Сергей Давидович - Дзед-кiёк (на белорусском языке)

• Название: Дзед-кiёк (на белорусском языке)
• Автор: Сергей Давидович
• Жанр: Научная Фантастика

---

Давидович Сергей Дзед-кiёк (на белорусском языке)

Сяргей Давiдовiч

Дзед-кiёк

- Ну што ты мне туманiш пра свой горад?! Неба не вiдаць - адны дамы. Дарогi цi... вулiцы не бачна - адны патылiцы. Паветра няма - адзiн смурод. I гэта жыццё?.. Не-е, сынок! Не, не i не!..

- Тата... як табе яшчэ тлумачыць?.. Ну, састарэў ты... Ну, адзiн застаўся... А што далей?..

- Далей?.. Далей вунь таго пагорка нiчога не бывае, - i стары паказаў кiйком у бок кудлацiнкi дрэваў, пад якiмi векавалi вясковыя могiлкi i дзе чакала яго ўжо тры гады жонка.

- Зноў ты за сваё! - абурыўся сын. - У мяне ты забудзеш пра... пра могiлкi i пра...

- I пра мацi, - перабiў бацька сына. - Я i бачу, што вы бываеце там толькi раз у год - на Радаўнiцу, i то са скрыпам ды дзеля людскога вока...

- Ты не так зразумеў...

- Пачакай! - зноў перабiў стары. - Я правiльна зразумеў, што той, хто забываецца пра могiлкi, той перастае быць чалавекам. Бачыў, на вясковых кладах колькi магiл, на якiх расце бур'ян? А ведаеш, у каго ператварылiся тыя адцуральнiкi? Не? У злодзеяў, п'янiц, прайдзiсветаў. А той, хто не спiўся, а нажыў сеё-тое - ваўкамi глядзяць на людзей... Вось што значыць забыцца пра продкаў сваiх!..

Стары працягнуў цiха, але з болем i крыўдай:

- А што за людзi ляжаць пад тым дзiрваном! Ведаеш?.. Дабрыня! Працавiтасць! Сцiпласць!

Сын крутнуў размову ў свой бок:

- Тата! Ну што ты распалiўся? У горадзе табе будзе добра... на ўсiм гатовым...

- Не крыўдзiся, сын, за жарт! У горадзе толькi адно добра - можна "шашка" пусцiць у натоўпе i нiхто не здагадаецца, адкуль ён... А за ўсё гатовае дзякуй! Але я лепей раз на дзень з'ем свайго, чым тры разы няхай сабе i сынавага цi нявестчынага...

Стары перавёў дух i працягваў:

- А што з хатай? З будынкамi? - спытаўся хутчэй сам у сябе. - А сабака? Куды яго, старога i амаль сляпога? Га?..

Сын падбадзёрыўся:

- Будынкi прададзiм! Пакупнiка я ўжо напытаў. А сабаку?.. Бяда яшчэ з сабакам такая - спусцiм, няхай гойсае!

Стары цяжка выдыхнуў:

- А цi ведаеш ты, сынок, што гэты сабака пасля смерцi тваёй мацi парваў ланцуг i збег. Два днi не было дома. Калi ж я на трэцi дзень пайшоў праведаць старую, ажно аслупянеў - спачатку пачуў жаласлiвае выццё, а потым убачыў нашага сабаку, якi сядзеў ля магiлы мацi i выў. Галодны, схуднелы, а не iшоў дамоў, клiкаў сваю гаспадыню... А ты кажаш - спусцiць i выгнаць... Не!..

Горкая думка мiжволi апалiла сэрца старога чалавека: "Бог ведае, магчыма, гэты сабака больш шчыра гараваў па гаспадынi, чым яе дзецi..."

Сын ускiпеў:

- Ведаеш, тата! Мне няма часу ездзiць да цябе! Ганяю машыну, палю бензiн, нервы!.. Дык што сказаць пакупнiку дома?

Стары падумаў i выдыхнуў:

- Скажы пакупнiку, што ў дома ёсць пакуль жывы гаспадар... I яшчэ скажы, што бацькi дзецям патрэбны з кубёлкам сала або з кiшэняй грошай, а паколькi ў мяне нi таго, нi другога няма - гаспадар застаецца ў сваёй хаце... I яшчэ скажы пакупнiку...

- Хопiць! - цяпер ужо сын абарваў бацькавы словы. - Хопiць! Прабач, але хутка не чакай! Я па вушы ў справах. Выпадзе - прыеду!

- I за гэта дзякуй, сынок, - сказаў стары сынавай спiне, бо сын рашуча даўся з хаты. - Паробiш свае справы, прывязi ўнукаў, даўно не бачыў iх... дарослыя ўжо...

Але спiна сына хавалася ўжо ў машыну, i стары не зразумеў, пачула яна яго просьбу цi не...

Застаўшыся адзiн, стары доўга стаяў ля схiленага плота, абапёршыся на кiёк. Ён i сам нагадваў гэты сукаваты, скручаны кiй, быў высахлы, згорблены, зжаўцелы. Але i ў старога чалавека душа застаецца жывой, чулай, аголенай. Можа, нават болей аголенай, чым у маладых. Вось i гэты згасаючы дзед-кiёк насiў у сабе зраненую за доўгае жыццё, змучаную i здратаваную пакутамi i падзеямi, збалелую душу. Цяжар шчымлiвых успамiнаў i перажытага фiзiчнага болю робiцца ў старасцi нясцерпным, прымушае згорбiцца плечы, прыцiскае цела да зямлi, ад чаго старыя людзi ледзь перасоўваюць ногi...

Магчыма, стаяў бы дзед яшчэ доўга, але адчуў на сабе нечы погляд. Павярнуў галаву i сустрэў спачувальны позiрк змутнелых ад старасцi сабачых вачэй.

- Зараз, даражэнькi... Зараз... - i пацiху паклыпаў у хату. Думка не пакiдала старога, непакоiла яго: трэба спусцiць сабаку... Трэба... Нельга iсцi супраць прыроды... Нельга...

Расцiснуўшы ў далонях некалькi вараных бульбiн, стары залiў iх у мiсцы вадой i панёс гэта да сабачай будкi. Крэкчучы i хукаючы, паставiў перад сабакам яго яду.

- Еш... Еш i прабач, што дужа пасцiмся...

Сабака ледзь крануў аблезлым хвастом, з разуменнем зiрнуў дзеду ў вочы i некалькi разоў языком сербануў ваду. Бульбу не зачапiў.

- Гэта ж трэба! - скардзiцца дзед сабаку. - Прыехаў i нават хлеба не прывёз. Кажа, забыўся. Не, не забыўся! Голадам хоча прымусiць мяне з'ехаць адсюль... А мы i без хлеба... мы i на бульбачцы пераседзiм... Колькi тут засталося... Паспее прадаць хату i пусцiць грошы на вецер...

Сабака, здавалася, каб падтрымаць старога, вылавiў кавалачак бульбiны i праглынуў яго...

"Ой, трэба спусцiць сабаку, - зноў падумаў стары. - Сабака, як нiхто, шкадуе чалавека i памiраць сыходзiць далей ад дому... Так Бог яму наканаваў, не мне iсцi супраць..."

Схiлiўся стары над сабакам i вузлаватымi пальцамi расшпiлiў ашыйнiк. Пагладзiў па галаве сябра i прызнаўся яму:

- Не хочацца мне заставацца аднаму... Ох, як не хочацца...

* * *

Адвязаўшы сабаку, стары накiнуў клямку на дзверы сенцаў i, абапiраючыся на кiёк, пасунуў ногi ў бок могiлак.

Сабака памкнуўся за гаспадаром, але вымушаны быў спынiцца. Яго заднiя ногi былi быццам звязаныя ля каленных суставаў, адказвалiся трымаць абцяжэлае цела, падгiналiся i заблытвалiся. Яны то спатыкалiся, то цягнулiся i больш замiналi, чым дапамагалi кратацца.

З жалем i зайздрасцю азiрнуўся сабака на старога, чые ногi пакуль трымалi яго, i, апусцiўшы галаву, вярнуўся да будкi.

Да могiлак ад вёскi было даволi блiзка - мо якi кiламетр з хвосцiкам, але i ён даўся старому нялёгка.

- Во каб ты затанула! - мармытаў ён. - Iдзеш, як па грудзi ў смале, робiш крок, а нешта не пускае, затрымлiвае на месцы...

Падышоўшы да магiлы жонкi, дзед тройчы перахрысцiўся сам i перахрысцiў магiлу.

З драўлянага крыжа, дзе была прымацавана закручаная ў цэлафан, зацёкшая фотакартка, на яго глядзела тая, з якой пражылi доўгае жыццё, нажылi пяцёра дзяцей, ладкавалi i шанавалi ўтульнасць i цеплыню сямейнага жыцця.

Не стала яе - i пакацiлася ўсё па нахiле жыцця ў нейкую цемру непаразумення i недарэчнасцi. Пакацiлася, як тонкi i крохкi сасуд, злеплены рукамi ўсёй сям'i, якi кацiўся ўсё хутчэй i хутчэй, наскокваючы на каменнi чэрствасцi i адчужэння, - i толькi чарапкi пырснулi ва ўсе бакi. Не стала тварэння ўсяго жыцця. Засталiся адны чарапкi...

Стары даўно адчуў сябе такiм чарапком... Ляпiць нешта новае ўжо немагчыма - не засталося нi сiл, нi часу i, галоўнае, той, з кiм можна было б спрабаваць нешта аднаўляць...

- Ну... зачакалася ты мяне, бабка... Ведаю... Ды i я не магу прычакаць, калi ты паклiчаш мяне да сябе. Забавiўся я тут, ох, забавiўся... I навошта Бог гэтак доўга трымае мяне на зямлi? Чым я прагнявiў яго?.. Вунь маладых колькi палягло, а я карчак карчаком, хлiпаю, як газоўка без газы, а згаснуць не магу... Во гора, дык гора...

Старая, каб магла чуць плач мужавай душы, даўно б ужо вывучыла яе на памяць, слова ў слова, бо дзед, ходзячы сюды тры гады, ледзь не кожны дзень, гаварыў адно i тое ж. Праўда, разбаўляў гэта навiнамi, якiя даходзiлi да яго ад людзей, дакладваў жонцы пра сцiплыя хатнiя справы. Маўчаў ён толькi пра дзяцей. Не хацеў засмучаць матчын спакой тым, што выраклiся яны чамусьцi, а сёння i апошнi сын ляснуў дзвярыма.

"Няхай спакойна спiць старая, - падумаў дзед, - хапiла ёй пакутаў за жыццё... Можа, як закапаюць мяне побач з ёй, тады i шапну на вуха. Разам лягчэй будзе перагараваць..."

Пасядзеў стары ля магiлы жонкi ды i пачаў кратацца дадому.

"Паспяшаўся, дурань я, сабаку спусцiць, - абураўся ў думках дзед, - ох, паспяшаўся... А што, калi ўжо сышоў i няма яго... Хай бы сустрэла мяне дома жывая душа... Цяжка вяртацца ў пустэчу, у немату... Ох, паспяшаўся я..."

Але сабака сустрэў гаспадара i нават насустрач клыпануў, наколькi дазваляла нямогласць.

- Перадаў! Перадаў ад цябе прывiтанне гаспадынi нашай. Не хвалюйся, пагладзiў стары свайго сябра. - А бульбачку так i не з'еў, толькi вадзiцу выпiў... Ах ты, басяк, - дакорлiва, але з цеплынёй у голасе пажурыў дзед сабаку.

* * *

Дзень хiлiўся да скону. Пасвяжэла, i стары зазбiраўся ў хату. Стомленасць i нервовасць гэтага дня яшчэ нiжэй сагнулi дзедавы плечы, i толькi кiёк утрымлiваў яго на нагах, не дазваляў яму ткнуцца носам у зямлю.

З'еўшы бульбiну i запiўшы яе малаком, якое зрэдзь прыносiлi суседзi, дзед, не распранаючыся, прылёг на ложак i вочы заплюшчыў. Здавалася, што ён засне, але вочы расплюшчылiся, i дзед, абапiраючыся на кiёк, устаў i запалiў святло.

Адчынiўшы шафу, ён дастаў самае дарагое - закручаныя ў паперу фотаздымкi. Не было дня, каб стары не раскладваў iх на стале i не разглядаў па чарзе, доўга i ўважлiва. Гэта быў ратавальны рытуал, была сустрэча з мiнулым, якая балюча пякла i салодка лашчыла сэрца.

Раскручваючы паперу, стары гаварыў сам сабе: