Сергей Давидович - Замалёўкi (на белорусском языке)

• Название: Замалёўкi (на белорусском языке)
• Автор: Сергей Давидович
• Жанр: Научная Фантастика

---

Калi нарадзiўся я, суседкi абуралiся:

- Зося! Што ты робiш? Цi ж можна даваць народжанаму iмя таго, хто перад iм сышоў у зямельку? Дрэнная прыкмета!..

Малайчына мама! Не пабаялася i не памылiлася!

Жыву ж я, дзякуй Богу, больш за паўвека, i ў маiм сэрцы жыве той маленькi Сярожка, чыё светлае iмя я нашу.

ПАГАРЭЛЬЦЫ

Пасля вайны ўсiм жылося нялёгка. А чаму ж нам, нашай сям'i, спытаецеся вы, было найгорш за ўсiх? Можа, я трошкi перабольшваю, каб выклiкаць у вас спачуванне? Не! Наадварот, я пазбягаю закранаць тыя зусiм жахлiвыя, неверагодныя цяжкасцi, якiя сапраўды амаль немагчыма ўявiць. На мой погляд, я апiсваю звычайнае пасляваеннае дзяцiнства, тыя маленькiя кавалачкi жыцця, якiя, дзякуй Богу, высветлiлi промнi памяцi.

Дык чаму нам жылося ў тых жа Будах горай за ўсiх? Таму, што пасля сканчэння вайны ў Беларусi былi тры катэгорыi гаротных людзей, якiя адрознiвалiся адзiн ад аднаго даволi значна. Першая катэгорыя - гарадскiя жыхары, другая - вясковыя. А ўжо з вясковых жыхароў вылучалiся самыя найгаротнейшыя людзi i пагарэльцы.

Уявiце чалавека, якi пасля вызвалення родных мясцiн вярнуўся на сваю сядзiбу, у сваю ацалелую хату. Запусценне, бедната, голад. Але, з другога боку - дах над галавой, нейкiя чарапы, нейкае адзенне, тапор, рыдлёўка, лыжка, мiска. Зноў ты хоць i бедны, а гаспадар, табе ёсць з чаго пачынаць, ёсць ад чаго адштурхнуцца.

А цяпер уявiце пагарэльцаў - нас, напрыклад. Немцы наляцелi ў вёску, калi мы яшчэ спалi, пазганялi ўсiх у свiран у чым былi. Як мы засталiся жывымi адзiн Бог ведае. Вёску з усiм нашым небагатым скарбам спалiлi. I сёння яшчэ выворваецца i аплаўленая цэгла, i аплаўленае шкло...

Частку вайны мы прагаравалi з партызанамi, было страшна, але ж i нейкi булён перападаў. Потым на Палiку трапiлi з партызанамi ў акружэнне ратавалiся хто як мог. Ляцелi па лясах па каленi ў крывi. Што мы мелi, вярнуўшыся ў родную Карпiлаўку пасля яе вызвалення? Акрамя вошай, якiя вiселi на нас шышкамi, - нiчога! Вугельчыкi ад нашага дома i тыя параслi крапiвой i палыном. З вялiкай цяжкасцю мама, без рыдлёўкi, ледзь не зубамi, выкапала зямлянку, у якой, акрамя яловых лапак, нiчога не было.

Вярталiся суседзi, хто выжыў, i таксама, як краты, зарывалiся ў зямлю.

А чым кармiць дзяцей? Мама хадзiла па навакольных няспаленых вёсках прасiла ў людзей лушпаi ад бульбы, - людзi давалi гэтыя лушпаi, бо мама казала, што дзецi памiраюць з голаду. Гэтым i ратавалiся ад смерцi.

З такiм багаццем мы перабралiся ў Буды, дзе пасялiлiся ў гнiлы, дзiравы калгасны трысценак. Але гэта ўжо была не зямлянка, можна рызыкнуць i зiмаваць. Разжыцца было вельмi цяжка. Калгас нiчога не плацiў за працу, лесу, каб пабудавацца, не даваў, насення не было. А няма насення - няма i ўраджаю, няма ўраджаю - зноў голад...

Выручалi сваякi, якiя жылi ў Менску, - аддавалi рознае непатрэбнае адзенне. Iм яно было непатрэбнае, нам - шык.

Вярнуўся з вайны тата, прывёз адзiны трафей - нямецкi гармонiк. Гэты гармонiк нас калi-нiкалi выручаў. Жыццё не супынiлася, людзi жанiлiся, моладзь хацела танцаў, а без гармонiка - што за вяселле, што за вечарынка? Тата быў надзвычай здольным гарманiстам, ён быў нарасхоп. З вяселля ж ён вяртаўся дамоў - з кавалкам хлеба i са шматком сала.

Вось так памаленьку мы, пагарэльцы, карабкалiся з нястачы, намнога адстаючы ад астатнiх.

ПЫТАННЕ

Вайна не шкадавала нiкога. У яе пражорлiвым полымi загiнулi мiльёны людзей i старых, маладых, дзяцей...

За пасляваенныя дзесяцiгоддзi да тых загiнуўшых мiльёнаў далучылiся i працягваюць далучацца новыя мiльёны ненароджаных людзей, якiя застаюцца ўмоўнымi неадушаўлёнымi лiчбамi, няздольнымi прадоўжыць род чалавечы. Лiк ненароджаных, а значыцца, забiтых, павялiчваецца ў геаметрычнай прагрэсii, канца гэтаму не будзе. Вось што такое вайна...

Усе гады свайго жыцця я шукаў адказ на адно пякучае пытанне: чаму нас, карпiлаўцаў, немцы сагналi ў калгасны свiран, каб спалiць, як спалiлi Лясiны з iх ста дваццаццю сем'ямi, але ў апошнi момант прапусцiлi скрозь рады кулямётаў i далi магчымасць пайсцi ў лясы? Вёску спалiлi, а людзей выпусцiлi... Чаму пашкадавалi?

Вёска знаходзiлася ў зоне актыўных партызанскiх дзеянняў, партызаны былi частымi "госцямi" ў Карпiлаўцы, мама нават выконвала iх заказ - пякла хлеб. Можа, немцы пра гэта прама i не ведалi, але, пэўна, здагадвалiся, бо вёску проста так не спалiлi б. Не ведалi немцы i таго, што старэйшы мой брат Коля партызанiў у гэтых мясцiнах. Немцы палiлi ў нашай мясцовасцi вёскi з людзьмi "гуляючы". Толькi пачуюць, што партызаны наведалi якую-небудзь вёску, - палiлi яе з людзьмi без разбору. Што ўжо казаць пра нашу, з якой, як я ўжо казаў, партызаны "не вылазiлi"!

Доўгi час нашай выратавальнiцай я лiчыў настаўнiцу Марыю Аляксандраўну Васiлевiч, аднавяскоўку. Многа разоў гутарыў з ёй пасля вайны, гутарыў з многiмi людзьмi - сведкамi тых падзей, але не ўсё, як кажуць, стыкавалася, нечага цi некага ў той дзеi не хапала - не хапала галоўнай дзеючай асобы.

I вось зусiм нядаўна даведаўся пра наступнае: аднекуль у немцаў-карнiкаў, што "прасейвалi" нашу акругу, з'явiўся новы перакладчык. Хударлявы, валасы прамыя, светла-русыя, амаль белыя, зачэсаныя назад. Хто ён быў i адкуль невядома. Як яго прозвiшча - невядома. Нiчога пра яго невядома. Прасачыўся памiж людзей слых, быццам ён недзе некаму шапнуў: "Пакуль я ў немцаў перакладчыкам - людзi гарэць не будуць".

Гаварыў ён так цi не - таксама невядома. Але людзi сапраўды перасталi гарэць. Тое, што гэты знешне непрыкметны чалавек быў з немцамi ў Карпiлаўцы, калi вырашаўся наш лёс, - гэта так.

Вось i ўсе звесткi пра гэтага таямнiчага незнаёмца. Ёсць яшчэ адна несуцяшальная i сумная: неўзабаве немцы павесiлi яго ў Заслаўi. Потым лёталi па вёсках на конях прадстаўнiкi партызанскай брыгады - усё пыталiся, можа, хоць хто, хоць што ведае пра таго чалавека... Так ён i пайшоў з жыцця невядомым i, магчыма, гераiчным. Не выключана, што яму i хутчэй усяго яму я абавязаны сваiм выратаваным жыццём.

Нiзка схiляюся перад iм за тое, што разам з узняўшымся попелам ад спаленых карпiлаўскiх хатаў не было майго попелу...

СУСТРЭЧА

Нарэшце вызвалiлi Менск ад немцаў. Хутчэй не Менск, а тое, што ад яго засталося - горы бясформеннага бетону, бiтай цэглы, закураныя астаткi дамоў.

Птахам разляцелася па Беларусi вестка, што рыхтуецца партызанскi парад. Удзельнiкi вызвалення беларускай сталiцы пройдуць урачыстым маршам па вулiцах горада i ля ацалелага Дома ўрада.

Вестка гэта даляцела i да нашай вёскi. Мама захвалявалася, зазбiралася ў Менск - недзе ж партызанiў яе сын Коля - мой старэйшы брат. Пра яго лёс даўно не было нiчога чуваць, а на вайне да бяды недалёка.

Пайшла мама ў Менск - авось дзе сярод партызан пашчасцiць убачыць яго. Пайшла пешшу, спяшалася, каб паспець да прызначанага часу.

Людзей, падобных маме, было так многа, а жывая партызанская рака цякла так магутна i шумна, што мама, як нi старалася, сына свайго не ўбачыла. Ад хвалявання, напругi i страху прапусцiць, не заўважыць самага для яе роднага, самага галоўнага чалавека ў шматтысячнай калоне партызан - перад вачыма ўсё паплыло, змяшалася са слязьмi...

Назад iшла зноў жа пешшу. Ды i пасля вайны, доўгiя гады, схадзiць пешшу ў Менск i аб адзiн дзень вярнуцца назад - лiчылася звычайнай справай.

Сёння чалавек будзе душыцца, палiць нервы, лаяцца, цiснуцца ў перапоўнены аўтобус цi тралейбус, а пешшу не пройдзе нават аднаго прыпынку. Распанелi...

Iдзе мама дамоў, нясе ў сэрцы страшны груз невядомасцi. А што, калi забiлi? А што, калi трапiў у палон?..

Iдзе мама, выцiрае гарачыя слёзы, гонiць ад сябе чорныя думкi. Прытамiлася i села ў вёсцы Дубаўляны пад плот адпачыць, сiл набрацца.

Адпачыўшы, устала, каб iсцi далей, - паглядзела ў бок Менска i вачам не верыць. Хацела кiнуцца з месца, дзе стаяла, i не змагла - ногi падкасiлiся, самлелi, з вачэй пацяклi слёзы радасцi i шчасця. З-за пагорка, на дарозе паказаўся Коля, якi шпарка джгаў у напрамку сваёй вёскi. Яго хаду i потым, пасля вайны, немагчыма было зблытаць з нечай, настолькi спрытна i лёгка ён перастаўляў ногi.

Коля, пасля партызанскага параду, адпрасiўся ў камандзiра на дзень, каб даць вестачку родным, што жывы, яшчэ здольны моцна трымаць у руках зброю...

Даўно няма ў жывых Колi, пайшла з жыцця i мама, а я, з году ў год, кожны раз, едучы ў Карпiлаўку, адчуваю шчымлiвасць у сэрцы ля таго святога для мяне месца.

ПАГОНЯ

Калi мяне на досвiтку расштурхаў i падняў з пасцелi мой брат Коля, я, прадзёршы вочы, i не думаў, што праз якую гадзiну-дзве стану ўдзельнiкам надзвычай хвалюючага, небывала захапляючага здарэння, якое смела можна назваць пагоняй.

Як вы думаеце, для чаго старэйшы брат падняў з пасцелi такую мелюзгу, як я, у час, калi нават сонца яшчэ не думала ўставаць? Няўжо я такi важны работнiк, што без мяне - i сонца не ўстане? Ды не! Мой брат ведаў, што рабiў! Ёсць справы, у якiх такiя смаркатыя, як я, - незаменныя асобы. Вось гэтым раннiм ранкам якраз i гатавалася такая справа...

Я апрануўся i, пазяхаючы пасля сну ды паляскваючы зубамi ад холаду, пасунуўся ўслед за братам туды, дзе ўжо гарэў агонь пад бочкай, у якой пачынала пабулькваць i барматаць брага. Убачыўшы агонь, я павесялеў i прыбадзёрыўся. Тут мне брат i кажа: