Ганс Андерсен - Казкi (на белорусском языке)

• Название: Казкi (на белорусском языке)
• Автор: Ганс Андерсен
• Жанр: Прочая детская литература

---

Падзякаваў купецкi сын, вярнуўся ў лес. Сеў у свой куфар i прыляцеў на дах палаца. Адтуль улез да прынцэсы праз акно.

Прынцэса якраз спала на канапе. Яна была такая прыгажуня, што купецкi сын не ўтрымаўся i пацалаваў яе. Прынцэса прачнулася, спалохана спытала:

- Вы хто?

- Турэцкi бог! - адказаў купецкi сын. - Я прыляцеў да вас з неба.

Прынцэсе гэта спадабалася. Яны селi побач. I госць пачаў расказваць ёй казкi: пра яе вочы, прыгажосць, урэшце, пра буслоў, якiя прыносяць людзям маленькiх дзяцей.

Так яны i пазнаёмiлiся, спадабалiся адзiн аднаму. Хлопец прапанаваў прынцэсе выйсцi за яго замуж. Яна пагадзiлася, але сказала пры гэтым:

- Прыйдзiце сюды ў суботу. У мяне будуць пiць гарбату кароль i каралева. Iм спадабаецца, што я выходжу замуж за турэцкага бога. А вы пастарайцеся расказаць iм цiкавую казку. Толькi ўлiчыце: мама любiць казкi павучальньныя i сур'ёзныя, а бацька - вясёлыя.

- Мае казкi i будуць вясельным падарункам, - паведамiў купецкi сын.

Прынцэса на развiтанне падарыла свайму жанiху шаблю, выкладзеную чырвонцамi. Такога багацця яму i не хапала. На тым яны развiталiся.

Паляцеў хлопец у горад, купiў сабе новы халат. Ды засеў у лесе складваць казку. Не думайце, што гэта так проста.

Але вось казка гатова. I якраз наступiла субота. Усё адбылося, як сказала прынцэса. Кароль, каралева i ўвесь двор сабралiся да прынцэсы на гарбату. Купецкага сына прынялi як найлепш.

- Ну, раскажы нам казку! - папрасiла каралева. - Толькi што-небудзь сур'ёзнае, павучальнае.

- Але каб i пасмяяцца можна было! - дадаў кароль.

- Добра! - адказаў купецкi сын.

Паслухаем i мы яго казку.

"Жыў-быў пачак запалак. Ляжалi запалкi на палiцы памiж крэсiвам i старым жалезным кацялком. Час ад часу яны расказвалi суседзям пра сваё дзяцiнства:

- Добра нам было ў маладосцi. Жылi мы ў лесе зялёнай сасной. Кожную ранiцу i штовечар пiлi брыльянтавую гарбату - расу. Цалюткi дзень свяцiла нам сонейка, а птушкi расказвалi казкi. Мы ганарылiся сваiм багатым родам. Лiставыя дрэвы былi апрануты толькi летам. А мы мелi зялёную вопратку круглы год, нават зiмой. Але аднойчы з'явiлiся ў лесе дрывасекi, i пачалiся вялiкiя перамены. Загiнула ўся наша сям'я. З нашага шаноўнага дрэва зрабiлi запалкi. Вось мы, важныя паны, ляжым цяпер на кухнi, служым чэрнi.

- Са мной усё было iнакш, - сказаў жалезны кацялок. - Як толькi з'явiўся на свет, мяне бясконца чысцяць, шкрабуць, ставяць на агонь. Калi сказаць праўду, то я займаю ў хаце першае месца. Адзiнае маё балаўство - ляжаць пасля абеду чысценькiм на палiцы ды гутарыць з сябрамi.

Кацялок пачаў расказваць розныя небылiцы пра вядро, кошык, гаршчок. Яго супынiла крэсiва:

- Вельмi, дружа, ты разбалбатаўся. Цi не лепш бы нам паслухаць iншых?

- Так, так, давайце пагаворым, хто з нас важнейшы, - прапанавалi запалкi.

- Не, я не люблю гаварыць пра сябе, - сказала глiняная мiска. - Я пачну i паведаю сёе-тое з жыцця, што будзе знаёма ўсiм i кожнаму. Дык вось, на беразе роднага мора, у цяньку ад дацкiх букаў...

- Цудоўны пачатак! - пахвалiлi талеркi.

- Там у адной мiрнай сям'i правяла я сваю маладосць. Уся мэбля была палiраваная. Падлога чыста вымытая. А фiранкi на вокнах мянялiся кожныя два тыднi.

- Як цiкава! - сказала мяцёлка. - У вашым аповедзе так i адчуваецца жанчына, якая любiць чысцiню.

- Так, так! - пацвердзiла вядро, ад задавальнення нават падскочыла i выплюхнула на падлогу крыху вады.

Глiняная мiска тым часам прадаўжала свой аповед. Талеркi загрымелi ад захаплення. Мяцёлка дастала са скрынi з пяском пучок зялёнай пятрушкi i ўвянчала iм мiску.

Вугальныя абцугi пусцiлiся ў скокi. Бог ты мой, як яны ўскiдвалi то адну, то другую нагу!

Павiнен быў заспяваць самавар. Але ён важнiчаў, маўляў, можа спяваць толькi тады, калi ўсярэдзiне ў яго кiпiць.

- Што ж, - сказала гусiнае пяро, якое ляжала на акне, абмакнутае ў чарнiльнiцу, - калi самавар не хоча спяваць, хай заспявае салавей, якi вiсiць за акном у клетцы.

- Па-мойму, гэта непрыстойна слухаць нейкую нетутэйшую птушку, - зазначыў медны iмбрык, зводны брат самавара.

- Давайце шумець! - закрычалi ўсе.

Раптам дзверы адчынiлiся, увайшла служанка. Усе прыцiхлi, нi гугу. Але не было нiводнага гаршка, якi б не думаў пра сваю знакамiтасць. Кожны думаў пра сябе: "От каб я ўзяўся за справу, было б весела!"

Служанка ўзяла запалкi i запалiла iмi свечку. Божа мой, як яны фыркалi, калi запальвалiся!

"Вось цяпер усе бачаць, што мы тут важныя асобы, - думалi яны. - Якi ад нас бляск, колькi святла!"

Так яны i згарэлi.

- Цудоўная казка! - сказала каралева. - Я нiбыта сама пасядзела на кухнi разам з запалкамi. Так, ты варты рукi нашай дачкi.

- Безумоўна! - пацвердзiў кароль. - Вяселле адбудзецца ў панядзелак!

Кароль i каралева звярталiся да жанiха на "ты". Яны паверылi, што ён вельмi хутка стане часткай iх сям'i.

Вечарам у горадзе наладзiлi iлюмiнацыю. Народу кiдалi пампушкi i абаранкi. Хлапчукi лавiлi iх, крычалi "ўра".

А купецкi сын накупляў ракет, хлапушак. Узляцеў з iмi на сваiм куфры-самалёце i давай пiф-пафаць. Туркi скакалi ад радасцi, бо яшчэ нiколi не бачылi такога феерверка. I паверылi, што на прынцэсе жэнiцца сам турэцкi бог.

Купецкi сын зноў схаваў свой куфар-самалёт у лесе. Вярнуўся ў горад i з прыемнасцю слухаў, што казалi людзi пра яго.

- Бачыў я самога турэцкага бога! - сказаў адзiн гараджанiн. - Вочы ў яго нiбыта зоркi, а барада - пена марская!

- Ён лятаў на вогненным плашчы! - расказваў другi.

Наблiжаўся час вяселля, i купецкi сын пайшоў у лес, каб сесцi ў свой чароўны куфар ды паляцець да нявесты. Але здарылася нечаканая бяда.

Куфар згарэў. Ад яго застаўся толькi попел. Вiдаць, у час феерверка ў iм аселi iскры. Яны тлелi, тлелi дый успыхнулi.

Так i не пашчасцiла купецкаму сыну зноў узляцець на каралеўскi палац, да вокнаў прынцэсы.

А яна ўвесь дзень стаяла на даху, чакала яго. Ды чакае i па сёння!

Жанiх жа ходзiць па белым свеце, расказвае новыя казкi. Толькi цяпер яны ўжо не такiя вясёлыя, як была яго першая казка пра запалкi.

ЦЕНЬ

Вось ужо дзе палiць сонца - дык гэта ў гарачых краiнах! Людзi загараюць там да таго, што робяцца чырванаскурымi, а ў самых гарачых краiнах чырвонымi, як мурыны. Але мы пагаворым пакуль толькi пра гарачыя краiны; сюды прыехаў з халоднай стараны адзiн вучоны. Ён стаў бегаць у шубе па горадзе, як у сябе дома, але неўзабаве адмовiўся ад гэтага i, як усе разважлiвыя людзi, пачаў сядзець увесь дзень дома з зачыненымi аканiцамi i дзвярыма. Можна было падумаць, што ўвесь дом спiць або нiкога дома няма. Вузкая вулiца, забудаваная высокiмi дамамi, скварылася на сонцы з ранiцы да вечара; сiл нiякiх не было цярпець гэтую гарачыню! Вучонаму, якi прыехаў з халоднай краiны, - а ён быў чалавек разумны i малады яшчэ, - здавалася, быццам ён сядзiць у гарачай печы! Гарачыня моцна ўплывала на яго здароўе; ён пахудзеў, i нават цень яго неяк увесь зморшчыўся, стаў шмат меншым, чым быў у халоднай краiне; гарачыня паўплывала i на яго. Абодва яны - i вучоны, i цень - ажывалi толькi з надыходам вечара.

I сапраўды, люба было паглядзець на iх! Як толькi ў пакой прыносiлi свечкi, цень расцягваўся на ўсю сцяну, захоплiваў нават частку столi - яму не трэба было добра пацягнуцца, каб выпрастацца i набрацца сiлы. Вучоны выходзiў на балкон i таксама пацягваўся, выпростваўся, любаваўся ясным вячэрнiм небам, у якiм запальвалiся залатыя зорачкi, i адчуваў, што ён зноў адраджаецца да жыцця. На ўсiх iншых балконах - а ў гарачых краiнах перад кожным акном балкон - таксама вiдаць былi людзi; дыхаць паветрам усё ж неабходна - нават таму, каго сонца зрабiла чырванаскурым.

Ажыўленне панавала i ўнiзе, на ходнiках вулiцы, i ўверсе, на балконах. Шаўцы, краўцы ды iншы рабочы люд - усе iшлi на вулiцу, выносiлi туды сталы i крэслы, запальвалi свечкi. Жыццё закiпала ўсюды; вулiцы асвятлялiся тысячамi агнёў, людзi - хто спяваў, хто размаўляў з суседам; па ходнiках рухалася мноства людзей; па маставой кацiлiся экiпажы, тут прабiралiся, пазвоньваючы званочкамi, ўючныя вослiкi, там цягнулася пахавальная працэсiя; трэск хлапушак, якiя кiдалi вулiчныя хлопчыкi раздаваўся гул званоў... Жыццё так i бiла крынiцай усюды! Цiха было толькi ў адным доме, якi стаяў якраз насупраць таго дома, у якiм жыў вучоны. Дом не быў аднак не жылым: на балконе красавалiся цудоўныя кветкi; без палiвання яны не маглi б цвiсцi так ярка, нехта ж палiваў iх - значыць, у доме нехта жыў. Дзверы, якiя выходзiлi на балкон, таксама адчынялiся вечарам, але ў самiх пакоях было вельмi цёмна, па крайняй меры ў першым. З iншых пакояў чулася музыка. Вучоны ўспрымаў яе як чароўную, але магло быць i так, што яму гэта толькi здавалася: на яго думку, тут, у гарачай краiне, усё было цудоўнае; адна бяда - сонца! Гаспадар дома, дзе жыў вучоны, сказаў, што i ён не ведае, хто жыве ў суседнiм доме: там нiколi не з'яўлялася нi адна жывая душа; а што датычылася музыкi, дык ён яе знаходзiў вельмi сумнай.

- Быццам хто сядзiць i дзяўбе ўсё адну i тую ж п'есу. Справа не ладзiцца, а ён не здаецца, маўляў, - даб'юся свайго! Дарэмна, аднак, стараецца, нiчога не атрымлiваецца!