Сергей Давидович - Замалёўкi (на белорусском языке)

• Название: Замалёўкi (на белорусском языке)
• Автор: Сергей Давидович
• Жанр: Научная Фантастика

---

Паўзу я з нейкiм ражончыкам, замяняўшым стрэльбу, па гэтым арэшнiку i нечакана натыкаюся на Шурку, якi ляжаў на спiне, распластаўшы рукi i заплюшчыўшы вочы.

Я, як i належыць, пытаюся:

- Што з вамi, таварыш камандзiр?

У адказ - нi гуку... Зноў i зноў задаю тое ж пытанне - вынiк аднолькавы. Я не на жарт перапужаўся i давай крычаць на ўвесь арэшнiк, клiкаць на дапамогу.

Пазбягалiся i "нашы", i "не нашы" i давай валтузiць Шурку - не дай Бог памёр.

Нарэшце ён, не адкрываючы вачэй, працадзiў скрозь зубы:

- Мяне ранiлi проста ў сэрца...

Хух! Цяпер ужо i ў нас адлягло ад сэрца.

Аказваецца, Шурка гэтак увайшоў у ролю.

I СМЕХ, I СЛЁЗЫ

Сядзiм мы неяк са старэйшым братам Кастусём на печы i шчыкочымся - зубы скалiм. То ён мяне пакоцiць, то я на яго ўссяду. Весела! Валтузiмся, ажно печ трашчыць, ажно комiн хiстаецца.

Але праўду кажуць - надта не рагачы i не выскаляйся, бо хутка плакаць будзеш.

Так яно i атрымалася. Кастусь за мяне на чатыры гады сталейшы, у яго i сiл значна больш. Ён мяне прыцiснуў i казыча, а я... а я, сказаць вам па сакрэту, баюся гэтага казытання i сёння горш за ўсё на свеце. Я й сёння буду ўцякаць ад гэтага хоць па сценах, хоць па столi, хоць у ваду, хоць у агонь.

А тады куды я мог уцячы, калi ён мяне прыцiснуў, а я ўжо заходжуся ад смеху, ажно сiнею? Што я мог зрабiць? Як мог ратавацца? Правiльна! Толькi адным спосабам. Я яго i скарыстаў - што першае папалася пад руку, тым я i смалянуў брату ў зубы. А папалася, на жаль, нешта важкае, бо ў беднага Кастуся выскачыла адразу аж тры зубы. Ды якiя! Самыя што нi ёсць найпярэднiя! Як карова языком злiзала. Вось мы i нарагаталiся, i наказыталiся, i навыскалялiся. Сядзiм на печы, звесiўшы ногi, i плачам. Кастусь таму, што балiць, я - таму, што зрабiў брата шчарбатым. Сам сябе ён убачыць доўга не мог, бо не было люстэркаў.

Гэты сумны выпадак каб i хацеў выкiнуць з галавы, дык немагчыма, бо i праз паўвека, пры сустрэчы з братам, бачу яго ўстаўленыя зубы.

НАВУЧЫЎ

У дубе, як iсцi на Жукаўку, вадзiлiся шэршнi. Iх раней было на кожным кроку - i ў крушнях, i ў дуплах, i дзе iх толькi не было. Каб сказаць, што яны былi "задзiрыстымi", дык не. Не чапай iх, i яны не зачэпяць.

А якi ж гэта падшыванец пройдзе каля шэршняў, каб не кiнуць у iхнi бок камень цi палку? Вось i я ўнадзiўся хадзiць да гэтага дуба i кiдаць па дупле каменнямi. Камень стукнецца аб дуб i адскоквае, а шэршнi за iм. Цiкава! Канешне, ёсць рызыка, што шэршань можа не за каменем паляцець, а за тым, хто яго кiдае, але ў гэтым заключаецца ўся вастрыня гульнi, якая i прываблiвае.

Аднаго разу набраў я каменняў, стаў, як заўсёды, на "баявую" пазiцыю i давай шпурляць. Ды, мусiць, я ўжо ў тых шэршняў сядзеў у пячонках, бо адзiн з iх паляцеў не за каменем, а прамiком да мяне. Шэршань - гэта цэлы бамбавоз, i гудзе ён грозна, як бамбавоз. Я ад страху ледзь не абамлеў. Не паспеў я i пiкнуць, як ён грызануў мяне за руку ля локця. Было такое адчуванне, што мне нехта палкай па руцэ трэснуў. Добра, што пашкадаваў мяне i не ўкусiў за твар.

Я схапiўся за руку i з дзiкiм гвалтам панёсся дахаты.

Да таго дуба болей я не падыходзiў.

СПРЭЧКА

Далёка за Будамi, як iсцi на Сухую Гару, жанчыны, i сярод iх мая мама, жалi сярпамi калгаснае жыта. Спёка стаяла страшэнная, i мы, хлопчыкi i дзяўчынкi - дзецi гэтых жнеек, набралi ў бутэльку вады i панеслi яе сваiм змучаным матулям.

Хто з нас прапанаваў зрабiць такi высакародны ўчынак - не памятаю. Усё было б добра, але ў аднаго хлапчука знайшлася ў кiшэнi цукерачка-гарошына, якую ён нiяк не адважваўся з'есцi, бо яна была апошняя. Яго тата хварэў на сухоты, i, каб "падтрымаць" яго здароўе, прывозiлi з Менска пасля продажу шчаўя маленькi кулёчак цукерак - рознакаляровага гарошыку, можа, грамаў сто, бо на большае i лепшае не хапала грошай, хоць бы хлеба купiць ды з голаду не памерцi. (Неўзабаве яго тата i памёр.)

Вось гэтую прыгожую гарошынку наш сябар "аджалеў" i кiнуў у бутэльку "для смаку". Але адразу нас занепакоiла - чыя мама будзе пiць ваду апошняй? Усе разумелi - апошняй дастанецца цукерачка.

Падняўся шум, пiск, штурханiна, кожны крычаў:

- Мая!

Кожны спрабаваў завалодаць бутэлькай, каб потым i распараджацца ёю. I да таго мы завалтузiлiся, што бутэлька слiзганула з рук, бразнулася аб каменьчык i разбiлася. Мы акамянелi ад нечаканасцi.

Сонца пякло нясцерпна...

ПРОМАХ

Гулялi ў лапту. Мячыка ў нас не было, але гэта не бяда. Скруцiлi яго з ануч - чым не мячык? Адзiн яго падкiдвае, другi палкай стараецца папасцi па iм, каб ён ляцеў як мага далей. Гулялi хлопцы, якiм было ўжо год па дванаццаць, а такую, як мы, пяцi-шасцiгадовую мелюзгу не бралi. Але я так прасiўся, так скуголiў, каб дазволiлi хоць мячык падкiнуць, што Вiцька Жукавец (чамусьцi яго звалi Красянцом), якi стаяў з палкай, нарэшце злiтаваўся i дазволiў мне падкiнуць "мячык".

Не ведаю, што атрымалася - цi я стаў заблiзка да Вiцькi, цi ён не тым бокам да мяне, але Красянец з усяго размаху "змазаў" мне палкай па пераносiцы, ажно iскры (якiя там iскры?) - ажно вуголлi з вачэй пасыпалiся. Я залiўся крывёй i брыкнуўся, як падсечаны.

З тае пары мой нос крыху крываваты, мусiць, не так храшчык зросся. Затое гульнi ў лапту нiколi не забуду.

ШКАДА...

Да мяне, як вiхор, падляцеў Жэнька i, сцiскваючы "лодачкай" далонi, у якiх быў аловак, спытаўся з жарам:

- Не ты згубiў?

У мяне перахапiла дух. Сапраўдны аловак! Мне ж так хацелася маляваць, але не было чым i на чым, таму мы, дзецi вайны, малявалi на пяску. А тут сапраўдны аловак! А якi Жэнька чэсны! Знайшоў аловак i шукае гаспадара!

Я, доўга не думаючы, адказаў Жэньку: "Мой!" - хоць нiчога не губляў, бо губляць не было чаго.

Жэнька з такiм жа жарам "заiржаў" i паказаў "аловак" - гэта была драўляная прадольная палавiнка без стрыжня.

Ну, Жэнька! Ну, шэльма! А шкада, што аловак быў несапраўдны.

"БЫЧКОЎ ПАДАРУНАК"

У сорак пятым годзе мы жылi ў спаленай немцамi роднай Карпiлаўцы, у зямлянцы. Мне было тры гадкi...

Выкараскаўся я неяк з нашай зямлянкi, стаю перад ёй, думку думаю: "Куды падацца?" Бачу, пасецца побач Тодараў бык. (Як яны на яго разжылiся - не ведаю.) Я цiхенька, нага за нагу, бокам, бокам - ды да яго, гэтага быка. Ён перастаў скубцi траву i, не паднiмаючы сваёй рагатай галавы, глядзiць на мяне - што гэта за такая шмакадзяўка вырасла перад яго вачыма?

Ён мяне разглядае, я - яго...

Крыху расхрабрыўшыся, я пачаў пальчыкам дакранацца да ягонага iлба ды пацiху поркаць у той лоб.

Цi доўга гэта "порканне" працягвалася, цi не, а, вiдаць, я яму надакучыў, бо ён цiхенька пiхнуў сваiм iлбом мяне ў грудзi. Гэтага "цiхенька" хапiла для таго, каб я задраў ногi.

Я перапужаўся, ляжу, раву - на чым свет стаiць! Бык здзiўлена глядзiць на мяне, а я - раву!

Канешне, ён не бiў мяне, бо ў яго хапiла розуму "скумекаць", што перад iм - дзiця, таму ён не рогам, а iлбом "пагладзiў" мяне...

...Мiж iншым, бываюць у жыццi выпадкi, калi бык забiвае дарослага чалавека...

Але вернемся да нашага "добрага" быка. Ён здзiўлена стаiць нада мной, а я - раву... Як выбегла з сваёй зямлянкi, што насупраць нашай, Тодарыха ды як убачыла, што я ляжу каля iхняга быка, - перапужалася, бедная, падумала, што бык па-сапраўднаму "ўвалiў" мне. Адагнала яна ўбок жывёлiну, падняла мяне, бачыць - я цэлы i здаровы, толькi раву. Тады яна, каб уцiхамiрыць мой роў, збегала ў зямлянку i прынесла мне лусту хлеба, пасыпаную цукрам.

Якi ж быў смачны "бычкоў падарунак"!

БУДЗЕ ВАЙНА...

Праўду кажуць, што маленькая iстота, якую мацi носiць пад сэрцам у перыяд цяжарнасцi, усё чуе, усё разумее i ўсё ўбiрае ў сябе, каб потым адпаведным чынам "рэалiзавацца" ў жыццi.

Калi ўсё адчувае i ўспрымае зародак чалавека, дык не мог жа я нiяк не рэагаваць на тое, што ў першыя гады майго жыцця вакол мяне лютавала вайна. Мае вочы бачылi ўсё, што бачылi вочы дарослага чалавека: немцаў, якiя прыкладамi выштурхоўвалi нас з хаты, а потым спалiлi яе, суровае жыццё партызанаў, да якiх мы прыбiлiся i з якiмi адыходзiлi да Палiка, дзе потым немцы ўчынiлi крывавую бойню i адкуль вырывалiся хто як мог. Многа начэй правялi мы ў лесе без агню, без цяпла, без яды. Бачылi мае вочы i слёзы, i кроў, i смерць - не ўсё разумелi яны, але смяротны страх пасялiўся ў мяне, занадта маленькага ў параўнаннi з тым агромнiстым горам.

Я не памятаю вайну, але выбухi, крыкi, уцяканне, хаванне, пакуты таго часу атруцiлi маю кроў, мае дзiцячыя мазгi надоўга, бо слова "вайна" выклiкала ў маiм сэрцы неверагодны жах i я пачынаў дрыжаць усiм целам. Гэта я пачаў заўважаць у сорак пятым годзе, па сутнасцi, пасля вайны. I асаблiва праяўлялася гэта цёмнымi вечарамi, калi мама мяне ўкладвала спаць. А спаў я чамусьцi на спiне, але "калачыкам", падцiснуўшы ногi да жывата i ўшчамiўшы пад iх рукi.

У нас, малых, было тады павер'е - калi нейкiя словы доўга паўтараць будзе ўсё наадварот.

Вось я, не раскрываючы свой сакрэт маме, вечарам не засынаў, а тросся ад страху i, як пацеры, доўга i старанна паўтараў праз сябе: "Будзе вайна... будзе вайна... будзе вайна..."

Дзякуй Богу, маё заклiнанне "памагло" i ў Беларусi больш як пяцьдзесят гадоў няма вайны.

СТАЛIНСКАЯ КАРОЎКА