ў зале можа апынуцца афiцэр з пiсталетам.

Карацей, кампазiтарам у маленстве я не згадзiўся б стаць нi за якiя грошы, нават за тыя, што бацькам нiколi не хапала, каб купiць мне ровар, на якiм я, на свой сорам, так i не навучыўся ездзiць.

Затое мяне не трэба было ўгаворваць на вадалаза.

Згодны, давай вып'ем за маю першую мару.

Вадалазаў я ўпершыню ўбачыў, калi ў Дзвiне ўтапiлася дзяўчына з суседняй вулiцы.

Яны прыязджалi ўраннi на машыне-"казле" i марудлiва, як на запаволеных кiнакадрах, выгружалi на бераг сваё мудрагелiстае прычындалле. Найбольшае захапленне ў маёй душы выклiкалi боты з таўшчэзнымi алавянымi падэшвамi, якiя мы не маглi нават зрушыць з месца, i круглы шалом з вялiзнымi вачыма-iлюмiнатарамi.

На трэцi дзень дзяўчыну выцягнулi з дна i, закруцiўшы ў брызент, некуды павезлi.

Вартаўнiк лодачнай станцыi дзядзька Мойша сцвярджаў, што за кожнага знойдзенага тапельца даюць вялiкую прэмiю. Прашамацела чутка, што дзеля гэтага вадалазы самi топяць людзей, чапляюць iм да ног камянi, а потым "знаходзяць" у прыкмечаным месцы.

Я не верыў. Я быў пэўны, што тапельцаў у Дзвiне не будзе бракаваць i без гэтага, i ўяўляў, як вырасту i буду гэтаксама абуваць цяжэзныя боты i шалом з iлюмiнатарамi, да якiх пад вадой будуць падплываць i - вочы ў вочы - глядзець на мяне дзвiнскiя шчупакi. Я буду добра шукаць тапельцаў i часта атрымлiваць прэмii, а пасля - самавiта рассцiлаць на траве газецiну, няспешна кроiць на ёй сала, не моршчачыся пiць з пляшкi з малiнавай галоўкаю гарэлку i мачаць зялёны цыбульны хвост у горбачку солi. Кульнуўшы апошнюю чарку i са смакам дажаваўшы цыбулiну, я буду закурваць i, як старэйшы вадалаз дзядзя Коля, напяваць загадкавую фразу: "Пара-па-бабам, пара-па-бабам..."

Апрача тапельцаў, я павiнен быў знайсцi на дне ракi яшчэ i жалезную скрынку грошай. Цiкава, што тапельцы мне ўпарта не снiлiся, а вось скрынку я бачыў у сне шмат разоў i дакладна ведаў, як яна будзе выглядаць: аброслая перлавiцамi i спавiтая багавiннем, з пудовым iржавым замком i белым чэрапам са скрыжаванымi косткамi, акурат такiм, якi быў на трансфарматарных будках i якi ў нас чамусьцi называлi iванам iванавiчам.