Ежи Анжиевски - Цемра зямлю ахiнае (на белорусском языке)

• Название: Цемра зямлю ахiнае (на белорусском языке)
• Автор: Ежи Анжиевски
• Жанр: История

---

Раздзел шосты

Вечар быў не познi, але вельмi цёмны, ветраны i дажджлiвы, калi почат дамоўнiкаў Вялiкага iнквiзiтара, цэлы дзень кiруючы трактам ля падножжа Сiера дэ Грэдас, дабраўся, нарэшце, да перавала Санта Ана i цяжкай горнай дарогай пачаў сыходзiць на ўзгор'i Старой Кастылii. Наваколле было бязлюднае i дзiкае, ды i слава ў яго была вельмi благая за рабункi i гвалты, якiя чынiлi навакольныя бароны, а таму ў гэтыя мясцiны, асаблiва начною парою, нават салдаты Святой эрмандады завiтвалi вельмi неахвотна.

Воз, на якiм спачываў вялебны айцец, быў шчыльна акрыты парусiнай. Рухаўся павольна, але ўсё роўна яго трэсла на здрадлiвых выбоiнах, бо дарога была няроўная, камянiстая i коўзкая. Адразу за перавалам Санта Ана iмжа перастала, затое iмгла, якая падымалася з далiн, гусцела ўсё больш. Запалiлi яшчэ паходнi, але гэта мала дапамагала, свяцiлi яны слаба. У глыбiнi цемры грымеў паток.

Дон Ларэнца дэ Мантэса ехаў паблiзу воза, ведучы свайго андалузца так упэўнена i свабодна, нiбы днём па роўнай дарозе. Падрэ Дыега, закрываючы ад ветру твар плашчом, пад'ехаў на сваiм канi да яго.

- Дон Ларэнца, - сказаў ён, - баюся я, што вялебны айцец не вынесе цяжкасцяў гэтай дарогi. Слабее з гадзiны на гадзiну.

Пан дэ Мантэса, статны i лёгкi, нягледзячы на тое, што быў абвешаны зброяй, здавалася, пранiкаў яснымi вачыма i ў мглу, i ў цемру. Ён спытаўся:

- Што загадаеш, вялебны ойча?

- Ведаеш гэтыя мясцiны?

- Я нарадзiўся пад Авiлай.

- Цi ёсць тут дзе спынiцца нанач?

Пан дэ Мантэса паказаў рукою наперад.

- За чвэрць гадзiны адсюль ёсць замак.

- Чый?

- Паноў дэ Лара.

З правага боку па крутым адхоне з грукатам асыпалася каменне.

- Галава гэтага вялiкага роду, - сказаў задуменна падрэ Дыега, - калi я не памыляюся, дон Мiгуэль дэ Лара?

- Так, ойча.

- Гэта праўда, што яго бацька ўзяў за жонку кабету з паганскага роду Абенцарагаў?

- Так, вялебны ойча, гэта праўда. Аднак яна прыняла нашу веру.

- Цi добрае iмя ў гэтага дона Мiгуэля?

На гэта пан дэ Мантэса адказаў:

- Я не ведаю дона Мiгуэля, але чуў, ён высока цэнiць свабоду.

Конь вялебнага айца пакаўзнуўся, але падрэ Дыега моцнай рукой у пару яго стрымаў, i той не ўпаў.

- Знаю такiх людзей, - сказаў з пагардай. - Цэняць сваю свабоду, не ведаючы, а што яшчэ горш, не хочучы ведаць, што такое сапраўдная свабода.

- Якраз гэта i я хацеў сказаць, вялебны ойча. Што загадаеш?

Падрэ Дыега адказаў:

- Вялебнаму айцу больш за ўсё патрэбен адпачынак.

Замак паноў дэ Лара сапраўды быў недалёка. Цёмны i зачынены, узносiўся мурамi i вежамi высока па-над дарогай, як каменнае гняздо над ускраем стромай скалы, а ля яе падножжа, недзе глыбока ўнiзе, шумела бурная рака.

Дарога, якая вяла да замка, была крутая i вузкая, конi слiзгалiся на ёй, мгла, праўда, трошкi ўжо разышлася, затое пранiзлiвы вецер дзьмуў проста ў твар. Некалькi лучнiкаў спешылiся, каб плячыма падтрымаць цяжкi воз.

Апынуўшыся перад мурамi замка, падрэ Дыега, прыгнечаны iх змрочнасцю, пашкадаваў аб сваiм рашэннi. Але вяртацца назад было позна. Якраз ужо адзiн з дамоўнiкаў затрубiў у рог, i, перш чым зацiхлi яго гукi, з вышынi пачуўся зычны голас:

- Хто вы такiя i што вам трэба?

Пан дэ Мантэса выехаў наперад. Крыкнуў:

- У iмя караля i каралевы - адчынiце!

Праз нейкую хвiлiну ўжо другi голас, малады i гучны, запытаўся:

- Хто гаворыць ад iмя караля i каралевы?

Пан дэ Мантэса адказаў:

- Яго дастойнасць, вялебны айцец Вялiкi iнквiзiтар.

- Падрэ Тарквемада? - здзiвiўся ў цемры юначы голас. - Якi ж iнтэрас, ды яшчэ так позна, мае да мяне дастойны пан Вялiкi iнквiзiтар?

Пан дэ Мантэса, нецярплiва гарцуючы на сваiм андалузцы, ужо хацеў востра адказаць, але падрэ Дыега паклаў яму далонь на плячо.

- Не варта нам, дон Ларэнца, гаварыць ганарыста i пыхлiва, - сказаў напаўголаса.

I са спакойнай годнасцю, трохi павысiўшы голас, сказаў у цемру:

- Хай будзе пахвалёны Iсус Хрыстос.

Было цiха. Спытаўся:

- Цi з панам дэ Лара гаворым?

- Так, я пан дэ Лара, - адказалi з муроў.

Падрэ Дыега павiнен быў зрабiць вялiкае намаганне, каб не выказаць сваю антыпатыю, якую абуджаў у iм гэты дзёрзкi голас. Сказаў:

- Цяжкая i смутная неабходнасць прымушае нас шукаць гасцiны ў вашым доме, пане. Вялебны айцец, пакутуючы ад цяжкай хваробы, едзе ў Авiлу, але мы баiмся, што можа не вытрымаць цяжкай дарогi, калi не адпачне гэтай ноччу.

- Няўжо пан Вялiкi iнквiзiтар сапраўды так цяжка хворы? - спытаўся пан дэ Лара, не вельмi ўдаючыся ў смутак.

Падрэ Дыега памаўчаў хвiлiну. Нарэшце сказаў:

- Усё так, як я сказаў.

- Тады заходзьце, - адказаў пан дэ Лара. - Цi пану Вялiкаму iнквiзiтару будзе дастаткова, калi яго будуць суправаджаць дзесяць вашых рыцараў?

На гэты раз падрэ Дыега не стрымаў абурэння i ўсклiкнуў:

- Божа мой! Не з мечам прыйшлi мы да гэтага дома, а з жальбай i з мiрам.

- Тады добра, - адказаў той, - будзьце маiмi гасцямi ўсе.

Прайшло шмат часу, перш чым апусцiлi развадны мост i адчынiлi браму. Калi ўсё гэта нарэшце зрабiлi, падрэ Дыега разам з панам дэ Мантэса, апярэдзiўшы воз, першыя ўехалi пад нiзкае скляпенне вежы. I як толькi ўехалi, вочы iх, прызвычаеныя да цермы, асляпiў бляск паходняў i смалiстых лучын. Толькi праз хвiлiну яны змаглi зарыентавацца, як многа нерухомых рыцараў i ўзброеных пахолкаў атачала з усiх бакоў шырокi надворак. I хоць людзей было вельмi многа, цiшыня стаяла на дзядзiнцы, цiха было i на змрочных мурах i замкавых вежах, чуўся толькi трэск агнёў.

Малады дон Мiгуэль, акружаны гайнёй паляўнiчых сабак, усмiхаўся i чакаў гасцей каля анфiлады, якая вяла ў замкавыя пакоi. Ён быў без зброi, меў на сабе прасторны, глыбока выразаны на шыi чырвоны каптан i светла-блакiтныя, скроеныя па арабскай модзе штаны. Як гэтым уборам, так i смуглявасцю скуры i разрэзам цёмных, гарачых вачэй ён больш нагадваў нявернага маўра, чым кастыльскага рыцара.

Падрэ Дыега, сыходзячы з каня, зноў мусiў стрымацца, каб не выдаць варожых пачуццяў, якiя абуджаў у iм гэты малады галава роду дэ Лара. Ён думаў, што па заведзеным парадку яго прывiтаюць адпаведна яго сану i годнасцi. Але дон Мiгуэль, усё яшчэ ўсмiхаючыся, маўчаў i, здавалася, зусiм не збянтэжаны зацягнутай цiшынёй, бестурботна лашчыў рукою сабак. Тады падрэ Дыега наважыўся загаварыць першы.

- Мiр з табою, сыне мой, - сказаў ён.

Той моўчкi пакланiўся, не адпускаючы сабак. Воз вялебнага айца спынiўся непадалёк, i пусты двор пачаў запаўняцца тлумам фамiльянтаў. "Дурнiца, падумаў падрэ Дыега, - i так рана цi позна дастане цябе рука справядлiвасцi". А ўголас сказаў:

- Думаю, сыне мой, ты разумееш, якi табе i твайму дому гонар прымаць госцем асобу айца Вялiкага iнквiзiтара.

Дон Мiгуэль адпiхнуў вялiзнага харта, якi лапамi ўспяўся яму на грудзi.

- Пайшоў! - сказаў мякка i лагодна.

Пасля павярнуўся да айца Дыега:

- Я не ганюся, дастойны пане, за гонарам. Навошта мне той гонар? Маю, як бачыце, усё.

I з гасцiнным жэстам дадаў:

- Заходьце, аднак, дастойны пане. Мае людзi пакажуць вам дарогу. А можа, вы хочаце быць з панам Вялiкiм iнквiзiтарам?

- Так, - сказаў падрэ Дыега, - стан вялебнага айца патрабуе гэтага.

Дон Мiгуэль павярнуўся да капiтана, якi стаяў побач, пануры i маўклiвы:

- Вы пан дэ Мантэса?

Дон Ларэнца ўздрыгнуў.

- Адкуль вы мяне ведаеце?

- А хто ж вас не ведае? - адказаў той. - Заходзьце, калi ласка.

I, адагнаўшы сабак, сышоў з вузкiх сходаў, каб даць дарогу людзям, якiя здымалi з воза цела Вялiкага iнквiзiтара.

Цень смерцi спачываў на твары айца Тарквемады. Ужо ў дарозе, у першую ноч, яго хапiў частковы паляруш, i падрэ страцiў мову i прытомнасць. Цяпер, калi яго на плячах неслi дамоўнiкi, ён таксама здаваўся непрытомным. Ад святла паходняў, што калыхалiся на ветры, на яго схуднелы твар падалi водблiскi i ценi, а сам твар быў нерухомы i немы. Адно толькi вока падрэ Тарквемады было адкрытае, але i яно, пакутлiва гледзячы ў бяздоннае неба, здавалася, нiчога не бачыла ў гэтым свеце.

Пан дэ Мантэса зняў з дапамогай чаляднiка зброю i адправiў таго. Ён хацеў пабыць адзiн. Сеўшы перад камiнам сагрэцца, ён зразумеў, што застанецца сам-насам аж да свiтання, неабходнасць адзiноты занепакоiла яго. I хоць быў стомлены, спаць не хацелася.

Адведзены пакой быў не шырокi, але, як i ўсе астатнiя, праз якiя ён праходзiў, абсталяваны з пышнасцю, якое ён не сустракаў нават у сама багатых i магутных паноў каралеўства. Усё тут iшло насуперак рыцарскай суровасцi i аскетызму. Дарагiя дываны на падлозе, старажытныя муры расквечаны каляровымi мазаiкамi, нiзкi i шырокi ложак займаў, як на злосць добрым звычаям, занадта шмат месца, а насупраць камiна сафа, засланая ўзорыстым палатном, уся ў мяккiх падушках, паўколам акружала iнкруставаны стол. Усход адчуваўся нават у паветры, насычаным пахам ружовага алею.

На стале стаяў прыгатаваны госцю посiлак: трохi халоднага мяса, хлеб i садавiна. Дон Ларэнца адсунуў ежу, пацягнуўся па вiно. Яно было салодкае, пахучае i вельмi моцнае. Але не дало таго, чаго ён хацеў. Пасля некалькiх кубкаў яму стала яшчэ цяжэй на сэрцы, i думкi, ад якiх ён хацеў уцячы, пачалi няўмольна даймаць яго.