Франсуа Мориак - Клубок гадзюк (на белорусском языке)

• Название: Клубок гадзюк (на белорусском языке)
• Автор: Франсуа Мориак
• Жанр: Проза

---

У час працэсу Вiльнаў мамiна здароўе моцна пагоршала. Я не адразу заўважыў гэта. Першай прыкметай упадку была яе нечаканая любасць да маленькага чорненькага сабачкi, якi пачынаў утрапёна брахаць, як толькi хто наблiжаўся да мамы. Кожны раз, калi я наведваў маму, яна толькi i ведала, што гаварыла пра гэтага сабачку.

Зрэшты, мамiна пяшчота не магла замянiць мне таго кахання, якое выратавала б мяне на самым галоўным павароце майго жыцця. Была ў мамы адна загана, якую разам з кроўю перадала яна i мне: прага да грошай. Яна ўгаварыла мяне не пакiдаць адвакатуры, дзе, як яна казала, "можна зарабiць добрыя грошы". А мяне вабiла лiтаратурная дзейнасць. I мяне запрашалi супрацоўнiчаць у газетах, часопiсах... На выбарах левыя партыi прапаноўвалi мне вылучыць сваю кандыдатуру ў парламент ад акругi Ля-Бастыд (чалавек, якi пасля маёй адмовы даў згоду балацiравацца, прайшоў без нiякiх цяжкасцей). Але я не паддаўся свайму славалюбству, таму што хацеў мець "добрыя грошы".

Ды i ты сама, Iза, гэтага хацела, i ты дала мне зразумець, што нiколi не пакiнеш правiнцыi. Вядома, калi б ты кахала мяне, ты б даражыла i маёй славай. I ты падказала б мне, што ўмельства жыць у тым i ёсць, каб ахвяраваць нiзкiмi, дробнымi iнтарэсамi дзеля высокай мэты. Бязглуздыя журналiсты пачынаюць шумiху, калi пранюхаюць, што нейкi адвакат, атрымаўшы дэпутацкае крэсла цi мiнiстэрскi партфель, спрабуе сёе-тое перахапiць сабе ў кiшэню. А было б лепш, каб панове газетчыкi выказвалi сваё захапленне паводзiнамi тых дзелавых людзей, якiя ўтаймавалi свае пачуццi, адмовiлiся ад славы палiтычнага дзеяча i занялiся такой справай, якая прыносiць найбольшы даход. Калi б ты кахала мяне, ты вылечыла б мяне ад гэтай маёй сквапнасцi. А так усё жыццё для мяне iснавала толькi адно - чысты прыбытак. Я ганяўся за буйной, сярэдняй i нават дробнай здабычай i добра ведаў, куды i як патрацiць кожны франк. Ды што там! "Зарабiць добрыя грошы" - вось што было маей адзiнай уцехай. Мара i мэта кожнага крамнiка.

Вось i ўсё, што ў мяне засталося, - грошы, нажытыя маёй працай за доўгiя i цяжкiя гады. Даўно вы точыце зубы на гэтыя грошы!.. Ах, як палохае мяне нават думка, што яны апынуцца ў вашых кiшэнях пасля маёй смерцi! Я гаварыў у пачатку гэтага пiсьма, што зрабiў адпаведныя захады, каб вам нiчога не дасталося. I там жа даў табе зразумець, што я адмовiўся ад гэтай помсты... Але я не ведаў тады, што мая нянавiсць да вас мае свае прылiвы i адлiвы. То яна адхлыне - i я мякчэю... То зноў навальваецца - i брудная хваля захлiствае мяне...

З сённяшняга дня, калi вы хацелi абабраць мяне дзеля вашага Фiлi i калi я ўбачыў, як вы ўсе сабралiся на верандзе i сачылi за мной, мяне не пакiдае карцiна дзяльбы маёй спадчыны. Вось дзе будзе сцэна! Вы, як сабакi, будзеце грызцiся за мае землi i каштоўныя паперы... Землi вы атрымаеце. А вось каштоўных папер ужо няма. Так, так, тыя самыя каштоўныя паперы, пра якiя я гаварыў на першай старонцы гэтага пiсьма, я прадаў на мiнулым тыднi. I добра зрабiў, што збыў iх з рук: з таго часу курс акцый на бiржы падае з кожным днём. Усе караблi тонуць i iдуць на дно, калi я пакiдаю iх. Я нiколi не памыляюся. I вось цяпер у мяне мiльёны, мiльёны чысценькiмi... Вы iх таксама атрымаеце... Калi я захачу... Але бываюць днi, калi я гавару сабе: "Нi франка я вам не дам!"

Чую, як ваша зграя падымаецца па лесвiцы. Вось вы спынiлiся, гаворыце i не баiцеся пябудзiць мяне (вы ж даўно вырашылi, што я глухi). Праз шчылiну ў дзвярах бачу святло ад запаленых свечак. Пазнаю фальцэт дарагога Фiлi (у яго як быццам усё яшчэ ламаецца голас). Раптам чуецца прыглушаны жаночы смех. Ты кагосьцi супакойваеш i зараз скажаш: "Цiшэй! Ён жа яшчэ не спiць". Ты падкрадваешся да маiх дзвярэй, прыслухоўваешся, заглядаеш у замочную шчылiну. Мяне выдае лямпа. Ты вяртаешся да зграi i, мусiць, шэпчаш: "Не спiць яшчэ! Падслухвае". Усе на пальчыках адыходзяць. Парыпвае лесвiца, а потым адны за аднымi зачыняюцца дзверы. У гэтую велiкодную ноч вы сабралiся ўсе парамi. I я мог бы стаць жывым ствалом нашага генеалагiчнага дрэва, на якiм квiтнееце ўсе вы - яго маладыя парасткi. Звычайна ў сям'i любяць бацьку. Але ты стала маiм ворагам, i дзецi апынулiся на тваiм баку.

Самы час перайсцi цяпер да нашай мiжусобнай вайны. Але сёння няма ў мяне сiлы пiсаць. I спаць яшчэ не хочацца. Не люблю я валяцца ў пасцелi. У сне чалавек падобны да нябожчыка. А нашто ж прытварацца нябожчыкам? Мне чамусьцi здаецца, што смерць пабаiцца прыйсцi да мяне, пакуль я трымаюся на нагах. Баюся, сам не ведаю чаго: пакуты, болю, агонii, апошняга глытка паветра? Не. Але ж смерць - гэта небыццё... Яе можна акрэслiць толькi знакам адмаўлення мiнус.

VII

Пакуль трое нашых дзяцей былi малыя, нам удавалася хаваць нашу варожасць, хоць атмасфера ў доме была цяжкая. Твая абыякавасць да мяне, адчужанасць да ўсяго таго, што было звязана са мной, не давалi табе пакутаваць i ты нават не адчувала гэтай атмасферы. Дома бываць я стараўся як мага радзей. Ранiцай я снедаў адзiн i ў адзiнаццаць ад'язджаў у суд. Мяне цалкам паглыналi справы, а тая рэштка часу, якую я мог аддаваць сям'i, ты, вядома, здагадваешся, як i дзе праводзiлася. Чаму ж мяне спакусiла гэтая жахлiвая ў сваёй прастаце распуста, пазбаўленая ўсялякiх пачуццяў i нават фальшывай пяшчоты? Я мог бы лёгка заводзiць раманы, якiя выклiкаюць захапленне ў прыстойных людзей. Хiба маладому адвакату не даводзiцца мець справу з прыгожанькiмi клiенткамi? Нямала жанчын, якiя звярталiся да мяне, бачылi i хацелi ўсхваляваць ува мне мужчыну... Але я страцiў веру ў гэтыя мiлыя iстоты, цi, дакладней, не верыў, што магу спадабацца каму-небудзь з iх. З першага погляду я заўсёды пераконваўся, што жанчыны, гатовыя стаць маiмi каханкамi, хацелi мець з гэтага нейкую выгаду. Ад такой прадузятай думкi мне рабiлася страшна... Трэба прызнацца i вось у чым. Да трагiчнай упэўненасцi, што нiхто нiколi не можа мяне пакахаць, далучалася яшчэ i падазронасць багатага чалавека, якi баiцца, каб яго не абвялi вакол пальца, каб не выцягвалi з яго грошай. Ну, табе-то я даваў "пенсiю". Занадта добра ведала ты мой характар, каб чакаць ад мяне хоць на франк больш вызначанай сумы. Зрэшты, сума была даволi вялiкая, i табе яе хапала. З табой усё было проста. А вось iншыя жанчыны!.. Я з лiку тых мужчын, якiя ўпэўнены, што на свеце iснуюць толькi дзве групы жанчын: бескарыслiвыя, закаханыя, шчырыя Евы i сквапныя да чужых грошай распуснiцы. А на самай жа справе ў большасцi жанчын прага кахання лёгка суiснуе i зжываецца з неабходнасцю падтрымкi, заступнiцтва, - iм хочацца, каб нехта клапацiўся пра iх, абараняў, песцiў... У свае шэсцьдзесят восем гадоў я так ясна бачу гэта, што часам мне хочацца выць ад адчаю, - чаму я сам, сваiмi рукамi, адштурхнуў ад сябе каханне? I не дабрадзейнасць кiравала тады мною, а недаверлiвасць i скупасць. Варта было завязацца нейкай цiкавай сувязi, як яна раптам абрывалася - то ўсё разбурала мая падазронасць, то я сам рабiўся непрыемным жанчыне за тыя свае звычкi, якiя i ты недалюблiвала: за спрэчкi пра чаявыя з афiцыянтамi цi рамiзнiкамi. Я люблю загадзя ведаць, колькi павiнен заплацiць. Люблю, каб на ўсё была свая цана. Сорамна мне, брыдка, але прызнаюся: у распусце мне падабалася тое, што там была ўстаноўлена строгая цана. I хiба ў такога чалавека, як я, ёсць што-небудзь агульнае памiж сардэчнымi парывамi i голым жаданнем? Сардэчныя парывы... я не сумняваўся, што нiколi мне iх не здзейснiць, i таму душыў iх у самым зародку. Я быў вялiкi майстар забiваць у сабе ўсялякае пачуццё ў тую самую хвiлiну, калi розум i воля яшчэ адыгрываюць у каханнi асноўную ролю, калi мы стаiм на гранi страсцi i яшчэ можам поўнасцю аддацца ёй або вырвацца з яе путаў. Я выбраў самыя простыя адносiны - тыя, якiя можна купiць за пэўную цану. Цярпець не магу, калi мяне ашукваюць, але тое, што я павiнен заплацiць, я заўсёды заплачу. Вы ўсе гарлапанiце пра маю скупасць. Дык паслухайце: я нiколi не дазваляў сабе мець даўгi i заўсёды на месцы франк у франк аплочваў свае рахункi. Усе пастаўшчыкi, з якiмi мне даводзiлася мець справы, ведаюць i вельмi цэняць гэта. Я i ў думках не магу дапусцiць, што камусьцi вiнен хоць адзiн франк. Iменна так разумеў я i "каханне". За паслугi плацi i будзь здароў! Божа, якая агiда! Не, мусiць, залiшне я ўжо сябе бэшчу: усё ж такi кахаў я адну жанчыну, дый яна, здаецца, мяне кахала... Было гэта ў 1909 годзе, пад канец маёй маладосцi. Навошта замоўчваць гэты раман? Ты пра ўсё ведала i прыпомнiла мне гэта, калi табе спатрэбiлася сёе-тое ў мяне выпрасiць.

Я выратаваў гэтую маладзенькую настаўнiцу ад турмы (яе падазравалi ў дзетазабойстве). Спачатку яна аддалася мне ад удзячнасцi, але потым... У той год спазнаў я шчырае каханне... Але ўсё загубiў мой ненасытны эгаiзм. Мала таго што я трымаў яе ў беднасцi i галечы, я яшчэ патрабаваў, каб яна заўсёды належала толькi мне, каб нi з кiм не сустракалася, не бачылася, каб толькi я мог карыстацца ёю ў любы момант, калi мне ўздумаецца... Яна была маёй уласнасцю, маёй рэччу. Валодаць, карыстацца сабе на патрэбу, - гэтыя мае iмкненнi пашыралiся i на людзей. Я характарам рабаўладальнiк. I вось аднойчы ў жыццi я нiбыта i знайшоў сабе пакорлiвую ахвяру, якая адпавядала ўсiм маiм патрабаванням. Я трымаў яе пад суровым наглядам i сачыў нават за яе думкамi... Ах, ды што гэта я!.. Зусiм забыўся, што абяцаў табе не гаварыць пра такiя рэчы. Словам, паехала яна ў Парыж, бо так жыць больш не магла.